[ویکی فقه] مطالعات بلاغی قرآن. این نوشتار در مورد سیر پیدایش و پیشرفت مطالعات بلاغی قرآن از دوره پیدایش تا دوران معاصر را بررسی می کند.
مردم عرب در قرن نخست اسلامی بیشتر به گسترش جغرافیایی اسلام اهتمام ورزیده و بر اثر نبود ابزارها و مقدمات مطالعات علمی، شاهد تلاش قابل توجهی در عرصه مطالعات مربوط به بلاغت قرآن نیستیم، با این حال رگه هایی از مطالعه ادبی قرآن در مدرسه ابن عباس (م. ۶۸ ق.) به چشم می خورد؛ وی شعر را «دیوان عرب» و مرجع شناسایی واژگان دشوار قرآن می شمرد و خود در پاسخ به «مسائل ابن ازرق» نزدیک به ۲۰۰ پرسش از مفردات قرآن را با استناد به اشعار جاهلی تفسیر کرد. شرح مفردات غریب و مشکل قرآن در قرن دوم با شتاب زیادی ادامه یافته، زمینه مناسبی برای رشد و گسترش مطالعات ادبی قرآن فراهم آورد.
دوره پیدایش
مطالعات ادبی این دوره به طور کامل از یکدیگر تفکیک نشده و از این رو بحثهای بلاغی ذیل عناوین متعددی و احیانا در کتابهای دستور زبان عربی مطرح می شد.
← معانی القرآن
پرسش اصلی در مطالعات بلاغی به ملاک و معیار برتری ادبی متن مربوط می شود که آن را «المزیة» یا «الفضیلة» می نامیدند. مزیت به ویژگی یک ساختار بر ساختارهای مشابه در یک متن گفته می شود که ممکن است به شیوه چینش نقشهای دستوری یا به اصطلاح «نظم متن» مربوط شود و در علم معانی بحث می شود یا به شیوه دلالت بر معانی که در علم بیان بحث می شود. ادیبان زبان عربی در پاسخ به این پرسش که مزیت ادبی قرآن در چه نهفته است، به دو دسته عمده تقسیم شدند: گروهی مزیت را در الفاظ قرآن و گروهی دیگر در معانی آن جست و جو کردند. اختلاف منشا پیدایش این دو دیدگاه به یک اختلاف کلامی کهن باز می گردد که با عنوان حدوث و قدم قرآن معروف است. معتزلیان که خلق و حدوث قرآن را باور داشتند، قرآن را همان الفاظی شمردند که در دوره تاریخی مشخصی بر پیامبر نازل شده و در نتیجه ویژگی خاص این متن را باید در همین الفاظ جست و جو کرد؛ اما اهل حدیث و در پی آنها اشاعره، قرآن را قدیم و ناآفریده و حیثی از حیثیات وجود الهی شمرده، در نتیجه ویژگی خاص آن را در معانی آن می دانستند. این خاستگاه کلامی در بحث بلاغت قرآن موجب شده نیروی عمده نویسندگان به جنبه های کلامی بحث کشیده شود و کمتر به موضوع بلاغت از منظر ادبی و بلاغی محض بنگرند. در عین حال تلاشهای قابل توجهی در تبیین بلاغت قرآن صورت گرفته است.
← نظر ابوالحسن رمانی
...
مردم عرب در قرن نخست اسلامی بیشتر به گسترش جغرافیایی اسلام اهتمام ورزیده و بر اثر نبود ابزارها و مقدمات مطالعات علمی، شاهد تلاش قابل توجهی در عرصه مطالعات مربوط به بلاغت قرآن نیستیم، با این حال رگه هایی از مطالعه ادبی قرآن در مدرسه ابن عباس (م. ۶۸ ق.) به چشم می خورد؛ وی شعر را «دیوان عرب» و مرجع شناسایی واژگان دشوار قرآن می شمرد و خود در پاسخ به «مسائل ابن ازرق» نزدیک به ۲۰۰ پرسش از مفردات قرآن را با استناد به اشعار جاهلی تفسیر کرد. شرح مفردات غریب و مشکل قرآن در قرن دوم با شتاب زیادی ادامه یافته، زمینه مناسبی برای رشد و گسترش مطالعات ادبی قرآن فراهم آورد.
دوره پیدایش
مطالعات ادبی این دوره به طور کامل از یکدیگر تفکیک نشده و از این رو بحثهای بلاغی ذیل عناوین متعددی و احیانا در کتابهای دستور زبان عربی مطرح می شد.
← معانی القرآن
پرسش اصلی در مطالعات بلاغی به ملاک و معیار برتری ادبی متن مربوط می شود که آن را «المزیة» یا «الفضیلة» می نامیدند. مزیت به ویژگی یک ساختار بر ساختارهای مشابه در یک متن گفته می شود که ممکن است به شیوه چینش نقشهای دستوری یا به اصطلاح «نظم متن» مربوط شود و در علم معانی بحث می شود یا به شیوه دلالت بر معانی که در علم بیان بحث می شود. ادیبان زبان عربی در پاسخ به این پرسش که مزیت ادبی قرآن در چه نهفته است، به دو دسته عمده تقسیم شدند: گروهی مزیت را در الفاظ قرآن و گروهی دیگر در معانی آن جست و جو کردند. اختلاف منشا پیدایش این دو دیدگاه به یک اختلاف کلامی کهن باز می گردد که با عنوان حدوث و قدم قرآن معروف است. معتزلیان که خلق و حدوث قرآن را باور داشتند، قرآن را همان الفاظی شمردند که در دوره تاریخی مشخصی بر پیامبر نازل شده و در نتیجه ویژگی خاص این متن را باید در همین الفاظ جست و جو کرد؛ اما اهل حدیث و در پی آنها اشاعره، قرآن را قدیم و ناآفریده و حیثی از حیثیات وجود الهی شمرده، در نتیجه ویژگی خاص آن را در معانی آن می دانستند. این خاستگاه کلامی در بحث بلاغت قرآن موجب شده نیروی عمده نویسندگان به جنبه های کلامی بحث کشیده شود و کمتر به موضوع بلاغت از منظر ادبی و بلاغی محض بنگرند. در عین حال تلاشهای قابل توجهی در تبیین بلاغت قرآن صورت گرفته است.
← نظر ابوالحسن رمانی
...
wikifeqh: مطالعات_بلاغی_قرآن