[ویکی فقه] برخی از صحابه پس از رحلت پیامبر اکرم ص به جمعآوری مصحف پرداختند، منجمله:عبداللّه بن مسعود، ابی بن کعب، مقداد بن اسود، سالم مولی ابی حذیفه، معاذ بن جبل و ابوموسی اشعری، مصحف هر کدام از صحابه دارای ویژگیهای خاص خود بود. در این نوشتار ما به بررسی مصحف ابی بن کعب میپردازیم.
۱. ترتیب سوره های مصحف ابی بن کعب تقریبا هم آهنگ با ترتیب مصحف ابن مسعود بود جز آن که سوره یونس را پیش از دو سوره انفال و سوره برائت قرار داده بود و نیز در تقدیم و تاخیر برخی سوره ها با آن تفاوت داشت. تفاوت دیگری که با مصحف ابن مسعود داشت آن که مشتمل بر سوره حمد و معوذتین بود.
۲. این مصحف دو سوره به نام های خلع و حفد بیش از مصاحف دیگر دارد این دو دعای قنوت اند و به گمان این که از سوره های قرآن است، در قرآن درج شده است.
دعای خلع: «بسم اللّه الرحمان الرحیم اللهم انا نستعین بک و نستغفرک و نثنی علیک الخیر و لا نکفرک و نخلع و نترک من یفجرک».
دعای حفد: «بسم اللّه الرحمان الرحیم اللهم ایاک نعبد و لک نصلی و نسجد والیک نسعی و نحفد، نخشی عذابک و نرجوا رحمتک ان عذابک بالکفار ملحق».
۳. در این مصحف میان دو سوره فیل و سوره قریش «بسم اللّه الرحمان الرحیم» نیامده و آن دو، یک سوره پنداشته شده است. در روایات اهل بیت (ع) نیز آمده است که هر کس در نماز، سوره فیل را بخواند باید سوره قریش را نیز بخواند، لیکن با آوردن «بسم اللّه الرحمان الرحیم» بین دو سوره ، یعنی این دو سوره در قرائت یک سوره محسوب می شود، ولی از نظر ثبت در قرآن دو سوره به حساب می آید این روایت، عکس مصحف ابی بن کعب را ثابت می کند بنابراین مصحف ابی بن کعب دارای ۱۱۵ سوره بود.
۴. در این مصحف ابتدای سوره زمر با «حم» شروع شده بود و در نتیجه حوامیم این مصحف به جای هفت سوره، هشت سوره است.
۵. این مصحف با مشهور، اختلاف قرائت داشت برخی کلمات به مترادف های آن ها تبدیل شده است: آیه «قالوا یا ویلنا من بعثنا من مرقدنا» به صورت «من هبنا من مرقدنا» و آیه «کلما اضاء لهم مشوا فیه» به صورت «مروا فیه» یا«سعوا فیه» خوانده شده است برخی کلمات برای توضیح و تفسیر آورده شده است: در آیه «فصیام ثلاثة ایام(متتابعات) فی الحج» کلمه افزوده شده برای معلوم کردن سه روز روزه متوالی است و یا در آیه «فمااستمتعتم به منهن (الی اجل مسمی) فآتوهن اجورهن فریضة» عبارت اضافه شده برای معلوم کردن این است که مقصود، نکاح متعه و انقطاعی است نه نکاح دائمی و یااین آیه را چنین خوانده است: «ان الساعة آتیة اکاد اخفیها (من نفسی فکیف اظهرکم علیها) لتجزی کل نفس بما تسعی».
۱. ترتیب سوره های مصحف ابی بن کعب تقریبا هم آهنگ با ترتیب مصحف ابن مسعود بود جز آن که سوره یونس را پیش از دو سوره انفال و سوره برائت قرار داده بود و نیز در تقدیم و تاخیر برخی سوره ها با آن تفاوت داشت. تفاوت دیگری که با مصحف ابن مسعود داشت آن که مشتمل بر سوره حمد و معوذتین بود.
۲. این مصحف دو سوره به نام های خلع و حفد بیش از مصاحف دیگر دارد این دو دعای قنوت اند و به گمان این که از سوره های قرآن است، در قرآن درج شده است.
دعای خلع: «بسم اللّه الرحمان الرحیم اللهم انا نستعین بک و نستغفرک و نثنی علیک الخیر و لا نکفرک و نخلع و نترک من یفجرک».
دعای حفد: «بسم اللّه الرحمان الرحیم اللهم ایاک نعبد و لک نصلی و نسجد والیک نسعی و نحفد، نخشی عذابک و نرجوا رحمتک ان عذابک بالکفار ملحق».
۳. در این مصحف میان دو سوره فیل و سوره قریش «بسم اللّه الرحمان الرحیم» نیامده و آن دو، یک سوره پنداشته شده است. در روایات اهل بیت (ع) نیز آمده است که هر کس در نماز، سوره فیل را بخواند باید سوره قریش را نیز بخواند، لیکن با آوردن «بسم اللّه الرحمان الرحیم» بین دو سوره ، یعنی این دو سوره در قرائت یک سوره محسوب می شود، ولی از نظر ثبت در قرآن دو سوره به حساب می آید این روایت، عکس مصحف ابی بن کعب را ثابت می کند بنابراین مصحف ابی بن کعب دارای ۱۱۵ سوره بود.
۴. در این مصحف ابتدای سوره زمر با «حم» شروع شده بود و در نتیجه حوامیم این مصحف به جای هفت سوره، هشت سوره است.
۵. این مصحف با مشهور، اختلاف قرائت داشت برخی کلمات به مترادف های آن ها تبدیل شده است: آیه «قالوا یا ویلنا من بعثنا من مرقدنا» به صورت «من هبنا من مرقدنا» و آیه «کلما اضاء لهم مشوا فیه» به صورت «مروا فیه» یا«سعوا فیه» خوانده شده است برخی کلمات برای توضیح و تفسیر آورده شده است: در آیه «فصیام ثلاثة ایام(متتابعات) فی الحج» کلمه افزوده شده برای معلوم کردن سه روز روزه متوالی است و یا در آیه «فمااستمتعتم به منهن (الی اجل مسمی) فآتوهن اجورهن فریضة» عبارت اضافه شده برای معلوم کردن این است که مقصود، نکاح متعه و انقطاعی است نه نکاح دائمی و یااین آیه را چنین خوانده است: «ان الساعة آتیة اکاد اخفیها (من نفسی فکیف اظهرکم علیها) لتجزی کل نفس بما تسعی».
wikifeqh: مصحف_ابی_بن_کعب