مشبهه

[ویکی فقه] عقاید به عنوان ضروری ترین عنصر برای هر انسانی در طول تاریخ بشریت مورد بررسی علمی دانش های گوناگون است. تاریخ ادیان بررسی کهن ترین اعتقادات بشر را آشکار می کند و تاریخ زندگی بشریت را در زیر چتر بسیاری از عقاید معرفی کرده است. خداوند برای هدایت جوامع بشری به مقتضای حکمت بالغه خویش حجت را بر بندگان تمام فرمود و با فرستادن پیامبران الهی به بیداری عقول دفن شده مردمان و نجات ایشان از راه های انحرافی پرداخت:رسلا مبشرین و منذرین لئلا یکون للناس علی الله حجة بعد الرسل کان الله عزیزا حکیما. آری ضرورت هدایت، مقتضی بعثت پیامبران شد آن زمان که خرافات و خرافه پرستی، کفر و شرک و الحاد بر جامعه بشری سایه افکنده بود. خدایان پرستیده می شدند و برای خداوندگارشان قربانی می دادند اما نه فقط خدای آسمانی یا زمینی بلکه همان سنگ و چوبی که تا دیروز هویتی جز گیاه و جماد نداشت و امروز تقدسی به عنوان الوهیت بر آن افتاده است. پس پیام آوران خدا شروع به هدایت غافلین نمودند و با مکاتب بت پرستی و انسان پرستی و.... . به مبارزه تبلیغی و علمی و جهادی دست زدند. در مبارزه علمی، برهان و دلیل و عقل و حجت در مکتب الهی، مکاتب بشری را با شکست مواجه ساخت. مکتب مشبهه از جمله مکاتب بشری است که مطالعه صحیح از آن گویای بطلان است که دراین مقاله به دیدگاه های اعتقادی آن می پردازیم.
تشبیه همانندی و مشابهت را گویند و در متون عقاید اصطلاحی است که بخاطر نوعی عقیده باطل در خداشناسی اطلاق می شود. عده ای او را در ذات شبیه به غیر دانسته اند و عده ای با تنزیه خداوند در ذات به شباهت او در صفات با غیر قائل شده اند. در هر صورت مشبهه اعتقادی است که بسیاری از فرق را شامل می شود؛ زیرا از ارکان مسائل و اصول هر فرقه ای بحث خداشناسی است و هر فرقه ای باید نسبت به این مساله موضع خود را مشخص کند. مشبهه و فرق دامنگیرش از مهمترین مکاتب منحرف از عقیده توحید می باشند. عدم شناخت صحیح از توحید بزرگ ترین عامل روی آوری فرق به دام تشبیه خداوند به غیر اوست. به این ترتیب این تفکر موجب خروج از دین است؛ زیرا از مهم ترین اصل از اصول دین توحید می باشد که با روی گردانی از آن، بهره ای جز کفر و شرک نمی آورد. به همین دلیل تفکراتی چون تشبیه و حلول و تجسیم کفر و شرک خوانده شده است.
طرق خدا شناسی
در باب خداشناسی باید به اندیشه های ارائه شده توسط انبیاء و اوصیاء الهی در مورد اثبات خدا توجه شود تا در نتیجه گیری واضح شود که اندیشه تشبیه در چه جهت و موضعی نسبت به خدا قرار می گیرد. آیا این اندیشه با فرض وجود خدا ارائه می شود یا خیر؟ آیا این اندیشه موجب کفر است یا خیر؟ آیا تشبیه در ادیان الهی بخصوص اسلام وجود دارد یا خیر؟ آیات متشابه قرآن که وجه تشبیه در آن وجود دارد چگونه توجیه می شود؟ و... مسائلی است که بعد از توضیح اصل توحید باید بدان پرداخت.
توحید
بطور کلی اندیشه توحید مهمترین فرق اساسی بین مکاتب بشری و ادیان الهی است. مکاتب بشری به نفی توحید روی آوردند ولی ارائه مکتب توحید مخصوص ادیان الهی است که پیامبران و اوصیاء الهی (علیهم السلام) مبلغ و رساننده چنین معرفتی هستند. بدون شک معنای توحید در مکتب نجات دهنده اسلام به بهترین وجه عقلی آن بیان شده بطوریکه حجت را بر دیگر مدعیان، خصوصا اهل کفر و منکرین تمام کرده و از جهل و انکار به نور یقین هدایت نموده است. توحید یگانه معرفت صحیح در مورد خداست و هر آنچه غیر از توحید باشد و در آن معرفت خدا جستجو شود چیزی جز گمراهی و کفر نخواهد بود. در برابر توحید یعنی تصدیق برخالق، مبانی معرفتی دیگری در مورد شناخت خدا از مکاتب ساختگی ذهن بشر در غالب بت پرستی و تجسم و تشبیه و حلول و تناسخ ارائه شد.
← مبنای اوصیاء الهی
...

مُشَبِّهه
نام عمومی فرقه های افراطی قائل به تشبیه دربارۀ خداوند. اینان خداوند را به بشر تشبیه می کردند و صفات و افعال او را مانند صفات و افعال انسان می دانستند. عقاید مشبّهه به مُجسِّمه نزدیک است و تقریباً یک فرقه به شمار می روند. گروهی از مشبّهه خداوند را به ائمه (ع) تشبیه کرده اند. مسلمانان، مسیحیان را به جهت اعتقاد به اتحاد لاهوت و ناسوت و این که مسیح پسر خداست، و یهودیان را به سبب عقاید خاصشان دربارۀ خداوند، از مشبّهه دانسته اند. از غلوکنندگانِ در تشبیه می توان هشام بن سالم جوالیقی را نام برد. سبائیه، بیانیه، کرّامیّه، هشامیه و مغیریه از مشبّهه بودند.