مشارق الشموس فی شرح الدروس

[ویکی نور] مشارق الشموس فی شرح الدروس تألیف آقا حسین بن جمال الدین محمد خوانساری (م 1099 ق)، معروف به محقق خوانساری.
این کتاب شرح مزجی قسمت عمده ای از طهارت کتاب الدروس الشرعیة شهید اول می باشد. سبک نگارش آن فقه استدلالی است و اکثر نظریات فقهای قبل از مؤلف مطرح و مورد بررسی و نقد واقع شده است.
اگر چه در این کتاب به بهترین نحو مطالب کتاب الدروس توضیح داده شده و حقیقت و روح نظریات شهید اول آشکار شده است اما محقق خوانساری به صرف توضیح مطالب کتاب اکتفا نکرده بلکه با استقراء تام نظریات فقهای بزرگ، بررسی و تحلیل آنان به دور از تعصبات فقهی و با آزاد اندیشی کامل اثر گرانقدری از خود به یادگار گذاشته است.
از زمان نگارش، فقهای بزرگ به آن عنایت خاصی داشته اند و بزرگانی همچون:
- شیخ یوسف بحرانی (م 1186 ق) در حدائق الناضرة
- وحید بهبهانی (م 1205 ق) در رسائل فقهیه

[ویکی فقه] مشارق الشموس فی شرح الدروس (کتاب). مشارق الشموس فی شرح الدروس معروف به شرح الدروس تالیف آقا حسین بن جمال الدین محمد خوانساری (م ۱۰۹۹ ق)، معروف به محقق خوانساری است.
این کتاب شرح مزجی قسمت عمده ای از طهارت کتاب الدروس الشرعیة شهید اول می باشد. سبک نگارش آن فقه استدلالی است و اکثر نظریات فقهای قبل از مؤلف مطرح و مورد بررسی و نقد واقع شده است. اگر چه در این کتاب به بهترین نحو مطالب کتاب الدروس توضیح داده شده و حقیقت و روح نظریات شهید اول آشکار شده است اما محقق خوانساری به صرف توضیح مطالب کتاب اکتفا نکرده بلکه با استقراء تام نظریات فقهای بزرگ، بررسی و تحلیل آنان به دور از تعصبات فقهی و با آزاد اندیشی کامل اثر گرانقدری از خود به یادگار گذاشته است. از زمان نگارش، فقهای بزرگ به آن عنایت خاصی داشته اند و بزرگانی همچون: - شی خ یوسف بحرانی (م ۱۱۸۶ ق) در حدائق الناضرة - وحید بهبهانی (م ۱۲۰۵ ق) در رسائل فقهیه - سید محمد جواد عاملی (م ۱۲۲۶ ق) در مفتاح الکرامة - شیخ محمد حسن نجفی (م ۱۲۶۶) در جواهر الکلام - میرزای قمی (م ۱۲۳۱ ق) در غنائم الایام - محقق نراقی (م ۱۲۴۵ ق) در مستند الشیعة - شیخ انصاری (م ۱۲۸۱ ق) در کتاب هایش - آیة الله سید محسن حکیم (م ۱۳۹۰ ق) در مستمسک العروة الوثقی - امام خمینی (م ۱۴۰۹ ق) در کتاب الطهارة و دیگران به آن استناد نموده اند. در کتاب تتمیم امل الآمل صفحات ۵۹ و ۶۰ آمده است که غالب مطالب شرح بدایة الهدایه شیخ حر عاملی تالیف ملا احمد طالقانی قزوینی از شرح الدروس (مشارق الشموس) گرفته شده است
خصوصیات
صاحب روضات الجنات در به نقل از مدقق شیروانی (م ۱۰۹۹ ق) از شاگردان فاضل مؤلف نقل نموده است که بین تالیف اوائل کتاب و اواخر آن فاصلۀ طولانی افتاده است که باعث شده به دلیل اشتغالات مؤلف سطح علمی پایان کتاب تنزل کند. وی به نقل از مدقق شیروانی می نویسد: ما کتبه اولا احسن بکثیر مما الفه اخیرا، و انه لا یقدر ان یکتب بمثل ما کتبه اولا ابدا. مؤلف در این کتاب تقریبا به تمام اقوال فقهای قبل از خود استناد نموده و به خصوص از: - شیخ مفید (۴۱۳ ق) در المقنعة - سید مرتضی (م ۴۳۶ ق) در کتاب هایش - شیخ طوسی (۴۶۰ ق) در المبسوط، النهایة، الخلاف و غیر آن - محقق اول (م ۶۷۶ ق) در شرایع الاسلام ، المعتبر - علامه حلی (م ۷۲۶ ق) در المنتهی ، التذکرة ، القواعد ، المختلف و غیر آن - سید علی طباطبایی (م ۱۲۳۱ ق) در ریاض المسائل - شهید ثانی (م ۹۶۶ ق) در شرح ارشاد و دیگران مطالبی را نقل و بررسی نموده است. احاطۀ مصنف به اقوال و نظریات شهید اول (م ۷۸۶ ق) و استناد به کتاب های وی نظیر القواعد و شرح الارشاد و به خصوص الذکری این کتاب را از جایگاه خاصی برخوردار نموده است تا جایی که شاید بتوان این کتاب را شرح الذکری شهید اول نیز دانست.
حواشی و متمم ها
این کتاب دارای حواشی و متمم هایی است که عبارتند از: ۱- حاشیۀ آقا جمال خوانساری فرزند مؤلف به نام «تکملة مشارق الشموس» (ذ/ ۶/ ۲۰۰، ذ/ ۲۱/ ۳۶). ۲- حاشیۀ میرزا عبدالله افندی صاحب ریاض العلماء (ذ/ ۶/ ۲۰۰). ۳- تتمیم مشارق الشموس از شیخ جواد بن نقی ملا کتاب (م ۱۲۶۷ ق) که شرح حج از الدروس است. ۴- تتمیم مشارق الشموس از فرزند مؤلف آقا رضی الدین محمد بن حسین خوانساری (ذ/ ۳/ ۳۴۳). از آنجایی که محقق خوانساری موفق به تکمیل شرحش بر کتاب الدروس نشده و فقط قسمت طهارت آن را شرح نموده است فرزندش آقا رضی الدین محمد به تکمیل آن پرداخته است و چون مسائل صوم و اعتکاف را بیشتر مورد نیاز می دانسته است به تالیف آن پرداخته است. این کتاب بعدها همراه با مشارق الشموس چاپ شده است. در الذریعة ۲۱/ ۳۶ آمده است: کتب ولده الآقا رضی الدین محمد الخوانساری شرح کتاب الصوم من «الدروس» و طبع فی آخر المشارق. در الذریعة ج۳/ ۳۴۲ نیز با نام تتمیم مشارق الشموس ذکر شده است.
گفتار بزرگان
...