مسجد براثا

[ویکی فقه] مسجد بُراثا ، یکی از مساجد تاریخی و مقدس شیعیان عراق در قرون اولیه اسلامی و دارای توجه و اهمیت زیادی بود که در براثا محلی در نزدیکی شهر بغداد قرار داشت.علت اهمیت و قداست این مسجد روایاتی است که در فضیلت این مسجد، نقل شده است و از جمله آنها روایتی است که حضرت امام علی (علیه السلام)، در مسیر بازگشت خود از جنگ نهروان، در محل این مسجد توقف کرد و با اصحاب خود، نماز جماعت ادا نمود و یک راهب مسیحی با مشاهده این نماز اسلام آورد و طبق برخی نقل ها به دستور امام علی (علیه السلام) در این محل مسجدی بنا کرد و برخی نیز بنای آنرا به امام علی (علیه السلام) نسبت داده اند.مسجد براثا در سده چهارم هجری به دستور مقتدر عباسی با خاک یکسان شد و زمین مسجد، به گورستان پشت آن ملحق گشت اما در سال ۳۲۸ ه. به دستور وزیر الراضی خلیفه عباسی، مسجد بازسازی و توسعه پیدا کرد.این مسجد تا سال ۴۵۰ ه. ق، فعال بود و شیعیان در آن نماز جمعه برپا می کردند و محل تدریس و نقل روایات بود ولی بر اثر سخت گیری اهل سنت بغداد بر شیعیان مسجد تعطیل شد و در قرون ششم و هفتم هجری، از مسجد براثا، ویرانه ای بیش باقی نمانده بود.
مسجد براثا، از مساجد تاریخی و مقدس شیعیان عراق است که در قرون اولیه اسلامی، به شدت مورد توجه و اهتمام آنان بوده است.اهمیت و تقدس این مسجد برای شیعیان، از روایاتی سرچشمه می گیرد که در فضیلت این مسجد، نقل شده است؛ از جمله در تعدادی از منابع شیعه، روایاتی نقل شده است که حضرت امام علی (علیه السلام)، در مسیر بازگشت خود از جنگ نهروان، در محل این مسجد توقف کرد و با اصحاب خود، نماز جماعت ادا نمود. یک راهب مسیحی که در صومعه خود، نزدیک این مسجد می زیست، با مشاهده نماز گزاردن امام (علیه السلام) در این مکان، به حضور ایشان رسید و اسلام آورد. البته در منابع مختلف، این حادثه با جزئیات متفاوتی، نقل شده است.
روایت در اسلام آوردن مسیحی با نماز امام علی
براساس روایت شیخ صدوق و شیخ طوسی که سند آن به جابر بن عبدالله انصاری می رسد، لشکر صد هزار نفره امیرمؤمنان (علیه السلام) پس از بازگشت از جنگ خوارج، به امامت امام (علیه السلام) در براثا نماز خواندند. یک (راهب) مسیحی از صومعه خود پایین آمد و سراغ فرمانده لشکر را گرفت. آنها امام (علیه السلام) را به او نشان دادند و او از امام پرسید که آیا تو پیامبر یا وصی پیامبری؟ امام نیز خود را وصی پیامبر معرفی کرد. راهب گفت که من صومعه خود را به احترام این جایگاه (براثا)، در اینجا ساخته ام و در کتب آسمانی خوانده ام که در اینجا و با این جمعیت، جز پیامبر یا وصی پیامبر، نماز نمی خواند. سپس اسلام آورد و همراه با لشکر امام (علیه السلام) به کوفه رفت.
صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۳۲.
در برخی منابع دیگر، بدون اشاره به داستان حضور و نماز خواندن امام علی (علیه السلام) در براثا، فضایل دیگری برای مسجد براثا، نقل شده است؛ از جمله ابن قولویه به سند خود از ابوالحسن حذاء، از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل کرده است که ایشان فرمود: انّ الی جانبکم مقبرة یقال لها براثا یحشر منها عشرون ومائة الف شهید کشهداء بدر.در سمت شما، قبرستانی وجود دارد که به آن براثا می گویند و از آن، صد و بیست هزار شهید همانند شهدای بدر، محشور خواهند گشت.
ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص۳۴۶.
...

[ویکی اهل البیت] یکی از مساجد مهم و معروف که در میانه راه کاظمین - بغداد در محله ای به همین نام واقع است. این مسجدی هم پیشینه تاریخی پیش از اسلام دارد و هم پس از ظهور اسلام مورد عنایت ویژه قرار گرفته است. این مسجد همچنین در نزد شیعه فضیلتی خاص دارد. شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان به تفصیل فضیلت آن را بیان نموده است و می گوید: بدان که مسجد براثا از مساجد معروف و متبرک است و در بین بغداد و کاظمین در راه زائران واقع شده ولی غالباً از فیض آن محروم بوده و با همه فضایل و شرافتی که برای آن نقل شده مورد بی اعتنایی است.
بنابر روایات تاریخی، امیرالمؤمنین علیه السلام هنگام بازگشت از جنگ با خوارج در نهروان، در این مکان نماز خوانده است.
حموی در معجم البلدان می نویسد: «براثا بالثاء المثلثة والقصر، محلة کانت تدعی فی طرف بغداد، فی قبله الکرخ و جنوب باب محوّل؛ براثا به ثاء سه نقطه و الف مقصور، محله ای بود در گوشه بغداد و در جهت قبله و جنوب باب محوّل قرار داشت».
شهید در ذکری می نویسد: «یکی از مساجد شریف، براثاست که در جهت غرب بغداد قرار دارد».
علامه مجلسی گفته است: «این مسجد که در حال حاضر موجود است، تقریباً در میانه راه بغداد و کاظمین قرار گرفته است».
این محل کهن تر از شهر بغداد است و در اصل روستایی با فاصله حدود 3 کم از مرکز بغداد تاریخی بوده که با تأسیس و توسعة بغداد به صورت محله ای از محلات آن درآمده است .
در این که چرا به این سرزمین و این مسجد براثا می گویند، ظاهراً این نام برگرفته از نام اولین کسی است که در این سرزمین سرپناهی را ساخته و در آنجا به عبادت خداوند پرداخته است. او ابوشعیب براثی نام داشته ولی روشن نیست که وی در چه دورانی پس از حضرت عیسی علیه السلام در آنجا می زیسته.
نقل شده است امیرمومنان علیه السلام به فردی که در همان محدوده می زیسته، دستور می دهد تا در همان مکان مسجدی احداث کند و نام سازنده این صومعه را بر آن گذارد. از این مطلب روشن می شود که فردی به همین نام در آنجا زندگی می کرده است. به هر حال، حبّاب به دستور امیرمؤمنان چنین کرد و مسجد را براثا (یعنی نام اصلی سازنده آن صومعه) نامید.