مسائل رؤیت هلال

[ویکی فقه] تاکنون تلاش ها و کوشش هایی فردی و جمعی در ایران و غیر آن برای رفع مشکل اختلاف ها و دودستگی ها در حلول ماه های قمری و آثار ناشی از آن صورت پذیرفته است. پاره ای از این تلاش ها و نیز منشأهای اختلاف را ذکر می کنم و به این نکته می پردازم که چرا تاکنون این فعالیتها ثمره چندانی نداشته و مشکل همچنان پابرجاست. همچنین در پایان به پاره ای راه حل ها اشاره می کنم. بیفزایم کوشش هایی که برای حل مشکل حج صورت گرفته است در باب پنجم به تفصیل ذکر کرده ام.
اهداف کاملاً دینی، مانند وحدت عیدها و شعائر دینی و یکی شدن الفاظ برخی از عبادت ها مانند اذان و نماز جماعت . می توان برای به دست آوردن طلوع ماه نو در افق به روش های نوی علمی اعتماد کرد تا روز عید فطر به دقت معلوم شود و مسلمانان جهان بتوانند روز واحدی را به عنوان عید گرامی بدارند و به راحتی بتوانند از پیش برای این روز برنامه ریزی کنند. همچنین می توان برای اذان الفاظی را در نظر گرفت که مورد پذیرش همگان باشد.) امام موسی صدر این پیشنهاد را در مجمع البحوث الإسلامیة نیز مطرح کرده و گفته است:(یا باید این روش را بپذیریم و یا در جلسه ای مشترک به استماع رؤیت های شهود بپردازیم و درباره ثبوت هلال عید تصمیم مشترکی بگیریم.)از جمله تلاش های فردیِ عالمان اهل سنّت نوشتن کتاب ها، رساله ها و مقاله هایی در این زمینه است مانند:
← ابوالفیض احمد بن محمد بن صدیق
علاوه بر این تلاش های فردی، کوشش هایی جمعی نیز در نیم سده اخیر در این زمینه صورت گرفته است. از جمله چنان که گذشت رابطة العالم الإسلامی در سال ۱۳۹۰ مقرر کرد که عمدةً درباره پنج محوری که در نامه دبیر کل آن گذشت در جلسه سال بعد رابطة العالم الإسلامی در جمادی الآخرة سال ۱۳۹۱ بحث شود تا به نتیجه ای مشخص دست یابند.گردهماییها و کنگره های دیگری نیز در این موضوع برگزار شد از جمله (مؤتمر العلماء المسلمین)، به سال ۱۹۶۹م در مالزی، (مؤتمر تحدید أوائل الشهور القمریة)، به سال ۱۳۹۸ در اسلامبول، و کنگره ای که وزارت اوقات و شؤون دینی کویت برگزار کرد.نیز کنگره مجمع الفقه الإسلامی وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی در دو دوره پی درپی در سالهای ۱۴۰۶/۱۹۸۵م در جدّه و ۱۴۰۷/۱۹۸۶م در عمان پایتخت اردن موضوع یکسان سازی آغاز ماه های قمری را در دستور کار خود قرار داد. در این دو کنگره به ویژه از اعتبار و عدم اعتبار حسابهای نجومی و هیوی بحث شد.در سال ۱۹۹۹م سومین دوره شورای اروپایی افتا و پژوهش در شهر کلن آلمان به ریاست دکتر یوسف قرضاوی رئیس شورا برگزار شد. در این دوره بارزترین بحث چگونگی اثبات ماه های قمری به ویژه ماه رمضان و شوال بود. این شورا پس از بحث و بررسی در این زمینه مصوبه زیر را اعلام کرد:(یثبت دخول شهر رمضان أو الخروج منه بالرؤیة البصریة، سواء کانت بالعین المجردة أم بواسطة المراصد، إذا ثبتت فی ای بلد إسلامی بطریق شرعی معتبر… وهذا بشرط أن لا ینفی الحساب الفلکی العلمی القطعی إمکان الرؤیة فی ای قطر من الأقطار. فإذا جزم هذا الحساب باستحالة الرؤیة المعتبرة شرعاً فی ای بلدٍ، فلا عبرة بشهادة الشهود التی لا تفید القطع، و تحمل علی الوهم أو الغلط أو الکذب، و ذلک لأنّ شهادة الشهود ظنّیة، و جزم الحساب قطعی….) چند سال پیش که کنفرانس سران کشورهای اسلامی در ایران برگزار شد عربستان از ایران دعوت کرد تا در جلسه تقویم اسلامی که در جدّه ظاهراً به سال ۱۴۱۹، برقرار می شد شرکت کند. از این رو یکی از علما و مرحوم دکتر تقی عدالتی در آن جلسه شرکت کردند. هدف عربستان این بود که مکه مکرمه را مرجع بداند یعنی اگر در آن جا هلال رؤیت شد همان ملاک حلول ماه در همه کشورهای اسلامی باشد، ولی این طرح به نتیجه ای نرسید.
← علت عدم نتیجه دادن کنفرانس ها
چنان که می دانیم تاکنون از تلاش های مذکور نتیجه محسوسی عاید نشده است، بلکه گاهی اختلافها تشدید هم شده است، البته به طور طبیعی و نه به سبب این تلاش ها، تنظیم تقویم قمری هماهنگ و با ضابطه یکسان و ملاک واحد برای همه کشورهای اسلامی هرچند دست یافتنی، ولی قدری بلندپروازانه است. در وهله اوّل اگر بتوانیم در مناطق و شهرهای شیعه نشین این تشتّت و اختلاف و معرکه عظمی را برطرف کنیم یا کاهش دهیم به مذهب تشیع و صاحب مذهب حضرت صادق (صلوات الله و سلامه علیه) خدمت بزرگی کرده ایم. اختلاف در یک شهر یا یک کشور شیعه نشین تاکنون اتفاق افتاده که بدون این که کسی را مقصّر بدانیم انصافاً مایه شرمساری و سبب وهن مذهب متعالی تشیع شده است مانند ماجرای عید فطر سال ۱۳۹۶ در تهران که در باب اول گذشت و سال ۱۴۱۲ و ۱۴۲۴ در ایران، و سال ۱۴۱۹ در لبنان.در گذشته اگر اختلافی در ثبوت هلال رخ می داد و مثلاً در بوشهر روز شنبه و در تهران روز یک شنبه رؤیت هلال ثابت می شد به دلیل نبودِ ارتباطات، به جایی لطمه نمی خورد. مردم هم به وظیفه شرعی خود عمل کرده، و مثاب و مأجور بودند. ولی امروزه که این گونه حوادث طی چند دقیقه به اطلاع مردم دنیا می رسد و به دست فتنه گران بهانه می دهد و سبب وهن مذهب و روحانیت و سستی اعتقادات مسلمانان و ریشخند دشمنان می گردد، چنین مسامحاتی روا نیست. از سوی دیگر هزاران نفر در سرتاسر عالم مسائل مربوط به هلال را به انگیزه های گوناگون دنبال می کنند و گاهی اتفاق افتاده است که ما زمانی را اول ماه دانسته ایم که هنوز ماه به مقارنه نرسیده بوده است مانند ماه شوال ۱۴۱۹ و اهل فن و آشنایان به نجوم و هیئت را به تعجب واداشته ایم!ظریفی می گفت:برای بی اعتبار کردن مذهب، هیچ چیز کارآمدتر از این نیست که در شهری مثل قم یا مشهد ، عده ای نماز عید فطر بخوانند و عده ای روزه باشند. گروهی روزه را واجب بدانند و جمعی بساط چای و شیرینی و شربت بگسترانند. (در سال ۱۴۲۴ روز سی ام ماه مبارک در برخی دبیرستان ها به دانش آموزان گفته بودند کسانی که مقلّد فلان مرجعند روزه خود را بخورند و مقلّدان فلان مرجع همچنان روزه باشند!) روشن است که حتی بدون این که شخص خاص یا تشکیلاتی در این بین مقصّر باشد حنظلِ اختلاف چنین ثمره تلخی به بار می آورد.پس برای رفع آن که هر سال ممکن است رخ دهد و در شامگاه ۲۹ ماه های مبارک بسیاری را نگران می کند به طوری که با دلهره و اضطراب و ناراحتی آن شب را به صبح می آورند باید چاره جویی کرد. چاره هم منحصر است به بررسی مناشئ اختلاف و برطرف کردن علمی و عملی آن.
← راه حل علمی
...