مراحل تفسیر

[ویکی فقه] با بررسی کتاب های گوناگون علوم قرآنی و بویژه کتاب های تفسیری و باتوجه به احادیث و روایاتی که به دست ما رسیده، معلوم می شود که علم تفسیر قرآن از زمان پیامبر اکرم (ص) تاکنون دوره ها و مراحلی گذرانده است.
تفسیر قرآن با پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم آغاز شد. ایشان ، با توجه به وظیفه ای که برعهده داشت ، مرجع نخست برای رفع پیچیدگیها و پاسخگوی پرسشها و تبیین مجملات و حل مشکلات قرآن بود.
← طریق اهل بیت
(۱) محمدحسین ذهبی، التفسیر و المفسّرون، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.(۲) محمدحسین علی صغیر، المبادی العامه لتفسیر القرآن الکریم بین النظریه و التطبیق، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.(۳) دائره المعارف الاسلامیه، قاهره: دارالشعب، ۱۹۶۹، ذیل «التفسیر تکمله » (از امین خولی).(۴) محمدهادی معرفت، التفسیر و المفسّرون فی ثوبه القشیب، مشهد ۱۴۱۸ـ۱۴۱۹.(۵) مصطفی مسلم، مباحث فی التفسیر الموضوعی، دمشق ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰.(۶) هدایت جلیلی، روش شناسی تفاسیر موضوعی قرآن، تهران ۱۳۷۲ ش.(۷) محمدعلی ایازی، «نگاهی به تفاسیر موضوعی معاصر»، کیهان اندیشه، ش ۲۸ بهمن و اسفند ۱۳۶۸.

[ویکی فقه] مراحل تفسیر (علوم قرآنی). مراحل تفسیر، مراحل تطور تفسیر در میان شیعه و اهل سنت را می گویند.
پیشینه تفسیر قرآن کریم به عصر نزول قرآن برمی گردد. نخستین مفسر قرآن شخص رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم است. مفسران، روایات تفسیری پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلّم را در تفسیرهای ماثور آورده اند.
مراحل تکوین تفسیر
محمدحسین ذهبی مراحل تکوین و تدوین تفسیر را پنج مرحله می داند:۱. مرحله اول که صرفا نقل روایت بوده، روایات تفسیری صحابه از قول پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم یا از قول یکدیگر نقل می شده و تابعان نیز از صحابه یا از همدیگر نقل می کرده اند. این مرحله تا پایان قرن اول هجری ادامه داشت.۲. مرحله دوم از ابتدای تدوین رسمی حدیث (آغاز قرن دوم) با تدوین و تبویب احادیث از جمله احادیث تفسیری آغاز شد. در این مرحله هنوز قرآن به صورت سوره به سوره و آیه به آیه و به ترتیب از آغاز تا پایان تفسیر نشده بود.۳. در مرحله سوم، تفسیر از حدیث جدا شد و به صورت علمی مستقل در آمد و تفاسیر جامعی تدوین شد.۴. در مرحله چهارم، تفسیر از حدود تفسیر ماثور فراتر رفت و احادیث تفسیری مانند دیدگاه مفسران بدون اشاره به حدیث بودنشان عرضه شد. در این مرحله، اسرائیلیات و نصرانیات با تفسیر در هم آمیخت.۵. مرحله پنجم گسترده ترین دوره تاریخ تفسیر است که از عصر عباسی تا امروز ادامه دارد و مشخصه آن آمیزش تفسیر عقلی با تفسیر نقلی است که انواع گوناگون دارد.مراحل تکوین و تدوین تفسیر نزد شیعه امامیه با گفته ذهبی در التفسیر و المفسرون فرق دارد. علامه طباطبایی رحمة الله علیه می نویسد: شیعه برای اقوال صحابه و تابعان هیچ گونه حجیت و اعتبار خاصی قائل نیست و آنان را مانند دیگر مسلمانان می داند. تنها قول پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم … و به نص خبر متواتر ثقلین قول عترت و اهل بیت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم حجت است.
اقسام مفسران شیعه
به نظر ایشان مفسران شیعه به سه طبقه بزرگ تقسیم می شوند:۱. بعضی از صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم و اصحاب ائمه علیه السّلام همچون زراره و محمد بن مسلم ؛۲. نخستین مؤلفان در حوزه شیعه ؛ کسانی چون فرات بن ابراهیم ، ابوحمزه ثمالی ، عیاشی ، علی بن ابراهیم قمی و نعمانی ؛۳. ارباب علوم مختلف؛ مانند: سید رضی ، سید مرتضی ، شیخ طوسی ، شیخ طبرسی تا ملاصدرا ، فیض کاشانی ، سید هاشم بحرانی و معاصران.