[ویکی فقه] محمولات جدل، یکی از اصناف محمولات مورد استفاده در مقدمات استدلال جدلی است.
موضوع جدل یک امر کلی است، لذا آن چه بر او حمل می شود، هم کلی است. این محمولات یا از اجناس اند یا از فصول، یا از خواص و یا اعراض؛ زیرا محمولات مقدمات جدل یا مساوی موضوعات خود هستند یا غیر مساوی؛ اگر مساوی باشند یا دالّ بر ماهیت هستند یا نه. قسم اول را «حدّ» و قسم دوم را «خواص» گویند. خواص یا مفرداند و یا مرکب؛ مفرد، خاصه امرِ مفرد و مرکب، خاصه امرِ مرکب است و همه آنها را «رسم» گویند؛ زیرا رسم مرکب از خواص است. اما اگر محمولات مساوی موضوعات نباشند یا در جواب «ما هو» واقع می شوند یا واقع نمی شوند. اگر در جواب «ما هو» ذکر شوند، جنس و فصل هستند، و در این فن فرقی بین آن دو نیست. اما اگر در جواب «ما هو» واقع نشود اعراض اند. لذا محمولات به این اعتبار چهار قسم اند: حدّ، خاصه، جنس، عَرَض. و اما نوع، نمی تواند محمول در مقدمات جدلی واقع گردد زیرا نوع، یا محمول برای شخص واقع می شود یا محمول برای صنف. قسم اول (موضوع شخصی) در جدل راه ندارد زیرا مباحث جدل، کلّی هستند، و حمل نوع بر صنف (اگر موضوع، صنف باشد) به منزله حمل لوازم است زیرا نوع، نوعِ برای جنس است نه برای صنف.
تعریفات انواع محمولات جدل
با توجه به توضیحات فوق، در تعریف محمولات جدل چنین می توان گفت: ۱. محمولات حدّی جدل: محمولات مساوی موضوعات خود و دالّ بر ماهیت. ۲. محمولات خاصه جدل: محمولات مساوی موضوعات خود و غیر دالّ بر ماهیت. محمولات خاصه دو قسم است: مفرد و مؤلَّف (مرکب). ۳. محمولات جنسی جدل: محمولات غیر مساوی موضوعات، و واقع در جواب «ما هو»، که عبارتند از: جنس و فصل. و چون در صناعت جدل تفاوت جنس و فصل تاثیرگذار نیست محمولات جنسی و محمولات فصلی جدل از همدیگر تفکیک نمی شود.۴. محمولات عرضی جدل: محمولات مساوی موضوعات، و واقع در جواب «ما هو»، که اَعراض هستند.
شرایط محمولات جدل
محقق طوسی می گوید: اهل ظاهر از منطقیان گفته اند: در اثبات عَرَض، اثبات وجود آن (به حسب شهرت) کافی است. در اثبات خاصه، علاوه بر اثبات وجود، اثبات مساوات (به حسب مصادیق) با موضوع لازم است و در اثبات جنس، علاوه بر اثبات وجود، وقوع در جواب «ما هو» شرط است. و در اثبات حدّ، علاوه بر سه شرط مزبور (اثبات وجود و مساوات و وقوع در جواب «ما هو»)، حدّ باید به حسب دلالت بتواند در مقام اسم قرار گیرد. محقق طوسی در ادامه می گوید: قول حق این است که هر شرطی که اختصاص به یکی از اینها دارد، از موارد دیگر سلب شود مثلاً نسبت به عَرَض، شرط معتبر در خاصه (مساوات) و شرط جنس (عدم وقوع در جواب «ما هو») در عَرَض منتفی باشد. و نسبت به خاصه، شرط معتبر در جنس منتفی باشد و نسبت به جنس، شرط معتبر در خاصه مفقود باشد. و اما حدّ، به حسب شهرت، مطلق ممیّز ماهیت از غیر خود را شامل می شود خواه مشتمل بر ذاتیات ماهیت باشد یا عَرَضیات، و چون منحصر در ذاتیات نیست، گاهی نیاز به اثبات آن برای موضوع داریم چون گاهی در ثبوت عَرَضیات برای موضوع تردید حاصل می شود به خلاف ذاتیات. و هر چه شرایط اثبات کمتر باشد اثبات آن آسان تر، و ابطال آن سخت تر است و بر عکس.
مستندات مقاله
...
موضوع جدل یک امر کلی است، لذا آن چه بر او حمل می شود، هم کلی است. این محمولات یا از اجناس اند یا از فصول، یا از خواص و یا اعراض؛ زیرا محمولات مقدمات جدل یا مساوی موضوعات خود هستند یا غیر مساوی؛ اگر مساوی باشند یا دالّ بر ماهیت هستند یا نه. قسم اول را «حدّ» و قسم دوم را «خواص» گویند. خواص یا مفرداند و یا مرکب؛ مفرد، خاصه امرِ مفرد و مرکب، خاصه امرِ مرکب است و همه آنها را «رسم» گویند؛ زیرا رسم مرکب از خواص است. اما اگر محمولات مساوی موضوعات نباشند یا در جواب «ما هو» واقع می شوند یا واقع نمی شوند. اگر در جواب «ما هو» ذکر شوند، جنس و فصل هستند، و در این فن فرقی بین آن دو نیست. اما اگر در جواب «ما هو» واقع نشود اعراض اند. لذا محمولات به این اعتبار چهار قسم اند: حدّ، خاصه، جنس، عَرَض. و اما نوع، نمی تواند محمول در مقدمات جدلی واقع گردد زیرا نوع، یا محمول برای شخص واقع می شود یا محمول برای صنف. قسم اول (موضوع شخصی) در جدل راه ندارد زیرا مباحث جدل، کلّی هستند، و حمل نوع بر صنف (اگر موضوع، صنف باشد) به منزله حمل لوازم است زیرا نوع، نوعِ برای جنس است نه برای صنف.
تعریفات انواع محمولات جدل
با توجه به توضیحات فوق، در تعریف محمولات جدل چنین می توان گفت: ۱. محمولات حدّی جدل: محمولات مساوی موضوعات خود و دالّ بر ماهیت. ۲. محمولات خاصه جدل: محمولات مساوی موضوعات خود و غیر دالّ بر ماهیت. محمولات خاصه دو قسم است: مفرد و مؤلَّف (مرکب). ۳. محمولات جنسی جدل: محمولات غیر مساوی موضوعات، و واقع در جواب «ما هو»، که عبارتند از: جنس و فصل. و چون در صناعت جدل تفاوت جنس و فصل تاثیرگذار نیست محمولات جنسی و محمولات فصلی جدل از همدیگر تفکیک نمی شود.۴. محمولات عرضی جدل: محمولات مساوی موضوعات، و واقع در جواب «ما هو»، که اَعراض هستند.
شرایط محمولات جدل
محقق طوسی می گوید: اهل ظاهر از منطقیان گفته اند: در اثبات عَرَض، اثبات وجود آن (به حسب شهرت) کافی است. در اثبات خاصه، علاوه بر اثبات وجود، اثبات مساوات (به حسب مصادیق) با موضوع لازم است و در اثبات جنس، علاوه بر اثبات وجود، وقوع در جواب «ما هو» شرط است. و در اثبات حدّ، علاوه بر سه شرط مزبور (اثبات وجود و مساوات و وقوع در جواب «ما هو»)، حدّ باید به حسب دلالت بتواند در مقام اسم قرار گیرد. محقق طوسی در ادامه می گوید: قول حق این است که هر شرطی که اختصاص به یکی از اینها دارد، از موارد دیگر سلب شود مثلاً نسبت به عَرَض، شرط معتبر در خاصه (مساوات) و شرط جنس (عدم وقوع در جواب «ما هو») در عَرَض منتفی باشد. و نسبت به خاصه، شرط معتبر در جنس منتفی باشد و نسبت به جنس، شرط معتبر در خاصه مفقود باشد. و اما حدّ، به حسب شهرت، مطلق ممیّز ماهیت از غیر خود را شامل می شود خواه مشتمل بر ذاتیات ماهیت باشد یا عَرَضیات، و چون منحصر در ذاتیات نیست، گاهی نیاز به اثبات آن برای موضوع داریم چون گاهی در ثبوت عَرَضیات برای موضوع تردید حاصل می شود به خلاف ذاتیات. و هر چه شرایط اثبات کمتر باشد اثبات آن آسان تر، و ابطال آن سخت تر است و بر عکس.
مستندات مقاله
...
wikifeqh: محمولات_جدل