محمد صالح برغانی

[ویکی فقه] برغانی، محمد صالح از عالمان شیعی مقیم مکه در قرن سیزدهم بود. ملامحمدصالح برغانی از آل برغانی که از خاندانهای مشهور علمی و زعمای مذهبی قزوین و برغان است بودند.
ملامحمدصالح برغانی فرزند ملامحمد ملائکه و برادر شهید ثالث ، از دانشمندان مشهور امامیّه در قرن سیزدهم و صاحب چندین تألیف در فقه و تفسیر و عقاید و اخبار .در ۱۱۷۴ در قریه برغان به دنیا آمد و در ۲۷ جمادی الاخره ۱۲۷۱ در حال دعا در حرم امام حسین علیه السّلام درگذشت و همان جا به خاک سپرده شد.علوم مقدّمات را نزد پدر فراگرفت و در آغاز کودکی قرآن را حفظ کرد.سپس همراه دو برادر دیگر برای کسب مدارج علمی به قزوین و اصفهان و عتبات رفت، از درس استادانی چون ملا محمدعلی جدلی (معروف به جنگلی) و ملا علی نوری و سید علی طباطبائی حائری و سید محمد مجاهد بهره برد و به اجازات متعدد روایی و تصدیق اجتهاد ، از جمله اجازه ای از سید عبداللّه شبّر (معروف به مجلسی ثانی) نایل آمد. در حدود ۱۲۲۰، همراه برادر خود به تهران رفت و به تدریس و افتا پرداخت.بعد از ماجرای کاخ گلستان بار دیگر به عتبات رفت و از آن جا راهی حجاز شد و چند سال در مکه و مدینه بر اساس مبانی فقه عامّه تدریس کرد. سپس به عتبات بازگشت و در کربلا و نجف به تدریس پرداخت و سرانجام با وساطت شیخ جعفر نجفی نزد شاه قاجار ، به ایران آمد و در قزوین ساکن شد. در این شهر طلاّب علوم دینی از او استقبال کردند و تدریس فقه و اصول و حدیث و تفسیر را آغاز کرد.مدرسه ای نیز به نام صالحیّه تأسیس کرد که محلّ آموزش علوم مختلف اسلامی از فقه و اصول و حدیث و تفسیر و فلسفه بود و فعالیّت آن تا عصر حاضر نیز ادامه یافته است.سید جمال الدین اسدآبادی و میرزا کوچک جنگلی و اشرف الدین حسینی ، مدیر نسیم شمال، در این مرکز علمی درس خواندند و ظاهراً در این مدرسه زنان نیز به حوزه علمی شیعه راه یافتند.همچنین در این مدرسه اقداماتی جهت خاتمه دادن به اختلافات شیخیّه و متشرّعه صورت گرفت.ملا محمد صالح علاوه بر فعالیّتهای علمی و آموزشی، به مسائل اجتماعی و سیاسی نیز توجّه کامل داشت و خصوصاً در جبهه جنگ حاضر بود.همراه با استاد خود، سید محمد مجاهد، و دیگر علمای اسلامی، در جنگ دوم ایران و روس نقش جدّی داشت.سالهای پایانی عمر را نیز در کربلا به سر برد.
معرفی اجمالی
حاجی ملا محمد صالح برغانی قزوینی فرزند ملا محمد ملائکه از فقیهان و مفسران شیعه و برادر محمد تقی، معروف به شهید ثالث (م. ۱۲۶۳ق.) به سال ۱۱۷۴ق. در برغان در شمال غربی کرج زاده شد. خاندان برغانی در روزگار محمد صالح به آل صالحی، آل شهیدی و آل علوی به ترتیب در انتساب به محمد صالح، شهید ثالث و محمد علی شهرت یافتند. خاندان برغانی از خانواده های ریشه دار دانش و تقوا هستند که به آل بویه (حک: سده ۴ و ۵ ق. در ایران و عراق) نسب می برند. سپس به سبب سکونت جد اعلای برغانی ها،محمد کاظم طالقانی (م. ۱۰۹۴ق.) در طالقان، به آل طالقانی شهرت یافتند. از آن پس که وی از طالقان به قزوین رفت، به خاندان او نسبت قزوینی نیز دادند. محمد ملائکه از نوادگان محمد کاظم، پس از غائله اخباریان و اصولیان قزوین، ناچار به اقامت در برغان شد و از آن پس، این خاندان به برغانی مشهور گشتند. از ویژگی های این خاندان، توجه به تحصیل دخترانشان، آشنایی با دانش های جدید، آموزش نظامی به روحانیان، اهتمام به کشاورزی و کوشش برای رفتن به کربلا است که در سیره محمد صالح و افراد دیگر خاندان برغانی نمود و عینیت دارد.
← تحصیل
محمد صالح بیش از ۳۰۰ کتاب و رساله و حاشیه در شاخه های گوناگون علوم اسلامی نوشته است. او اهتمامی ویژه به نگارش کتاب های مقتل و یادکرد مصیبت امام حسین علیه السّلام داشت و گزارش های نامعتبر را سخت رد می کرد. به وضعیت خطی یا چاپی نوشته های ملاصالح در الذریعه آقا بزرگ تهرانی اشاره شده است. از جمله آثار او است: تفسیر القرآن معروف به تفسیر برغانی، بحرالعرفان و معدن الایمان ، معدن الانوار و مشکاة الاسرار ، مخزن البکاء ، معنی التفویض ، جامع المنقول و المعقول . فهرست برخی از آن ها بدین قرار است: کنز العرفان فی تفسیرالقرآن؛ بحرالعرفان و معدن الایمان مفتاح الجنان فی حلّ رموز القرآن (قسمتی از جزء اول آن در ۱۳۷۹ در نجف چاپ شده است)؛ مصباح الجنان لایضاح اسرارالقرآن (تلخیص مفتاح الجنان )؛ معدن الانوار و مشکاه الاسرار (این کتاب در اصل به عنوان مقدّمه ای بر تفسیر مفتاح الجنان نوشته شده و بعد به سبب گستردگی، کتابی مستقل شده است)؛ غنیمه المعاد فی شرح الارشاد که فتاوی نو و مخالف با فتاوی مشهور علمای شیعه کم و بیش در آن دیده می شود (چند جلد از این کتاب همراه با حواشی مؤلف با عنوان موسوعه البرغانی فی فقه الشیعه به چاپ رسیده است)؛ مسلک الرّاشدین فی احکام الدین (تلخیص کتاب پیشین)؛ مسلک السداد، یک دوره فقه ؛ مسلک النّجاه، رساله عملیّه، کنزالواعظین فی احوال الائمّه الطّاهرین؛ کنز الابرار ؛ کنزالمعاد ؛ کنزالاخبار ؛ کنزالاسرار ؛ نجاه المؤمنین فی معارف الدّین در عقاید و کلام ؛ معدن البکاء ؛ مخزن البکاء (چند بار، از جمله در ۱۲۸۵، چاپ شده است) کنزالباکین که بنابه نوشته فرزندش، بسیاری از این کتابها قبل از ۱۲۵۳ تألیف شده است.
فرزندان
...

[ویکی حج] بَرَغانی، محمد صالح از عالمان شیعی مقیم مکه در قرن سیزدهم و از افراد خاندان برغانی بود.
وی مقدمات علوم را نزد پدرش فراگرفت و برای ادامه تحصیل به حوزه های علمیه قزوین، اصفهان، قم، مشهد، نجف و کربلا رفت. او عمر خویش را در راه تحصیل علم قرار داد به طوری که چهل اجازه نامه از دانشوران عصر دریافت نمود.
او به خاطر فتوایی که علیه فتحعلی شاه قاجار صادر کرده بود، به فرمان شاه به عراق تبعید شد و در زمانی که در عراق به سر می برد، به مکه سفر نموده و در آنجا اقامت گزیده و مشغول تدریس فقه جعفری شد؛ در منابع از جزئیات بیشتری درباره مدت اقامت و متون تدریس وی گزارشی در دست نیست.