محمد بختاورخان

[ویکی فقه] بختاورخان، محمد، محرم و ندیم خاص اورنگ زیب عالمگیر (حک: ۱۰۶۸ـ ۱۱۱۸) است.
از آن جا که هنگام تألیف ریاض الاولیاء (۱۰۹۰) شصت ساله بود، باید در حدود ۱۰۳۰ متولد شده باشد.
در ۱۰۶۵، وقایع نویس شاهزاده اورنگ زیب شد و در کشمکش فرزندان شاه جهان (حک: ۱۰۳۷ـ ۱۰۶۸) بر سر سلطنت ، از اورنگ زیب حمایت کرد و او نیز پس از پیروزی و جلوس بر تخت، به بختاور لقب «خان» داد. بختاورخان در ۱۰۷۶، به سرکردگی هزار پیاده و صدوپنجاه سواره نایل آمد و در ۱۰۸۰، به سمت «داروغه خاصّان» منصوب شد. در ۱۰۸۵، مأموریت یافت، با استناد به موازین شرعی، منجمان درباری را از تهیه تقویمهای نجومی و طالع بینی باز دارد. بختاور خان در پی بیماری کوتاهی، در ۱۵ ربیع الاول ۱۰۹۶، در احمد نگر درگذشت و همان جا به خاک سپرده شد.
اورنگ زیب شخصاً امامت نماز میت را برعهده گرفت و چند قدم تابوت بختاورخان را به دوش کشید و مراسم سوگواری برپاکرد.
پس از مدتی، جسد او را به محله بختاور پور دهلی ، «بستی بنی کریم» امروزی، منتقل و در مکانی که خود تعیین کرده بود، دفن کردند.

آثار بختاورخان
بختاور خان در مرآة العالم تألیفات زیر را به خود نسبت داده است: ۱) چار آینه یا « آیینه بخت » (سال تألیف: ۱۰۶۸)، در بیان وقایع چهار نبرد اورنگ زیب با برادرانش که او را به پادشاهی رسانید.
مؤلف قبل از پرداختن به وقایع، مجملی از احوال پیامبران ، خلفا ، عارفان ، پادشاهان، حکیمان ، بزرگان و شاعران را، مشتمل بر ۴۰ « معاینه »، آورده است.
از این اثر یک نسخه خطی به شماره ۳۵ در گنجینه کرزن در کتابخانه انجمن آسیایی بنگال و نسخه خطی دیگری در کتابخانه خصوصی عالمگیر شجاع در لاهور موجود است.
۲) مرآة العالم (۱۰۷۸)، تاریخ عمومی طبقات سلاطین اسلام و هندوستان ، که در آن وقایع تا سال ۱۰۹۴ نیز دیده می شود و مشتمل است بر یک مقدمه و هفت «آرایش».
«آرایش» هفتم شرح تاریخ سیاسی و اجتماعی و ادبی دوره ده ساله اول سلطنت اورنگ زیب است و چون مؤلف شاهد عینی این دوره بوده، اطلاعات او دارای ارزش خاصی است.
بخشی از این باب، شرح حال مشایخ ، علما، خوشنویسان و شاعران متقدم و معاصر و کارنامه مؤلف را در بر دارد که نشان دهنده فعالیتهای فرهنگی آن دوره است.
چندین نسخه خطی از مرآة العالم در کتابخانه های جهان موجود است؛ از جمله نسخه ای که هفت سال پس از مرگ بختاورخان کتابت شده و درجامعه رشیدیه، ساهی وال، پاکستان نگهداری می شود
۳) سواداعظم (۱۰۸۲)، بیاض گونه ای است مشتمل بر منتخب انواع شعر و نثر ، تذکره های شعرا، ساقی نامه ها، دواوین متقدمان و متأخران، تألیفات مشایخ و صوفیان ، منشآت و اندرزنامه های باستانی که در زمان حیات مؤلف، خوشنویسان برجسته ای آن را خوشنویسی کرده اند.
۴) ریاض الاولیاء، در مناقب بزرگان و مشتمل بر چهار «چمن» است: مناقب خلفای راشدین ، و ائمه معصومین و فرزندان مشهور آنان، بزرگان غیرهندیِ، گزیده از تذکرة الاولیاءِ عطار، نفحات الانس جامی و رشحات عین الحیاتِ کاشفی و بزرگان هندی منتخب از اخبارالاخیارِ دهلوی و سایر کتب.
نسخه خطی آن در کتابخانه موزه بریتانیا (ش ۱۷۴۵) موجود است.
۵) تاریخ هندی، در تاریخ هندوستان از بابر تا اورنگ زیب.
بختاورخان منتخباتی از حدیقة الحقیقه سنایی و کلیات عطار و مثنوی مولوی را در ۱۰۸۴ گردآورده است.

نقش محمد بقا در تألیف مرآة العالم بختاورخان
محمدرضا و محمد شفیع، بترتیب، برادر و خواهرزاده محمد بقا نقشبندی سهارنپوری (متوفی ۱۰۹۴)، هنگام تدوین مرآة جهان نمای بقا که تحریر مفصل مرآة العالم است، مدعی شدند که مرآة العالم و سایر تألیفات منسوب به بختاورخان را محمد بقا نوشته و به او تقدیم کرده است.
خود بختاورخان در مرآة العالم نوشته است که بقا (و مستعدخان مؤلف مآثر عالمگیری) در تسوید اوراق و اهتمام مرآة العالم شریک بوده اند.

علائق بختاورخان
...