[ویکی فقه] حیازت از جمله اعمال حقوقی است که نیاز به قصد حیازت دارد.
بی تردید، حیازت از اعمال حقوقی و قوام آن به اراده و قصد حیازت کننده است و بدون قصد و اراده، ملکیت متحقق نمی گردد.بنابراین چنانچه کسی چیزی از اشیای مباح را بدون توجه، متصرف و بر آن مستولی شود، مالک آن نخواهد شد. مثلا اگر کبوتری در خانه کسی وارد گردد یا ماهی در کشتی کسی بپرد و صاحب خانه و کشتی قصد صید و حیازت نداشته باشد، مالک آن نمی گردند.
← دلیل قصد ملکیت
سؤال این است که آیا علاوه بر قصد حیازت، قصد تملک نیز لازم است یا همین که حیازت کننده در انجام عمل حیازت، قصد کند و بی اراده نباشد، برای ملکیت کفایت می کند؟ این سؤال عینا در مبحث احیای اراضی موات نیز مطرح است و همان گونه که گفتیم به نظر ما به پیروی از فقهای متقدم( شیخ طوسی می گوید:«ان المحیی انما یملک بالاحیاء الا اذا قصد تملکه به» ) آنچه موجب مالکیت می گردد قصد تملک است و صرف توجه و قصد نسبت به اصل حیازت برای تحقق ملکیت کافی نیست. به تعبیر دیگر، علاوه بر قصد فعل (حیازت) قصد نتیجه (تملک) نیز لازم است. البته قصد اجمالی و ارتکازی کفایت می کند و نیازی به قصد تفصیلی نیست.
تصریح قانون مدنی ایران به لزوم قصد تملک
قانون مدنی ایران در مبحث احیای اراضی (ماده ۱۴۳) به لزوم و اعتبار قصد تملک تصریح کرده و در مبحث حیازت اگر چه چنین تصریحی ندارد، ولی حسب قواعد، هر دو مورد داخل در یک مسیر است.در مواردی که حیازت از طریق اسباب و آلات خاصی انجام می گیرد، قصد و اراده در هنگام نصب آلات کافی است و قصد تفصیلی لازم نیست. مثلا شخصی که برای ماهیگیری تور می اندازد، قصد و اراده اش در هنگام انداختن تور برای حیازت و تملک ماهی، برای مالکیت کافی است؛ هر چند در هنگام ورود صید به درون تور حاضر نباشد تا بتواند قصد تملک کند. روایات وارد در باب صید هم به نحو آشکار بیانگر همین معنایند. برای نمونه به این روایت توجه کنید:محمد بن مسلم از حضرت باقر (علیه السلام) نقل می کند:مردی تور ماهیگیری خود را در آب انداخته و سپس به خانه رفته است. پس از مراجعت ماهیان در درون تور افتاده و بعضی مرده اند، حکم آن چیست؟ امام فرمود:«ما عملت یده فلا بأس بأکل ما وقع فیها»: در مورد توری که با دست خود پهن کرده، مانعی ندارد که هر چه در آن بیفتد را بخورد.روایت فوق هر چند در خصوص حلیت و جواز اکل و ماهی صید شده مطرح شده، به دلالت التزامی ، مالکیت آن را به اثبات می رساند، چرا که ذیل روایت، حاوی یک مفهوم کلی است.
عمل مادی حیازت
...
بی تردید، حیازت از اعمال حقوقی و قوام آن به اراده و قصد حیازت کننده است و بدون قصد و اراده، ملکیت متحقق نمی گردد.بنابراین چنانچه کسی چیزی از اشیای مباح را بدون توجه، متصرف و بر آن مستولی شود، مالک آن نخواهد شد. مثلا اگر کبوتری در خانه کسی وارد گردد یا ماهی در کشتی کسی بپرد و صاحب خانه و کشتی قصد صید و حیازت نداشته باشد، مالک آن نمی گردند.
← دلیل قصد ملکیت
سؤال این است که آیا علاوه بر قصد حیازت، قصد تملک نیز لازم است یا همین که حیازت کننده در انجام عمل حیازت، قصد کند و بی اراده نباشد، برای ملکیت کفایت می کند؟ این سؤال عینا در مبحث احیای اراضی موات نیز مطرح است و همان گونه که گفتیم به نظر ما به پیروی از فقهای متقدم( شیخ طوسی می گوید:«ان المحیی انما یملک بالاحیاء الا اذا قصد تملکه به» ) آنچه موجب مالکیت می گردد قصد تملک است و صرف توجه و قصد نسبت به اصل حیازت برای تحقق ملکیت کافی نیست. به تعبیر دیگر، علاوه بر قصد فعل (حیازت) قصد نتیجه (تملک) نیز لازم است. البته قصد اجمالی و ارتکازی کفایت می کند و نیازی به قصد تفصیلی نیست.
تصریح قانون مدنی ایران به لزوم قصد تملک
قانون مدنی ایران در مبحث احیای اراضی (ماده ۱۴۳) به لزوم و اعتبار قصد تملک تصریح کرده و در مبحث حیازت اگر چه چنین تصریحی ندارد، ولی حسب قواعد، هر دو مورد داخل در یک مسیر است.در مواردی که حیازت از طریق اسباب و آلات خاصی انجام می گیرد، قصد و اراده در هنگام نصب آلات کافی است و قصد تفصیلی لازم نیست. مثلا شخصی که برای ماهیگیری تور می اندازد، قصد و اراده اش در هنگام انداختن تور برای حیازت و تملک ماهی، برای مالکیت کافی است؛ هر چند در هنگام ورود صید به درون تور حاضر نباشد تا بتواند قصد تملک کند. روایات وارد در باب صید هم به نحو آشکار بیانگر همین معنایند. برای نمونه به این روایت توجه کنید:محمد بن مسلم از حضرت باقر (علیه السلام) نقل می کند:مردی تور ماهیگیری خود را در آب انداخته و سپس به خانه رفته است. پس از مراجعت ماهیان در درون تور افتاده و بعضی مرده اند، حکم آن چیست؟ امام فرمود:«ما عملت یده فلا بأس بأکل ما وقع فیها»: در مورد توری که با دست خود پهن کرده، مانعی ندارد که هر چه در آن بیفتد را بخورد.روایت فوق هر چند در خصوص حلیت و جواز اکل و ماهی صید شده مطرح شده، به دلالت التزامی ، مالکیت آن را به اثبات می رساند، چرا که ذیل روایت، حاوی یک مفهوم کلی است.
عمل مادی حیازت
...
wikifeqh: ماهیت_حقوقی_حیازت