فهرست امیران زیاری

فهرست امیران زیاری به افرادی از خاندان زیاریان می پردازد که در قرن چهارم هجری یک امارت کوچک اسلامی را در سرزمین های پیرامون دریای مازندران اداره می کردند. [ ۱] [ ۲] زیاریان امیر گرگان و طبرستان بودند و مناطقی همچون قومس، دیلم و گیلان نیز اغلب در قلمرو آنان بود. [ ۳] این خاندان از منطقه داخل گیلان برخاسته بودند. [ ۴] مرداویج، مؤسس سلسله زیاری، مدعی رسیدن اصل و نسبش به خاندان سلطنتی پیش از اسلام گیلان بود. او نخست به علویان طبرستان و سپس به اسفار بن شیرویه، سردار گیلی، خدمت می کرد. [ ۵] هدف زیاریان در ابتدا احیای امپراتوری ساسانیان و خلع قدرت خلافت عباسی بود؛[ ۶] اما پس از مرگ مرداویج، به صورت حکومتی محلی در گرگان، طبرستان و مناطق پیرامون درآمد و پس از مدتی دست نشاندهٔ دیگر حکومت های همسایه شد. تدریجاً اقتدار و نفوذ امیران زیاری کم و کمتر شد تا آن که واپسین امیران این خاندان، در دورهٔ سلجوقیان، محدود به قلعه های کوهستانی بودند. [ ۷]
مرداویج، که پیش از تأسیس دودمان زیاری یک فرماندهٔ نظامی بود، با کشتن اسفار بن شیرویه در ۳۱۶ هجری، توانست قدرت بسیاری یافته و مستقلاً به نواحی مرکزی ایران لشکر بکشد. [ ۸] مرداویج با حمله به جبال و تصرف اصفهان و خوزستان عرض اندام کرده و با گزیدن عنوان شاهنشاه برای خود، رؤیای احیای امپراتوری ساسانیان را در سر می پروراند. او در سال ۳۲۳ هجری در اصفهان، به دست غلامان تُرک خود، به قتل رسید. [ ۹] پس از مرداویج، اطرافیان او با برادرش، وشمگیر، بیعت کردند. وشمگیر در همان ابتدای به امارت رسیدن، با لشکرکشی های سامانیان و بوییان مواجه شد و این جنگ ها در تمام طول حکومتش ادامه یافتند. وشمگیر در نبرد اسحاق آباد شکست سختی خورد و نواحی بسیاری از قلمرو او از دست رفت و من بعد حکومت زیاریان محدود به گرگان و طبرستان و نواحی پیرامونی آن می شد. از آن پس زیاریان تابع حکومت های همسایه شد و وشمگیر که با کمک سامانیان، در حال تدارک هجدهمین نبرد علیه بوییان بود، درگذشت. پس از او بیستون توانست در رقابت با برادر کوچک تر خود، قابوس، حکومت زیاریان را به دست آورد و روابط نزدیکی با بوییان و خلیفه ایجاد کرد که موجب استقرار آرامش در قلمروش شده و پس از او نیز الگوی رفتار سیاسی زیاریان شد. [ ۱۰] قابوس پس از مرگ بیستون، به جای بوییان، با امیران سامانی متحد شد و نبردهای زیادی میان این دو جبهه درگرفت، تا آن که با شکست قابوس از عضدالدوله بویی، او به دربار سامانیان پناه برد و تا هجده سال از حکومت دور بود. سرانجام در سال ۳۸۸ هجری، با درگذشت فخرالدوله بویی، قابوس موفق شد سرزمین های پیشین خود را بازپس گیرد. پس از این دوره بود که امیران زیاری تحت الحمایه دربار ترک تبار غزنویان شدند. قابوس دارای گرایش سیاسی نزدیک به خلیفه و سلطان محمود غزنوی بود و به علم دوستی و ادب پروری مشهور بود. [ ۱۱]