[ویکی فقه] بهترین و مطمئن ترین سند برای شناخت فلسفه و اهداف نهضت سیدالشهدا (علیه السلام)، کلمات خود آن حضرت یا امامان دیگر در این باره است. این مقاله در صدد است تا با بررسی و مطالعه خطبه ها، سخنان، نامه ها و وصیت نامه امام حسین (علیه السلام)، به تحلیل و تفسیر اهداف قیام ایشان بپردازد.
از آنچه درباره اهداف و فلسفه قیام عاشورا از نگاه های مختلف گفته شده و نقد و بررسی شده است، روشن است که برخی از این نظریات، تصویری وارونه یا حداقل نامناسب با شأن رهبر قیام ارائه کرده اند و هیچ کدام از آنها، در ارائه یک تصویر روشن و جامع از انگیزه های قیام امام حسین (علیه السلام) توفیق نداشته اند.پژوهشگر تاریخ عاشورا اگر بخواهد به ماهیت و جوهره قیام عاشورا پی ببرد، باید در گام نخست، با نگاه جامع و مطالعه کامل درباره امام حسین (علیه السلام)، از زندگی، شخصیت و مقام ایشان در جایگاه امام معصوم، شناخت لازم و کافی پیدا کند و سپس با مطالعه و تعمق در بیانات و گفتارهایی که آن حضرت در مقاطع مختلف قیام و حتی پیش از آغاز آن، درباره انگیزه حرکت خویش بیان کرده است، فلسفه و ماهیت قیام آن حضرت را بشناسد.اکنون با این مقدمه و با توجه به اینکه بهترین و مطمئن ترین سند برای شناخت فلسفه و اهداف نهضت سیدالشهدا (علیه السلام)، کلمات خود آن حضرت یا امامان دیگر در این باره است، مجموع خطبه ها، سخنان، نامه ها و وصیت نامه امام حسین (علیه السلام) را که درباره اهداف و انگیزه های قیام عاشوراست و نیز برخی از تعابیر زیارتنامه های متعدد و مختلف را که از امامان دیگر، برای زیارت آن حضرت رسیده و در آنها به انگیزه قیام پرداخته شده است، مطالعه و بررسی می کنیم و سپس با استخراج فهرست وار اهداف قیام، به تفسیر و تحلیل آنها می پردازیم.
خطبه امام در مکه
امام حسین (علیه السلام) در جمع گروهی از علما و نخبگان مناطق مختلف اسلامی در مکه با ایراد خطبه ای شورانگیز و کوبنده، ضمن یادآوری وظیفه سنگین و تکلیف خطیر علما و بزرگان شهرها برای پاسداری از کیان دین و اعتقادات مسلمانان و پیامدهای سکوت در برابر جنایات امویان، از خاموشی آنان در برابر سیاستهای دین ستیزانه حاکمان اموی انتقاد کرده و هرگونه همراهی و سازش با آنان را گناه نابخشودنی دانست. حضرت در پایان سخنان خود، هدف از اقدامات و فعالیت هایش را بر ضد نظام ستمگر حاکم، که چند سال بعد خود را در قالب یک نهضت نشان داد، چنین اعلام کرد:... اللهم انک تعلم انه لم یکن ما کان منا تنافسا فی سلطان، ولا التماسا من فضول الحطام، ولکن لنری (لنرد) المعالم من دینک، و تظهر الاصلاح فی بلادک، ویامن المظلومون من عبادک، ویعمل بفرائضک و سننک واحکامک... ؛ «خدایا تو می دانی آنچه ما انجام داده ایم (از قبیل سخنان و اقدامات بر ضد حاکمان آموی)، به دلیل رقابت و سبقت جویی در فرمانروایی و افزون خواهی در متاع ناچیز دنیا نبوده است؛ بلکه برای این بوده که نشانه های دینت را (به مردم) نشان دهیم (بر پا گردانیم) و اصلاح در سرزمین هایت را آشکار کنیم. می خواهیم بندگان ستمدیده ات در امان باشند و به واجبات و سنت ها و احکامت عمل شود.با دقت در این جملات می توان به چهار هدف اصلی امام حسین (علیه السلام) از اقدامات و فعالیت هایی که در عصر حاکمیت یزید برای قیام انجام داد، پی برد:الف) احیای مظاهر و نشانه های اسلام اصیل و ناب محمدی؛ب) اصلاح و بهبود وضع مردم سرزمین های اسلامی؛ج) تامین امنیت مردم ستم دیده؛د) فراهم کردن بستری مناسب برای عمل به احکام و واجبات الهی.
← تذکر دو نکته مهم
امام حسین (علیه السلام) در وصیت نامه ای که هنگام خروج از مدینه و در زمان وداع با برادرش محمد بن حنفیه برای وی نوشت، هدف از حرکت خویش را چنین بازگو کرد: انی لم اخرج اشرا ولا بطرا ولا مفسدا ولا ظالما، وانما خرجت لطلب الاصلاح فی امة جدی محمد ارید ان آمر بالمغروف وانهی عن المنکر و اسیر بسیرة جدی محمد وابی علی بن ابی طالب...؛ (البته در نقل ابن شهرآشوب، امام این جملات را در پاسخ ابن عباس می فرماید، نه در جواب ابن حنفیه، آن هم پاسخ شفاهی، نه در قالب وصیت نامه.) «من نه از روی سرمستی و گستاخی و نه برای فساد و ستمگری حرکت کردم؛ بلکه تنها برای طلب اصلاح در امت جدم حرکت کردم. می خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و به سیره جدم و پدرم علی بن ابی طالب (علیه السلام) عمل کنم».و در جای دیگر می فرمایند: اللهم انی احب المعروف و اکره المنکر؛ «خدایا من به معروف اشتیاق، و از منکر تنفر دارم».در زیارت های مختلف که درباره امام حسین (علیه السلام) از امامان وارد شده، این تعابیر فراوان دیده می شود. اشهد انک قد اقمت الصلوة و آتیت الزکوة و امرت بالمعروف و نهیت عن المنکر؛ «گواهی می دهم که تو نماز را به پا داشتی و زکات دادی و امر به معروف و نهی از منکر کردی». (ناگفته نماند «شهادت دادن» در اینجا به مفهوم متعارف آن، یعنی گواهی کردن و تایید یک موضوع مادی و حقوقی نیست؛ بلکه بیان یک حقیقت معنوی و اعتراف به یک واقعیت است که با انگیزه معنوی صورت گرفته است، یعنی من این واقعیت را درک می کنم که نهضت تو به انگیزه امر به معروف و نهی از منکر بوده است، نه به علت دعوت کوفیان یا علل دیگر. بنابراین اگر تلاش ها و کارهای دیگری صورت گرفته است، همه برای رسیدن به آن هدف و آرمان بزرگ بوده است.)از این عبارات، می توان اهداف ذیل را برای قیام حضرت برشمرد:الف) طلب اصلاح در امور امت پیامبر؛ب) امربه معروف؛ج) نهی از منکر؛د) عمل به سیره رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و امیرمؤمنان (علیه السلام)، همانند برپایی نماز و پرداخت زکات.
نامه به بزرگان کوفه
...
از آنچه درباره اهداف و فلسفه قیام عاشورا از نگاه های مختلف گفته شده و نقد و بررسی شده است، روشن است که برخی از این نظریات، تصویری وارونه یا حداقل نامناسب با شأن رهبر قیام ارائه کرده اند و هیچ کدام از آنها، در ارائه یک تصویر روشن و جامع از انگیزه های قیام امام حسین (علیه السلام) توفیق نداشته اند.پژوهشگر تاریخ عاشورا اگر بخواهد به ماهیت و جوهره قیام عاشورا پی ببرد، باید در گام نخست، با نگاه جامع و مطالعه کامل درباره امام حسین (علیه السلام)، از زندگی، شخصیت و مقام ایشان در جایگاه امام معصوم، شناخت لازم و کافی پیدا کند و سپس با مطالعه و تعمق در بیانات و گفتارهایی که آن حضرت در مقاطع مختلف قیام و حتی پیش از آغاز آن، درباره انگیزه حرکت خویش بیان کرده است، فلسفه و ماهیت قیام آن حضرت را بشناسد.اکنون با این مقدمه و با توجه به اینکه بهترین و مطمئن ترین سند برای شناخت فلسفه و اهداف نهضت سیدالشهدا (علیه السلام)، کلمات خود آن حضرت یا امامان دیگر در این باره است، مجموع خطبه ها، سخنان، نامه ها و وصیت نامه امام حسین (علیه السلام) را که درباره اهداف و انگیزه های قیام عاشوراست و نیز برخی از تعابیر زیارتنامه های متعدد و مختلف را که از امامان دیگر، برای زیارت آن حضرت رسیده و در آنها به انگیزه قیام پرداخته شده است، مطالعه و بررسی می کنیم و سپس با استخراج فهرست وار اهداف قیام، به تفسیر و تحلیل آنها می پردازیم.
خطبه امام در مکه
امام حسین (علیه السلام) در جمع گروهی از علما و نخبگان مناطق مختلف اسلامی در مکه با ایراد خطبه ای شورانگیز و کوبنده، ضمن یادآوری وظیفه سنگین و تکلیف خطیر علما و بزرگان شهرها برای پاسداری از کیان دین و اعتقادات مسلمانان و پیامدهای سکوت در برابر جنایات امویان، از خاموشی آنان در برابر سیاستهای دین ستیزانه حاکمان اموی انتقاد کرده و هرگونه همراهی و سازش با آنان را گناه نابخشودنی دانست. حضرت در پایان سخنان خود، هدف از اقدامات و فعالیت هایش را بر ضد نظام ستمگر حاکم، که چند سال بعد خود را در قالب یک نهضت نشان داد، چنین اعلام کرد:... اللهم انک تعلم انه لم یکن ما کان منا تنافسا فی سلطان، ولا التماسا من فضول الحطام، ولکن لنری (لنرد) المعالم من دینک، و تظهر الاصلاح فی بلادک، ویامن المظلومون من عبادک، ویعمل بفرائضک و سننک واحکامک... ؛ «خدایا تو می دانی آنچه ما انجام داده ایم (از قبیل سخنان و اقدامات بر ضد حاکمان آموی)، به دلیل رقابت و سبقت جویی در فرمانروایی و افزون خواهی در متاع ناچیز دنیا نبوده است؛ بلکه برای این بوده که نشانه های دینت را (به مردم) نشان دهیم (بر پا گردانیم) و اصلاح در سرزمین هایت را آشکار کنیم. می خواهیم بندگان ستمدیده ات در امان باشند و به واجبات و سنت ها و احکامت عمل شود.با دقت در این جملات می توان به چهار هدف اصلی امام حسین (علیه السلام) از اقدامات و فعالیت هایی که در عصر حاکمیت یزید برای قیام انجام داد، پی برد:الف) احیای مظاهر و نشانه های اسلام اصیل و ناب محمدی؛ب) اصلاح و بهبود وضع مردم سرزمین های اسلامی؛ج) تامین امنیت مردم ستم دیده؛د) فراهم کردن بستری مناسب برای عمل به احکام و واجبات الهی.
← تذکر دو نکته مهم
امام حسین (علیه السلام) در وصیت نامه ای که هنگام خروج از مدینه و در زمان وداع با برادرش محمد بن حنفیه برای وی نوشت، هدف از حرکت خویش را چنین بازگو کرد: انی لم اخرج اشرا ولا بطرا ولا مفسدا ولا ظالما، وانما خرجت لطلب الاصلاح فی امة جدی محمد ارید ان آمر بالمغروف وانهی عن المنکر و اسیر بسیرة جدی محمد وابی علی بن ابی طالب...؛ (البته در نقل ابن شهرآشوب، امام این جملات را در پاسخ ابن عباس می فرماید، نه در جواب ابن حنفیه، آن هم پاسخ شفاهی، نه در قالب وصیت نامه.) «من نه از روی سرمستی و گستاخی و نه برای فساد و ستمگری حرکت کردم؛ بلکه تنها برای طلب اصلاح در امت جدم حرکت کردم. می خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و به سیره جدم و پدرم علی بن ابی طالب (علیه السلام) عمل کنم».و در جای دیگر می فرمایند: اللهم انی احب المعروف و اکره المنکر؛ «خدایا من به معروف اشتیاق، و از منکر تنفر دارم».در زیارت های مختلف که درباره امام حسین (علیه السلام) از امامان وارد شده، این تعابیر فراوان دیده می شود. اشهد انک قد اقمت الصلوة و آتیت الزکوة و امرت بالمعروف و نهیت عن المنکر؛ «گواهی می دهم که تو نماز را به پا داشتی و زکات دادی و امر به معروف و نهی از منکر کردی». (ناگفته نماند «شهادت دادن» در اینجا به مفهوم متعارف آن، یعنی گواهی کردن و تایید یک موضوع مادی و حقوقی نیست؛ بلکه بیان یک حقیقت معنوی و اعتراف به یک واقعیت است که با انگیزه معنوی صورت گرفته است، یعنی من این واقعیت را درک می کنم که نهضت تو به انگیزه امر به معروف و نهی از منکر بوده است، نه به علت دعوت کوفیان یا علل دیگر. بنابراین اگر تلاش ها و کارهای دیگری صورت گرفته است، همه برای رسیدن به آن هدف و آرمان بزرگ بوده است.)از این عبارات، می توان اهداف ذیل را برای قیام حضرت برشمرد:الف) طلب اصلاح در امور امت پیامبر؛ب) امربه معروف؛ج) نهی از منکر؛د) عمل به سیره رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و امیرمؤمنان (علیه السلام)، همانند برپایی نماز و پرداخت زکات.
نامه به بزرگان کوفه
...
wikifeqh: فلسفه_قیام_عاشورا