[ویکی فقه] فقه را فهم و استنباط مقررات عملی اسلام از منابع و مدارک تفصیلی مربوط به آن، یعنی قرآن، سنت، اجماع و عقل تعریف کرده اند و فقه سیاسی را به معنای کلیه مباحث سیاسی فقه یا تمامی پاسخ هایی که فقه به سوال های سیاسی عصر و زمان می دهد تعریف کرده اند. در این نوشتار به تعاریف فقه سیاسی و تاریخچه آن و ادوار آن پرداخته شده است.
فقه را فهم و استنباط مقررات عملی اسلام از منابع و مدارک تفصیلی مربوط به آن، یعنی قرآن، سنت، اجماع و عقل تعریف کرده اند، پیش فرض فقه سیاسی آن است که عملکرد سیاسی و اجتماعی مسلمانان باید در گستره ای رخ دهد که منابع چهارگانه پیش گفته- قرآن، سنت، اجماع و عقل- تعیین می کنند. البته این بدان معنا نیست که همه ی موارد کاملا در این منابع مشخصا وجود دارد و کار استنباط صرفا گشتن منابع و استخراج آنهاست.
تعریف فقه سیاسی
فقه سیاسی را دو نوع می توان تعریف کرد :یکی آن که بگوییم : فقه سیاسی، کلیه مباحث سیاسی فقه است، مثل خطبه های نماز جمعه، دارالاسلام، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، حدود و دیات و دیگر مباحث و احکام فقهی که رنگ و بوی سیاسی دارد. این تعریف سنتی از فقه سیاسی است.اما تعریف امروزی فقه سیاسی عبارت است از : تمامی پاسخ هایی که فقه به سوال های سیاسی عصر و زمان می دهد ، مثلا دیدگاه فقه در خصوص انتخابات، تفکیک قوا، مشروعیت و جایگاه دستگاه اجرایی و...، همه در محدوده ی فقه سیاسی است. حال اگر فقه سیاسی را به معنای دوم در نظر بگیریم، شامل نظام سیاسی، فلسفه سیاسی و اندیشه سیاسی می شود، یعنی همه این مفاهیم در تعریف فقه سیاسی گنجانده شده است.گاه مسائل فقه سیاسی مربوط به اصولی است که بر اساس آن اصول، اندیشه سیاسی شکل می گیرد ، بنابراین فقه سیاسی شامل آن دسته از مباحث حقوقی در اسلام می شود که تحت عناوینی چون حقوق اساسی، مفاهیم سیاسی و حقوق بین الملل و نظایر آن مطرح می گردد.
عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۲، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۷، ص۴۱.
در دوره های نخستین تشکیل دولت اسلامی، فقه سیاسی به طور جداگانه تدوین نیافته بود، بلکه مباحث مربوط به فقه سیاسی در ضمن احکام کلی اسلام مورد بحث قرار می گرفته است. به همین دلیل، در تالیفات فقهای متقدم، احکامی چون جنگ، جهاد و اهل ذمه در کنار احکام حج، نماز جمعه و حدود آورده شده است. به تدریج، فقه سیاسی پیشرفت کرد و فقهای اسلامی شروع به تدوین کتاب هایی نمودند که مسائل اقتصادی و مالی - که برخی بدان، عنوان خراج دادند - را مورد بحث قرار داده بود.
حقیقت، صادق، نگاهی به فلسفه سیاسی در اسلام، فصلنامه حکومت اسلامی، ص۶۷، شماره ۲، زمستان ۱۳۷۵.
...
فقه را فهم و استنباط مقررات عملی اسلام از منابع و مدارک تفصیلی مربوط به آن، یعنی قرآن، سنت، اجماع و عقل تعریف کرده اند، پیش فرض فقه سیاسی آن است که عملکرد سیاسی و اجتماعی مسلمانان باید در گستره ای رخ دهد که منابع چهارگانه پیش گفته- قرآن، سنت، اجماع و عقل- تعیین می کنند. البته این بدان معنا نیست که همه ی موارد کاملا در این منابع مشخصا وجود دارد و کار استنباط صرفا گشتن منابع و استخراج آنهاست.
تعریف فقه سیاسی
فقه سیاسی را دو نوع می توان تعریف کرد :یکی آن که بگوییم : فقه سیاسی، کلیه مباحث سیاسی فقه است، مثل خطبه های نماز جمعه، دارالاسلام، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، حدود و دیات و دیگر مباحث و احکام فقهی که رنگ و بوی سیاسی دارد. این تعریف سنتی از فقه سیاسی است.اما تعریف امروزی فقه سیاسی عبارت است از : تمامی پاسخ هایی که فقه به سوال های سیاسی عصر و زمان می دهد ، مثلا دیدگاه فقه در خصوص انتخابات، تفکیک قوا، مشروعیت و جایگاه دستگاه اجرایی و...، همه در محدوده ی فقه سیاسی است. حال اگر فقه سیاسی را به معنای دوم در نظر بگیریم، شامل نظام سیاسی، فلسفه سیاسی و اندیشه سیاسی می شود، یعنی همه این مفاهیم در تعریف فقه سیاسی گنجانده شده است.گاه مسائل فقه سیاسی مربوط به اصولی است که بر اساس آن اصول، اندیشه سیاسی شکل می گیرد ، بنابراین فقه سیاسی شامل آن دسته از مباحث حقوقی در اسلام می شود که تحت عناوینی چون حقوق اساسی، مفاهیم سیاسی و حقوق بین الملل و نظایر آن مطرح می گردد.
عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۲، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۷، ص۴۱.
در دوره های نخستین تشکیل دولت اسلامی، فقه سیاسی به طور جداگانه تدوین نیافته بود، بلکه مباحث مربوط به فقه سیاسی در ضمن احکام کلی اسلام مورد بحث قرار می گرفته است. به همین دلیل، در تالیفات فقهای متقدم، احکامی چون جنگ، جهاد و اهل ذمه در کنار احکام حج، نماز جمعه و حدود آورده شده است. به تدریج، فقه سیاسی پیشرفت کرد و فقهای اسلامی شروع به تدوین کتاب هایی نمودند که مسائل اقتصادی و مالی - که برخی بدان، عنوان خراج دادند - را مورد بحث قرار داده بود.
حقیقت، صادق، نگاهی به فلسفه سیاسی در اسلام، فصلنامه حکومت اسلامی، ص۶۷، شماره ۲، زمستان ۱۳۷۵.
...
wikifeqh: فقه_سیاسی