فقه الرضا

[ویکی فقه] این کتاب منسوب به امام رضا ـ علیه السلام ـ است و بزرگانی مثل ملا مهدی نراقی، علامه مجلسی، میرزا عبدالله افندی ، محقق نراقی و سید مجاهد و شیخ بحرانی، این کتاب را تأیید کرده اند و معتقدند که در سال ۲۰۰ هجری به خط امام رضا ـ علیه السلام ـ نوشته شده است، در مکه معظمه نسخه ای از آن به خط کوفی موجود است. امّا مرحوم شیخ حر عاملی، وحید بهبهانی و سید حسن صدر و آقا رضا همدانی این انتساب را نمی پذیرند، و هر گروه برای خود دلائلی دارند. این کتاب در ۴۱۱ صفحه در سال ۱۴۰۶ هـ. ق توسط کنگره آن حضرت چاپ شده است.
پیش از ورود، دو بحث را باید از هم تفکیک کنیم:بحث اول: بررسی واقعیت و حقیقت کتاب از جهت حدیث شناسی و شواهد تاریخی (این بحث تابع حجیت نیست)؛بحث دوم: بررسی حجیت کتاب از این جهت که آیا می توانیم این کتاب را بپذیریم یا خیر؟ابتدا به بررسی تاریخی در این موارد می پردازیم:
پیدایش کتاب
کتاب فقه الرضا از قرن یازدهم به بعد، در زمان صفویه بین اصحاب بروز می یابد. این کتاب تاریخ دارد و اولین کسی که آن را پیدا کرده سیدمیرحسین است. مرحوم مجلسی می فرماید وی یکی از علمای اصفهان است. سیدمیرحسین می گوید: «من در بیت الله الحرام مجاور بودم؛ عده ای از حجاج قم آمده بودند و کتابی همراه آنها بود». ایشان آن کتاب را استنساخ می کند و بعد می آورد به اصفهان و مشهور می شود.این کتاب مانند کتاب های آن زمان خطی بوده و ایشان ادعا می کند که برای من وثوق پیدا شده که این کتاب برای حضرت رضا (علیه السلام) است. در اول این کتاب نوشته شده: «بسم الله الرحمن الرحیم یقول عبدالله علی بن موسی»؛از این عبارت «عبدالله علی بن موسی» برای این آقا وثوق پیدا می شود که کلام حضرت رضا (علیه السلام) است. این کتاب را ابتدا دو مجلسی بزرگوار استنساخ کردند و از عجایب است که مجلسی دوم (پسر) با اینکه با خود ایشان هم صحبت بوده و از ایشان گرفته، وقتی به اینجا می رسد می گوید پدر من از ایشان نقل کرده - و خود ایشان نقل نمی کند - که روی این کتاب خطوط و امضای علما هم بوده که دلالت بر صحت انتساب این کتاب به حضرت رضا (علیه السلام) می کند.
ابهامات کتاب
...

[ویکی اهل البیت] این کتاب در خصوص ابواب فقهی است و پیش از زمان مجلسی اول چندان معروف نبوده است اما از روزگار وی تا امروز شهرت پیدا کرد. علت اشتهار این کتاب آن بود که گروهی از مردم قم، نسخه ای از این کتاب را به مکه مکرمه آوردند و قاضی امیر سید حسین اصفهانی آن را مطالعه و یقین کرد که از تالیفات امام رضا علیه السلام است، پس نسخه ای از روی آن تهیه کرد و آن را با خود به اصفهان آورد و به مجلسی اول نشان داد.
او نیز صحت نسبت این کتاب به امام رضا علیه السلام را تایید کرد، پس از وی نیز فرزندش مجلسی دوم صحت انتصاب این کتاب به امام رضا علیه السلام را مورد تایید قرار داد و احادیث آن را در مجلدات گوناگون بحارالانوار پخش کرد و آن را یکی از منابع بحار قرار داد.
علامه مجلسی در مقدمات بحار گوید: محدث دانشمند قاضی امیرحسین پس از آن که به اصفهان آمد مرا از این کتاب خبر داد و گفت در یکی از سال هایی که من در جوار بیت الله الحرام سکونت داشتم گروهی از مردم قم به قصد حج به آن جا آمدند و آنان کتابی داشتند که قدیمی بود و تاریخ آن با تاریخ عصر امام رضا علیه السلام موافقت داشت و از مرحوم پدرم شنیدم که می گفت از سید امیرحسین شنیدم که می گفت خط امام رضا علیه السلام بر این کتاب بود و نیز اجازه گروه بسیاری از فضلا و دانشمندان بر این کتاب بود.
سید گفت: من با این قراین دانستم که این کتاب تالیف امام رضا علیه السلام است، پس آن را گرفته و نسخه ای از آن تهیه و تصحیحش کردم. پس پدرم این کتاب را از سید گرفت و استنساخ و تصحیحش کرد.
بیشتر عبارات این کتاب مطابق چیزی است که شیخ صدوق در کتاب "من لایحضره الفقیه" بدون سند و در نامه ای که پدرش به صدوق نگاشته آن را ذکر کرده است و بسیاری از احکامی که علمای ما آن ها را ذکر کرده اند ولی مستند آن ها معلوم نبوده است در این کتاب موجود است. همچنین از جمله کسانی که به صحت انتصاب این کتاب اعتقاد پیدا کردند سید مهدی بحرالعلوم طباطبایی در فوائد الرجالیه و شیخ یوسف بهرانی و عده ای دیگر بودند. از معاصران نیز محدث معروف، میرزا حسین نوری صحت انتصاب این کتاب را به امام رضا علیه السلام تایید کرده و آن را در کتاب "مستدرک الوسائل" آورده و روایات آن را در طی ابواب مختلف بازگو کرده است.
در رسالة فی تحقیق حال کتاب فقه الرضا علیه السلام اثر میرزا محمدهاشم چهارسوقی، که رساله ای است درباره کتاب فقه الرضا علیه السلام، تالیف نموده است. او کتابش را در سه مقام تنظیم نموده و در پایان نتیجه گرفته که این کتاب نمی تواند مستقلاً مورد استناد قرار گیرد. فقط اخبار آن در هنگامی که چند خبر متعارض باشند، برای تقویت یکی از طرفین تعارض، صلاحیت دارد.
کتاب «فقه الرضا علیه السلام»
در باب اصل نگارش کتاب فقه الرضا علیه السلام یا الفقه المنسوب للامام الرضا علیه السلام، در مراجع و مصادر مختلفی بحث شده است و آن را مورد نقد و نظر قرار داده اند. محور این بحث ها انتساب این کتاب به امام رضا علیه السلام است. بعضی بر این عقیده اند که این کتاب، به قلم خود امام است و بعضی گفته اند که به نقل از ایشان است. برخی نیز بر این عقیده اند که این کتاب، کتاب دیگری است که بعضی آن را به امام نسبت داده اند.

[ویکی فقه] فقه الرضا (کتاب). کتاب فقه الرضا منسوب به امام رضا علیه السلام است. این کتاب تا قبل از علامه مجلسی بین اصحاب رایج نبود. وی این کتاب را در« بحار الأنوار » آورد و به آن استناد نمود.
مولی مهدی بن ابی ذر نراقی یک نسخه از این کتاب را به خط خود استنساخ کرده و بر آن نوشته است:« من این نسخه را از روی نسخه ای نوشتم که یا به خط خود امام علیه السلام می باشد و یا توسط بعضی از معاصرین آن حضرت از روی خط ایشان نوشته شده است». ناصر خسرو علوی ( متولد ۳۹۴ هجری) می گوید: من در اوایل نوجوانی کتابی متعلق به جدم علی بن موسی الرضا علیه السلام دیدم و کتاب« جامع کبیر»، تالیف محمد بن حسن شیبانی را نیز مطالعه کردم و دیدم این دو کتاب فرق چندانی با هم ندارند.
← تاریخچه
موضوع این کتاب فقه است که به این ترتیب نگاشته شده است: کتاب الطهارة - الصلاة - الاعتکاف - الزکاة - الصوم - الحج - النکاح - الطلاق - الإیلاء - اللعان - التجارات - البیوع - المکاسب - النفقة - المآکل - المشارب - الطعام - الربا - السلم - القضاء - الأحکام - الشفعة - اللقطة - الدین - القرض - الأیمان - النذور - الکفارات - الفرائض - المواریث - الغنائم - الخمس - الصید - الذبائح - الوصیة - العتق - التدبیر - المکاتبة - الشهادة - الحدود - مکارم الأخلاق
نسخه شناسی
...

[ویکی شیعه] فقه الرضا (کتاب). فقه الرضا کتابی به زبان عربی منسوب به امام رضا(ع). درباره صحت این انتساب نظرات مختلفی وجود دارد. بسیاری از فقها به دلیل عدم اشاره فقهای اولیه به آن مخصوصاَ شیخ صدوق که همه آثار مربوط به امام رضا(ع) را در کتاب عیون اخبار الرضا جمع آوری کرده است، همچنین به سبب وجود عبارات متعارض و وجود مباحثی مخالف مذهب شیعه این انتساب را صحیح ندانسته اند. محمدتقی مجلسی اولین بار در تاریخ شیعه، نامی از این کتاب برده است. به دلیل ذکرنشدن سلسله سند روایات، بسیاری از فقها به روایات آن توجه نکرده اند.
فقه الرضا کتابی منتسب به امام رضا(ع) است که در میان علمای قرن های اولیه، معروف نبوده و تا زمان مجلسی اول در قرن یازدهم، هیچ نشانی از این کتاب در تاریخ فقه شیعه وجود ندارد و هیچ یک از فقهای اولیه در کتاب های خود به آن اشاره نکرده اند. روایات این کتاب به صورت مرسل نقل شده، یعنی سلسله سند آن تا امام کامل نیست و به همین دلیل بسیاری از فقها در استنباط احکام شرعی به آن استناد نکرده اند. این کتاب در ۱۱۹ باب تنظیم شده است و از باب «مواقیت الصلاه» آغاز و به باب « القضاء و المشیة و الإراده» ختم شده است. در این کتاب مجموعه روایاتی در قالب فتاوا جمع آوری شده است. این کتاب از جمله کتاب هایی بوده که به دلیل این انتساب، در مراجع و مصادر مختلفی از آن بحث شده و نظرات مختلفی درباره آن ارائه شده است. برخی معتقدند که این کتاب یک اثر حدیثی است و برخی دیگر این کتاب را به عنوان یک کتاب فقهی-فتوایی معرفی کرده اند.
دربارهٔ مؤلف این کتاب آراء و دیدگاه های مختلفی وجود دارد: