فرم (موسیقی). فرم ( به انگلیسی: form ) در تئوری موسیقی، اشاره به ساختار یک
قطعهٔ موسیقی دارد. واژهٔ «فرم» به معنی قالب یا شکل است. فرم در یک قطعه موسیقی سعی می کند که آن قطعه را با شکستن به اجزای مختلف، توصیف کند. به عبارت دیگر، فرم، ساختمان و نظم یک اثر موسیقایی است و مفاهیمی مشابه در تعریف معماری، نقاشی،
مجسمه سازی و مانند آنها دارد.
هر اثر هنری دارای طرح، قالب، یا الگویی است که محتوای کار را در درون آن جای می دهد. در واقع فرم در برابر محتوا قرار می گیرد و هر اثر هنری در فرم، مجموعه ای است از اجزا که هر یک از آنها نسبت به کل، پیوند دارند. در بررسی شکل ظاهری یک اثر موسیقی می توان سه عنصر را تشخیص داد:
• «بیان اول» یا سوژهٔ اصلی ( الف ) [ الف]
• «بسط و گسترش» ( ب ) [ ب]
• «یادآوری بیان اول» ( الف ) [ پ]
وجود فرم در موسیقی بیانگر شکل ظاهری، نظم، آرایش، عدم یکنواختی و دورهٔ زمانی آن اثر می شود و در هر دوره معنای متفاوتی داشته است. [ ۱]
فرم سه تایی متداول ترین فرم در موسیقی است. علاوه بر آن، از شیوه های دیگری نیز استفاده می شود؛ مانند:
• فرم سادهٔ دوتایی ( الف، ب )
• فرم
روندو ( الف، ب، الف، ج، الف، د، الف، و… )
• فرم قرینه ایِ آزاد ( الف، ب، ج، ب، الف ) [ ۲]
گرایش به فرم در موسیقی به صورت های گوناگون و با رهیافت های متفاوت مورد توجه قرار گرفته است و دارای پیچیدگی های فراوان است. [ ۳]
نمودار فرم در دوره های موسیقی کلاسیک:
•
سونات •
فوگ •
پرلود •
انوانسیون • روندو
•
کانن •
مس •
کنسرتو گروسو •
سوئیت •
واریاسیون •
راپسودی •
اسکرتسو •
منوئه •
اوراتوریو •
کنسرتو •
سمفونی •
اتود •
نوکتورن •
پوئم سمفونیک •
کاپریس •
توکاتا •
کانتات •
فانتازیا •
رقص •
موسیقی برنامه ای •
مادریگال •
شانسون •
اپرا • پاساکالیا
بعضی از فرم های موسیقایی، از جمله فرم های شکل گرفته با محوریت ژانر، غالباً در موسیقی عامه مورد استفاده قرار می گیرند. فرم های مورد استفاده در موسیقی عامه اغلب از فرم های استروفیک ( به انگلیسی: Strophic، با ساختار آهنگین AAA ) ، فرم های ۳۲ میزانی ( با ساختار آهنگین AABA ) ، فرم های ترجیع بندی ( با ساختار AB ) و فرم های ۱۲ میزانی
بلوز ( با ساختار AAB ) ساخته می شوند. [ ۴]