غنیمت

فردوسی.
غنیمت همه بهر لشکر نهاد
نیامدش از آکندن گنج یاد.
فردوسی.
غنیمت ببخشید پس بر سپاه
جز از گنج ناپاکدل ساوه شاه.
فردوسی.
برده و غنیمت را اندازه نبود. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 114 ) . قهندز حصار راغارت کرد و بسیار غنیمت و ستور به دست لشکر افتاد. ( تاریخ بیهقی ایضاً 349 ) .
ور ودیعت نهند مال یتیم
نزد ایشان غنیمت انگارند.
ناصرخسرو.
و مالهاو غنیمتهای بی اندازه نزدیک هرمز فرستاد. ( فارسنامه ٔابن البلخی ص 99 ) . پادشاه باید که خدمتکاران را. . . چندان نعمت و غنیمت ندهد که توانگر شوند. ( کلیله و دمنه ) . اصفهبد با او مصاف داد و او را بشکست و از لشکر او غنیمت فراوان حاصل کرد. ( ترجمه تاریخ یمینی چ 1272 ص 217 ) .
کرد از آن گنج و آن غنیمت پر
وقف آتشکده هزار شتر.
نظامی.
چو شه با غنیمت شد از دستبرد
سپاس غنیمت غنیمت شمرد.
نظامی.
سلاح از تن بگشادند و رخت غنیمت بنهادند. ( گلستان سعدی ) . || فارسی زبانان بمعنی مفت ، و چیزی که بی رنج و تعب به دست آید استعمال کنند و آن را با لفظشمردن و دانستن و گرفتن آرند. ( از آنندراج ) :
خلق را بهتر غنیمت عدل توست از بهر آنک
آشتی داده ست عدل تو غنم رابا ذئاب.
امیرمعزی.
باز عیسی چون شفاعت کرد، حق
خوان فرستاد و غنیمت بر طبق.
مولوی ( مثنوی ) .
- دم غنیمت است ؛ یعنی فرصت را باید غنیمت شمرد. رجوع به غنیمت دانستن و غنیمت شمردن شود.
|| سودمند و مغتنم : وجود ایشان [ حصیری و پسراو ] غنیمت است. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 166 ) . || سود و فایده. || فراوانی. || بخت نیک. || شکار. ( ناظم الاطباء ) . || در شرح تبصره علامه درباره غنایم و تقسیم آنها چنین آمده است : از همه غنایمی که از شهرهای مشرکان به دست می آید چیزهایی استثنا و خارج میشوند بقرار زیر: 1 - چیزی که امام ( ع ) آن را شرط کرده است ، مانند قراردادها برای راهنمایی لشکر یا برای حمل و حفظ غنیمت و مانند آنها. 2 - رضخ ، یعنی عطا و بخششی که امام به کسانی که صاحب سهم از غنایم نیستند میکند، مانند زن و بنده و کافر که کمک و خدمتی کرده باشند، ولی مقدار این عطا کمتر از سهم صاحبان سهم است. 3 - اجرت و مزد برای اشخاصی از قبیل آهنگر و نجار و آشپز و مانند آنان. 4 - چیزی که امام آن را برای خود میگزیند. پس از اخراج آنها، بازمانده پنج بخش میشود، یک پنجم سهم امام است ، و چهار پنجم آن اگر از چیزهای منقول و محول است به جنگجویان و اشخاصی که در میدان جنگ حاضر بوده اند اگرچه مقاتله و جنگ نکرده باشند حتی کودکان جنگجویان ، اختصاص دارد. و تقسیم آن چنین است : برای پیاده یک سهم ، برای سوار دو سهم ، برای سواری که صاحب سه اسب و بیشتر است سه سهم داده میشود. کسی که بعد از حیازت و پیش از سهم دادن زاییده شده است نیزسهم میبرد، و همچنین است کسی که برای کمک و یاری کردن به جنگجویان ملحق شود. اما هیچیک از جنگجویان بر دیگری از جهت شرافت و عزت یا بسبب تحمل سختیها برتری داده نمیشود. غنایم در میان مراکب نیز طبق همین تقسیم مذکور است و برای غیر خیل سهم داده نمیشود. و اینکه گفته شد برای سوار سهمی تعیین میگردد مراد سوار بر خیل است ، یعنی اسب یا اسبان نه سوار مراکب دیگر، از قبیل : شتر و قاطر و مانند آنها، که به اینان سهم پیاده داده میشود، و شرط دادن سهم به صاحب خیل این است که هنگام حیازت سوار و صاحب اسب باشد و تنها ورود به میدان کافی نیست. برای اعراب ( عرب صحرانشین ) سهمی نیست ، اگرچه جهاد کرده باشند. اسیران از کودکان و زنان با اسیر شدن مملوک میشوند، و اسیرانی که مذکر و بالغ باشند اگر پیش از پایان جنگ گرفتار شوند کشتن آنان واجب است بشرط آنکه مسلمان نشده باشند، و امام مخیر است در اینکه گردنهای آنان را بزند یا دستها و پاهای آنان را از خلاف یعنی دست راست با پای چپ و برعکس ببرد و آنان را فروگذارد تا بمیرند. و اگر پس از پایان جنگ گرفته شوند کشتن ایشان روا نیست ، و امام درسه چیز مخیر است ، منت یعنی نیکویی و رها کردن بدون گرفتن مالی یا فداء یعنی گرفتن مالی برای آزاد کردن ، و یا استرقاق یعنی به بردگی گرفتن. اما زمینها و بلادی که در نتیجه جنگ به دست مسلمانان آمده است اگر زنده یعنی قابل کشت و زرع و استفاده باشد برای عموم مسلمانان است و به جنگجویان اختصاص نمی یابد و نظر در این زمینها از برای امام است و فروختن و وقف کردن و بخشیدن آنها درست نیست و نمیتوان آنها را تملک کرده ملک مخصوص قرار داد، بلکه امام منافع آنها را در مصالح مسلمانان صرف میکند، و زمین موات هنگام فتح اختصاص به امام دارد و تصرف در آن بدون اذن او روا نیست ، این حکم زمینی است که بقهر و غلبه فتح شده است اما زمین صلح یعنی زمین کسانی که با آنان به صلح رفتار شده است متعلق به مالکان آن است ، و این هنگامی است که در قرارداد صلح بقاء ملکیت آنها شرط شده باشد یا لااقل شرط ملکیت آنها برای مسلمین نشده باشد، و اما زمینی که اهل آن برغبت و اختیار اسلام را پذیرفته اند متعلق به مالکان آن است و بر ذمه ایشان جز زکوة با شرایط آن چیزی نیست. ( از شرح تبصره علامه انتشارات دانشگاه چ 2 ج 1 صص 295 - 299 به اختصار ) . صاحب کتاب قاموس مقدس آرد: در شریعت موسوی ، غنیمت جنگی نصف میشود. نیمه آن اختصاص به جنگجویان دارد و نیمه دیگر باید در میان سایر مردمان تقسیم گردد، ولی زکوة را از سایرمردمان که مردان جنگی نیستند و در میدان جنگ حضور ندارند یا اینکه مشغول نگاهداری اسباب هستند ده مقابل باید بگیرند. ( از قاموس کتاب مقدس ص 639 ) . در همین کتاب ذیل غنایم چنین آمده : غنایم اموالی است که در جنگ گرفته میشود، و عشر آن اموال وقف خداوند است که صرف کاهنان میگردد. ( قاموس کتاب مقدس ص 638 ) . رجوع به همین کتاب صفحه های مذکور شود. در کتاب ادوار فقه تألیف محمود شهابی آمده است :
غنیمت در دوره جاهلیت : از نخستین هنگامی که جنگ میان قبایل و امم و تاخت و تاز بین طوایف و ملل ، معمول ومتداول بود بیگمان نفوس و اموال قوم مغلوب تحت اختیار قوم غالب درمی آمد و بعنوان غنیمت جنگی به غالبان تعلق می یافت. در میان ملل معمولاً منافع اجتماع و عموم کمتر ملحوظ میشد و اغلب منافع اشخاص قوی بویژه شخص رئیس منظور میگردید، و به هوی و هوس او کارها انجام می یافت ، و قسمت بهتر و بیشتر غنایم را او مالک میشدو ثروتمندان و اغنیا آن را میان خود متداول میداشتند و به گردش و جریان می انداختند، چنانکه در آیه �مااءَفاء اﷲ علی رسوله من اءَهل القری ̍. . . کی لایکون دولة بین الاغنیاء منکم � به چگونگی وضع فاسد غنایم قبل از اسلام اشارت است. ابوالفتوح رازی در تفسیر خود ذیل آیه یاد شده گوید: �حق تعالی گفت : تا این فی و غنیمت دولتی نباشد میان توانگران شما�. برای آنکه در جاهلیت چون غنیمتی بودی رئیس از آنجا ربع برگرفتی و یا آنکه پیش از قسمت ، آنچه خواستی و او را به چشم نیکو آمدی برگرفتی و آن را صفایا خواندندی ، و علی ذلک قال شاعرهم :
لک المرباع منها و الصفایا
و حکمک والنشیطة و الفضول.
( مرباع ) ، یعنی سه ربع، و صفایا ج ِ صفیه ، و آن مالی است که بزرگ قوم برای خود برگزیند و صافی و مخصوص خود گرداند، و نشیطه ، مالی است که پیش از وقوع جنگ به دست جنگجویان افتد، و فضول مالی است که پس از قسمت زیاد آید ) ، و قال آخر:
اناابن الرابعین من آل عمرو
و فرسان المنابر من جناب.
ای اناابن الاَّخذین ربعالمال یعنی انا ابن الرؤساء. حق تعالی در اسلام ، ربع با خمس کرد. . . �. اموالی که از مخالفان اسلام به دست اهل اسلام می افتد و از استفادات بشمار می آید در قرآن مجید به سه عنوان از آنها یاد شده است : انفال ، فی و غنیمت. در اینکه این سه لفظ را بحسب لغت یک معنی نیست بلکه هر کدام را معنی و مدلول مخصوص است تردیدی نیست ، لیکن در اینکه از این الفاظ در قرآن مجید یک معنی اراده شده است یا معانی آنها اختلاف دارد عقاید و اقوالی پدید آمده است. در نخستین آیه ازسوره انفال : �یسئلونک عن الأَنفال قل الأَنفال للّه و الرسول. . . � ( قرآن 1/8 ) لفظ انفال استعمال شده است ، و در همان سوره : �و اعلموا اءَنما غنمتم من شی فَاءَن للّه خمسه و للرسول. . . � لفظ غنیمت آمده است ، همچنین در سوره حشر در آیه های 6 و 7: �و ما افاء اﷲ علی رسوله منهم فما اءَو جفتم علیه من خیل و لا رکاب. . . ( قرآن 6/59 ) . . ما افاءاﷲ علی رسوله من اءَهل القری ̍ فلله و للرسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السبیل کی لایکون دولة بین الاغنیاء منکم. . . � ( قرآن 7/59 ) . به گفته مفسران ، تمام این سوره درباره بنی النضیر وارد شده لفظ فی به کار رفته است.
حکم انفال : آنچه درباره انفال نسبت به زمان نزول و صدور آن از کتب تفسیر به دست می آید این است که بحسب منقول از اکثر صحابه ، این آیه در غزوه بدر نازل شده است و هم به گفته اکثر مفسران سبب نزول آن این بوده است که رسول خدا در آن روز برای تشویق مجاهدان هر کاری را ( از قبیل حمله به محلی مخصوص و کشتن و اسیر کردن مشرکی ) اجری معین کرده است ، و هنگامی که جنگ آغاز شده است جوانان شتاب کرده اند و پیران و سران قوم با پیغمبر اسلام توقف کرده ، به حمله نپرداخته اند، و چون غلبه با مسلمانان بوده و به غنایمی رسیده اند اختلاف پدید آمده است. گروهی ( جوانان ) بعنوان اینکه بوسیله ایشان جنگ و پیروزی بهم رسیده است غنایم را مخصوص خود میدانستند. گروهی دیگر میگفتند: ما نه از آن باب که ناتوان و یا جبان بودیم بمیدان وارد نشدیم ، بلکه خواستیم در پیرامون پیغمبر و نگهبان او باشیم ، و اگر این ملاحظه نبود ما هم با شما به جنگ درمی آمدیم و بغنایم میرسیدیم ، پس ما نیز باید از غنایم قسمت برگیریم. دسته دیگر میگفتند: ما از پشت سر حفاظت شما را بر عهده گرفتیم ، باید غنایم میان همه تقسیم گردد نه اینکه بشما اختصاص یابد. از این سخنان به گفته ابوالفتوح رازی �رسول در آن کار توقف کرد. مردم در این گفتگو افتادند. سعد معاذ گفت : یا رسول اﷲ مردم بسیار است و غنیمت کمتر از مردم است. اگر آنچه وعده داده ای اینان را، به اینان دهی برای آن دگر قوم چیزی نماند و متشکی شوند، خدای تعالی این آیه فرستاد. رسول ( ص ) از میان ایشان غنیمت بسویت قسمت کرد�. از عبادةبن صامت از آیه انفال سؤال شد، گفت : �آیه در اهل بدر آمد چون خلاف کردیم در آن ، و بدخویی کردیم خدای تعالی از ما نپسندید. و قسمت آن با رسول افکند، و در این تقوی بود و طاعت خدای و رسول وصلاح ذات البین. رسول میان ما بالسویه قسمت کرد�. مفسران را نیز درباره انفال اختلاف است ابوالفتوح رازی گوید: �بعضی گفتند مراد از غنایم است که رسول روز بدر برگرفت. صحابه گفتند: این کراست ؟ خدای تعالی گفت : خدای را و پیغمبر راست ، و این قول عبداﷲبن عباس است وعکرمه و مجاهد و ضحاک و قتاده و ابن زید. علی بن صالح بن حی گفت : آن انفال سرایاست ، که رسول ( ص ) سریتی را یعنی جماعتی را، بجایی فرستادی ، آمدندی و غنیمتی آوردندی. آنگه پرسیدندی که این کراست ؟ خدای تعالی این آیه فرستاد که خدای راست و پیغمبر راست. عطاء گفت آن چیزی است که از مشرکان به دست مسلمانان افتاد بی قتال ، از بنده و پرستاری ( جاریه ) و اسبی و مانند این. گفت آن خاص پیغمبر را باشد. روایتی دیگر از عبداﷲ عباس آن است که انفال آن بود از غنائم فروافتد از درعی و رمحی و مانند آن ، روایتی دیگر آن است که آن سلب و سلاح و جامه و اسب که مرد مقتول را باشد رسول را بودی ، به آن دادی که او خواستی. مجاهد گفت : خمس است. برای آنکه مهاجر گفتند این خمس مال که از ما بازمیگیرند کرا خواهد بودن ؟ خدای تعالی گفت : خدای را و پیغمبر راست. اما آنچه روایت کردند از باقر و صادق ( ع ) آن است که انفال چند چیز است : هرزمینی خراب که آن را مستحقی نباشد و اهلی ، یا اگر باشد بمیرند بجمله ، و هر زمینی که بی قتال اهلش بسپارند، و سر کوهها و رودها و بیشه ها و زمینهای موات که بر آن زرع نکرده باشند و آن را ارباب نباشد، و اقطاعهای پادشاهان که در دست ایشان نه بر وجه غصب باشد و میراث کسی که او را وارثی نباشد، و از جمله غنائم پیش از قسمت آن ، کنیزکی نیکو و اسبی قیمتی و جامه ای گرانمایه از آنچه آن را نظیری نباشد در غنیمت از هر جنس متاع ، و چون قومی قتال کنند بی دستوری امام ، هر غنیمت که آرند از آنجا، جمله امام را باشد. این جمله آن است که رسول را باشد و از پس او قائم مقام او را که ناظر باشد در کار مسلمانان بفرمان او، چون ظاهر باشد، فاما در حال غیبت امام ، شیعه او را مرخصی است که در آن تصرف کنند از آنچه ایشان را از آن چاره نباشداز متاجر و مناکح و مساکن. . . � اما درباره بقاء یا نسخ انفال شیخ طوسی در کتاب التبیان چنین گوید: �در اینکه حکم انفال نسخ شده است یا نه ، اختلاف است. گروهی آن را به آیه �و اعلموا انما غنمتم من شی ٔ. . . � منسوخ دانسته اند، گروهی دیگر آن را منسوخ ندانسته اند، طبری این گفته را اختیار کرده است و همین قول صحیح است ، چه علاوه بر اینکه نسخ را دلیلی باید، و در این مقام دلیلی نیست ، منافاتی نیز میان دو آیه نیست تا دوم ناسخ اول باشد.
حکم فی ٔ: موضوع فی پس از غزوه بنی النضیر که در سال چهارم هجری اتفاق افتاد پیش آمد. در این غزوه که هیچ رنجی به اهل اسلام نرسید و قطع مسافتی نکردند و جنگ واقع نشد اموال بنی النضیر بعنوان فی بشخص پیغمبر ( ص ) اختصاص یافت ، و پیغمبر آنها را به مهاجران مخصوص داشت ، و به انصار چون مستغنی بودند از آن اموال چیزی نداد مگر به دو تن از ایشان یا چهار تن که نیازمند و فقیر بودند. ابوالفتوح رازی آرد: �عمر خطاب روایت کرد که مال بنی النضیر خدای تعالی به رسول داد خاص ، برای آنکه هیچ کس را در آن سعی نبود، و به سعی حضرت رسول حاصل شده بود. رسول از آن مال نفقه کردی بسنت ، و باقی در وجه سلاح و کراع صرف کرد برای جهاد�. راجع به مدلول فقهی فی شیخ طوسی در کتاب تبیان اقوالی چند نقل کرده است و ابوالفتوح رازی نیز آنها را در تفسیر خود آورده است. اینک مختصر آن : �آنگه خلاف کردند: بعضی گفتند مال فی و مال جزیه و مال خراج همه یکی است ، و این قول پیغمبر است. آنگه گفتند مال بر دو ضرب باشد: بهری غنیمت باشد و بهری نباشد، و غنیمت آن بود که به تیغ بستانند. اربع اخماس آن مقاتله را باشد، و خمس آن مستحقان خمس را، فی قوله : �و اعلموا اءَنما غنمتم من شی ٔ� . بعضی دیگر گفتند: فی که در آیت است مال غنیمت است. بعضی دیگر گفتند: مال فی فراختر است از مال صدقات ، برای آنکه مال صدقات هشت صنف راست ، و مال فی مصروف باشد بر مصالح جمله مسلمانان. عمر گفت مال فی رسول را بود و خویشان او را از بنی هاشم و بنی المطلب. قتاده گفت که ابوبکر و عمر مال فی بر دو قسمت نهاده اند: قسمی رسول را صلی اﷲ علیه و آله و سلم ، و قسمی قرابت او را، قسم او را از پس او به قرابت او دهند از توانگر و درویش ، و قسمی دیگر بر سبیل صدقه به درویش و یتیمان دهند و بعضی دیگر گفتند: غنیمت در ابتداء اسلام اینان را بود. آنگه منسوخ شد با آنچه خدای تعالی در آیه غنیمت گفت در سورة الانفال ، خمس آن گروه را، و اربعة اخماس مقاتله را. و مذهب ما آن است که مال فی جزء مال غنیمت باشد، چه مال غنیمت آن باشد که به تیغ بستانند از سرای حرب به قهر از آنچه نقل بتوانند کردن ، و آنچه با سرای اسلام نتوانند نقل کردن ، آن جمله مسلمانان را بود، امام آن را در مصالح مسلمانان صرف کند، و فی آن باشد که از کافران بستانند بی قتال ، یا دیه که اهلش را رها کنند آن رسول ( ص ) را باشد خاصه و آنان را که خدای تعالی ذکر ایشان کرده در این آیه من قول : فلله و للرسول و لذی القربی والیتامی و المساکین و ابن السبیل. و جملةالامر آن است که اموالی که ائمه و ولاة را در آن تصرف باشد بر سه ضرب است : یکی آن است که از مسلمانان بستانند بر سبیل تطهیر، و آن مال صدقه ( زکوة ) است ، و حکم آن در آیه ٔصدقات ظاهر است ، و مستحقان آن پیدااند، فی قوله : �اًِنما الصَّدقات للفقراء. . . � الاَّیه ، و دوم غنائم است از هر مالی باشد که از کافران به تیغ بستانند بر سبیل قهر و غلبه ، و آن را مستحقان ظاهرند فی قوله : �واعلموا انما غنمتم من شی ٔفان للّه خمسه �. چون خمس بیرون کنند و بمستحقان او برسانند، اربعة اخماس رسول ( ص ) یا امام ( ع ) قسمت کنند میان مقاتله : للفارس سهمان ، و للراجل سهم واحد، و بنزدیک ما ارباح تجارات و مکاسب داخل بود، جمله فقها در این خلاف کردند. و سوم مال فی است ، و آن مالی باشد که از کافران به مسلمانان آید عفواً صفواً بی قتال و تاختی ، و آن رسول را باشد خاصه در حیات او، و پس از او قائم مقام او را باشد از ائمه ، و این قول امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب است و عبداﷲ عباس ، و ایشان را مخالفی نیست. اما متاع و عروض و نقود و سلاح و کراع و آنچه منقولات است قسمت کنند میان مقاتله یعنی ازمال غنائم دون مال فی ٔ، و اما زمینها و آنچه منقول نباشد در او خلاف کردند. مالک گفت : امام را باشد که زمینهای ایشان را بازگیرد و وقف کند بر مسلمانان ، تا دخل آن مصروف باشد با مصالح ایشان ، به مقاتله آن رهانکند. و شافعی گفت : امام را نیست که زمینها بازگیردکه وقف از ایشان کند، و حکم آن حکم سائر اموال است یعنی قسمت کند یا آنچه کند به رضای مسلمانان کند. و ابوحنیفه گفت : مخیر است خواهد بازگیرد و وقف کند و خواهد قسمت کند چون دیگر اموال. اما قسمت فی به نزدیک ما چنان است که قرآن بر آن ناطق است ، بر شش قسمت چنانکه در آیت هست و چنانکه در آیت غنیمت هست. و شافعی گفت : در عهد رسول ( ص ) بر بیست وپنج قسمت بودی : اربعة اخماس از آن که بیست سهم باشد رسول ( ص ) را بودی خاص ، چنان کردی که او خواستی ، و خمس باقی ببخشیدی. امابعد از رسول ( ص ) در آن خلاف کردند: مذهب ما آن است که قائم مقام او را باشد از ائمه ، و شافعی را در او دو قول است : یکی آنکه با مجاهدان و آلات جهاد و مصالح ثغور صرف کنند از سد ثغور و عمارت کاریزها و بنای رباطها و پلها، ابتدا به مهمتر کند. و اما خمس غنائم وفی به نزدیک شافعی صرف کنند با مصالح مسلمانان پس از وفات رسول ( ص ) قولا واحداً سهم ذی القربی ساقط نشودبه مرگ رسول ( ص ) الا که امام چیزی به ایشان دهد از برای فقر و مسکنت ، و توانگران را چیزی ندهد. . . �. و هم ابوالفتوح در اقسام زمین از لحاظ فی و غنیمت شدن گفته است : و بدان که زمینها بر چهار قسم است : زمینی آن است که اهل او اسلام آرند. . . و زمینی دیگر آن باشد که به شمشیر بستانند. . . و ضرب سوم زمین صلح است. . . وضرب چهارم زمینی است که اهلش بازگذارند. رجوع به تفسیر ابوالفتوح رازی شود.
غنیمت و احکام آن :مدلول فقهی غنیمت و زمان صدور حکم در ضمن فی گفته شد و برای مزید توضیح قسمتی از گفته شیخ طوسی را ازکتاب التبیان ذیل آیه �و اعلموا انما غنمتم. . . � ترجمه میکنیم : �غنیمت عبارت است از اموال اهل حرب که به قتال از ایشان گرفته شود و این اموال را خدا به عموم مسلمانان هبه فرموده است ، و فی اموالی است که بی قتال گرفته شود. این تعبیر و تعریفی است که عطأبن سائب و سفیان ثوری آن را گفته اند و شافعی نیز به آن رفته است ، و در اخبار ما نیز همین دو معنی روایت شده است. قومی دیگر گفته اند: غنیمت و فی را یک معنی است ، و برآنند که این آیه ، آیه �و ما افاء اﷲ علی رسوله. . . � را نسخ کرده است. چه بحسب این آیه چهار خمس به مقاتلان داده شده است ، لیکن بنابه قول اول که غنیمت و فی را دو معنی باشد التزام به نسخ را حاجت و وجهی نیست ، و به عقیده اصحاب ما مال فی به امام مخصوص است. هرگونه تصرفی که بخواهد در آن میتواند بکند: اگر بخواهد در مؤونه شخصی مصرف میکند و اگر بخواهدبه خویشان و یتیمان و مساکین و ابن سبیل از اهل بیت رسول می بخشد، و سایر مردم را در آن حقی ثابت نیست. واما خمس غنایم ، بعقیده ما به شش بخش تقسیم میشود: دو بخش خدا و رسول ، و سهمی برای ذوالقربی است ، و این سه سهم پس از زمان پیغمبر ( ص ) به امام داده میشود تا آن را در مخارج خویش و اهل بیت خود از بنی هاشم مصرف کند، و سه سهم دیگر آن ، سهمی برای یتامی ، و سهمی برای مساکین و سهمی برای ابن سبیل از خاندان رسالت است ، و هیچکس از دیگر مردم را از این سهام سه گانه نصیبی نیست. . . و این قول را طبری به اسناد خود از علی بن حسین ( ع ) و فرزندش حضرت باقر ( ع ) روایت کرده است. و حسین بن علی مغربی از �صابونی � که از اصحاب ما است نقل کرده است که اگرچه لفظ ذی القری عمومیت دارد و این سه گروه را شامل میشود، لیکن چون نام ایشان بطور انفراد یاد شده است ، و سهام ایشان بر وجه استقلال معین گردیده است در آن عموم داخل نیست. این گفته ظاهر از مذهب است �. مجلسی در بحار گوید: در تفسیر کلبی آمده است که خمس در آن روز ( روز بدر ) مقرر نشده بود، بلکه در روز احد مقرر گردید. و چون آیه انفال نازل شد مسلمانان دانستند که در غنیمت حقی ندارند و آن مختص رسول خداست و گفتند: ای رسول خدا! پیروی میکنیم ، بکن هرچه خواهی ، پس این آیه فرودآمد: �و اعلموا اءَنما غنمتم من شی فَاءَن للّه خمسه . . . �، یعنی ما غنمتم بعد بدر، و روایت کنند که رسول خدا غنایم بدر را بطور برابر تقسیم کرد و خمس آن را بر خود نداشت. ( از ادوار فقه تألیف محمود شهابی ج 1 صص 186 - 200 ) . و رجوع به همین کتاب صفحات مذکور وتاریخ تمدن اسلام تألیف جرجی زیدان ترجمه جواهرکلام ج 1 صص 207 - 211 شود.
غنیمة. [ غ َ م َ ] ( ع مص ) غنیمت گرفتن و به غنیمت رسیدن. غُنم. غَنم. غَنَم. غُنمان. ( از منتهی الارب ) ( اقرب الموارد ) . || پیروزی به مالی بی دسترنج. || ( اِ ) مال که از حرب کفار دستیاب گردد، یا مال حرب کفار و بس. ( از منتهی الارب ) . ج ، غَنائِم. ( اقرب الموارد ) . مالی که از کفار به زور به دست آرند. ( آنندراج ) . آنچه از جنگ گرفته شود. و فی مالی است که پس از خاموش شدن آتش جنگ از دشمن گیرند، و نَفَل هر چیزی است که به جنگجو افزونتر از سهمش دهند. وهر آنچه بر آن دست یابند غُنم و مَغنَم و غنیمة نامیده شود. ( از اقرب الموارد ) . هر چیزی را گویند که ازاموال دشمن به نیروی جنگ گرفته شود. ( از تعریفات جرجانی ) . در کشاف اصطلاحات الفنون آمده : غنیمة مال و کالایی است که در حین جنگ با کفار و غلبه یافتن بر آنان ، از آنان گرفته شده باشد، و اما آنچه از کفار بدون جنگ به دست آید آن را فی گویند - انتهی. آنچه از نهب و غارت به دست آید. نَهب. فی ٔ. مَغنَم. غَنم. غَنیم. ( منتهی الارب ) . نَفل. ( ترجمان علامه جرجانی تهذیب عادل ) . عَرَض. نَفَل. نافلة. نُهزة. ( منتهی الارب ) .
غنیمة. [ غ ُ ن َ م َ ] ( ع اِ مصغر ) مصغر غَنَم. ( منتهی الارب ) ( از اقرب الموارد ) . گوسفند کوچک.