عیب جویی در کلام نبوی

[ویکی فقه] از جمله گناهان کبیره ای که در سیره و کلام پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) بدان پرداخته شده و در نکوهش و مذمت آن احادیث و روایاتی از سوی آن حضرت (صلی الله علیه و آله وسلّم) وارد شده، سوءظن و بدگمانی است. خداوند به صراحت در قرآن درباره ی این صفت نکوهیده و این خصلت ناپسند سخن به میان آورده و فرموده است: «یا ایها الذین امنوا اجتنبوا کثیراً من الظنّ انّ بعض الظنّ اثم...، ای کسانی که ایمان آوردید، از بسیاری از گمان ها بپرهیزید بدرستی که برخی از این گمان ها گناه است...»
رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) در احادیث خود سوءظن را دروغ ترین سخن، برشمرده و بدترین مردم را کسانی معرفی کردند که به دیگران بدگمانند. ایشان هم چنین فرمودند: «بدرستی که خداوند سه چیز مسلمان را بر دیگران حرام کرده است، خونش، مالش و این که کسی به او گمان بد برد.» حضرت (صلی الله علیه و آله وسلّم) گمان بد بردن فرد نسبت به برادر مسلمان خود را همانند گمان بد بردن به پروردگارش توصیف کرده، راه نجات از این صفت رذیله را ترتیب اثر ندادن و عدم تحقیق در باب سوءظن پیش آمده بیان کردند. ایشان هم چنین به مسلمانان توصیه می فرمودند که: «برای برادرت عذری بطلب و اگر برایش عذری نیافتی برایش عذری درست کن «تا گرفتار گناه بدگمانی نشوی»
سوءظن در سیره پیامبر
در رهنمودها و آموزه های دینی اسلام مسلمانان نه تنها از پرداختن به سوءظن و بدگمانی برحذر داشته شده اند، بلکه از آنان خواسته شده است که خود را در موقعیتی قرار ندهند که موجبات بدگمانی دیگران را فراهم آوردند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) نیز در مواقعی با زدودن زمینه های سوءظن از افتادن اصحاب و یاران در ورطه گمراهی جلوگیری می کردند. از صفیه دختر حیی بن اخطب (همسر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم)) روایت شده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) در مسجد، معتکف بودند، پس شبی به زیارت شان رفتم و با ایشان دیدار کردم، سپس برخاستم تا برگردم حضرت (صلی الله علیه و آله وسلّم) با من برخاست تا مرا به خانه برگرداند منزل من در خانه اسامة بن زید واقع بود. در میان راه به دو مرد انصاری برخوردیم، پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) با دیدن آنان که به سرعت از کنارمان رد می شدند، آنان را صدا زده فرمودند: «این زن صفیه دختر حیی بن اخطب، همسر من است آنان گفتنند: سبحان الله، کسی گمانی کرده ما چنین گمانی نکردیم. رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: «همانا شیطان هم چون خون در رگ های انسان جریان دارد ترسیدم که چیزی در قلبتان خطور کند.»
تجسس و عیب جویی
از اوصاف زشت و زننده دیگری که موجبات سستی و از هم گسیختگی پیوند دوستی و مودت بین انسان ها را فراهم می آورد، تجسس در امور دیگران و جستجوی عیوب و لغزش های آنان و آشکار نمودن آنهاست.تجسس در لسان اهل لغت به معنای فحص و جستجو است، این واژه بیشتر در معنای جستجو کردن از بواطن امور و چیزهای پنهانی استعمال شده، معمولاً در معنای کشف نهانی های شر به کار می رود. این خصیصه از حالات درونی افراد و از ثمرات سوء ظن است چرا که نفس انسان با بدبین شدن قانع نشده او را وا می دارد که در مورد افراد تحقیق و جستجو کند ثمره این تحقیق، عیب جویی و تجسس است. از این رو رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) در روایتی بدترین سوءظن دارندگان را تجسس کنندگان و بدترین تجسس کنندگان را کسانی معرفی کردند که آن را به زبان جاری سازند.
تجسس در کلام نبوی
...