[ویکی فقه] عکس مستوی قضیه حملیه، به معنای جابه جایی موضوع و محمول قضیه حملیه با تحفّظ بر کیف و صدق قضیه است.
در قضیه حملیه، عکس مستوی از طریق جابه جایی موضوع و محمول به دست می آید با این شرط که قضیه عکس در صدق و کیف، تابع قضیه اصل باشد، اما به لحاظ کمّیّت، متفاوت از قضیه اصل است؛ به این شرح: ۱. عکس مستوی قضیه حملیه موجبه کلیه، موجبه جزئیه است؛ مثال: عکس مستوی قضیه «هر فلزی معدن است» عبارت است از: بعضی از معدنی ها فلزند. ۲. عکس مستوی قضیه حملیه موجبه جزئیه، موجبه جزئیه است؛ مثال: عکس مستوی قضیه «بعضی حیوان ها ضاحک اند» عبارت است از: بعضی از ضاحک ها حیوان اند. ۳. عکس مستوی قضیه حملیه سالبه کلیه، سالبه کلیه است؛ مثال: عکس مستوی قضیه «هیچ مهره داری حشره نیست» عبارت است از: هیچ حشره ای مهره دار نیست. ۴. قضیه حملیه سالبه جزئیه عکس لازم الصدق ندارد، زیرا سالبه جزئیه همین قدر دلالت دارد که بخشی از افراد موضوع با محمول متحد نیست و با آن مباینت دارد. لازمه این مباینت جزئی، این نیست که بعضی افراد محمول نیز با موضوع مباینت داشته باشند تا عکس آن نیز صادق باشد، بلکه اگر موضوع قضیه اصل، اعم از محمول خود باشد، قضیه اصل صادق است و قضیه عکس، کاذب؛ مثلاً قضیه «بعضی حیوان ها انسان نیستند» صادق است، ولی عکس آن یعنی «بعضی انسان ها حیوان نیستند» کاذب است.
استثنا در عدم انعکاس
کلیت این مسئله (عدم عکس مستوی لازم الصدق برای سالبه جزئیه) در مشروطه خاصه و عرفیه خاصه استثنا خورده است و این دو قضیه، عکس مستوی دارند که عبارت است از: سالبه جزئیه عرفیه خاصه. همان طور که کلیت «عدم عکس نقیض لازم الصدق برای موجبه جزئیه» نیز در مشروطه خاصه و عرفیه خاصه استثنا خورده است و عکس نقیض این دو قضیه عبارت است از: موجبه جزئیه عرفیه خاصه (در عکس نقیض موافق) یا سالبه جزئیه عرفیه خاصه (در عکس نقیض مخالف). البته محقق طوسی در بخش منطق تجرید الاعتقاد گفته است: هر یک از مشروطه خاصه و عرفیه خاصه، به مثل خود منعکس می شوند.
عکس قضایای شرطی متصل
از آنچه در باره عکس قضایای حملی گفته شد، عکس قضایای شرطی متصل را نیز می توان قیاس کرد؛ مثلاً موجبه کلیه به موجبه جزئیه منعکس می شود؛ مانند: قضیه «هرگاه کسی حصبه داشته باشد تب دارد» که منعکس می شود به «گاه می شود که چون کسی تب دار است، حصبه داشته باشد». سالبه کلیه به مانند خودش (سالبه کلیه) منعکس می شود؛ مثل انعکاس «هرگز چنین نیست که چون مثلثی قائم الزاویه باشد، متساوی الاضلاع باشد» به قضیه «هرگز چنین نیست که چون مثلثی متساوی الاضلاع باشد، قائم الزاویه باشد».
مستندات مقاله
...
در قضیه حملیه، عکس مستوی از طریق جابه جایی موضوع و محمول به دست می آید با این شرط که قضیه عکس در صدق و کیف، تابع قضیه اصل باشد، اما به لحاظ کمّیّت، متفاوت از قضیه اصل است؛ به این شرح: ۱. عکس مستوی قضیه حملیه موجبه کلیه، موجبه جزئیه است؛ مثال: عکس مستوی قضیه «هر فلزی معدن است» عبارت است از: بعضی از معدنی ها فلزند. ۲. عکس مستوی قضیه حملیه موجبه جزئیه، موجبه جزئیه است؛ مثال: عکس مستوی قضیه «بعضی حیوان ها ضاحک اند» عبارت است از: بعضی از ضاحک ها حیوان اند. ۳. عکس مستوی قضیه حملیه سالبه کلیه، سالبه کلیه است؛ مثال: عکس مستوی قضیه «هیچ مهره داری حشره نیست» عبارت است از: هیچ حشره ای مهره دار نیست. ۴. قضیه حملیه سالبه جزئیه عکس لازم الصدق ندارد، زیرا سالبه جزئیه همین قدر دلالت دارد که بخشی از افراد موضوع با محمول متحد نیست و با آن مباینت دارد. لازمه این مباینت جزئی، این نیست که بعضی افراد محمول نیز با موضوع مباینت داشته باشند تا عکس آن نیز صادق باشد، بلکه اگر موضوع قضیه اصل، اعم از محمول خود باشد، قضیه اصل صادق است و قضیه عکس، کاذب؛ مثلاً قضیه «بعضی حیوان ها انسان نیستند» صادق است، ولی عکس آن یعنی «بعضی انسان ها حیوان نیستند» کاذب است.
استثنا در عدم انعکاس
کلیت این مسئله (عدم عکس مستوی لازم الصدق برای سالبه جزئیه) در مشروطه خاصه و عرفیه خاصه استثنا خورده است و این دو قضیه، عکس مستوی دارند که عبارت است از: سالبه جزئیه عرفیه خاصه. همان طور که کلیت «عدم عکس نقیض لازم الصدق برای موجبه جزئیه» نیز در مشروطه خاصه و عرفیه خاصه استثنا خورده است و عکس نقیض این دو قضیه عبارت است از: موجبه جزئیه عرفیه خاصه (در عکس نقیض موافق) یا سالبه جزئیه عرفیه خاصه (در عکس نقیض مخالف). البته محقق طوسی در بخش منطق تجرید الاعتقاد گفته است: هر یک از مشروطه خاصه و عرفیه خاصه، به مثل خود منعکس می شوند.
عکس قضایای شرطی متصل
از آنچه در باره عکس قضایای حملی گفته شد، عکس قضایای شرطی متصل را نیز می توان قیاس کرد؛ مثلاً موجبه کلیه به موجبه جزئیه منعکس می شود؛ مانند: قضیه «هرگاه کسی حصبه داشته باشد تب دارد» که منعکس می شود به «گاه می شود که چون کسی تب دار است، حصبه داشته باشد». سالبه کلیه به مانند خودش (سالبه کلیه) منعکس می شود؛ مثل انعکاس «هرگز چنین نیست که چون مثلثی قائم الزاویه باشد، متساوی الاضلاع باشد» به قضیه «هرگز چنین نیست که چون مثلثی متساوی الاضلاع باشد، قائم الزاویه باشد».
مستندات مقاله
...
wikifeqh: عکس_مستوی_قضیه_حملیه