عقوق والدین

[ویکی فقه] عقوق والدین از گناهان کبیره و رذائل اخلاقی می باشد. عقوق والدین به معنی نافرمانی و سرکشی از پدر و مادر و بریدن از ایشان است. از آفات آن می توان به عدم قبولی نماز و دعا و عدم برکت در مال و ذلّت اشاره کرد.
«عقوق» از ماده عقق (عقّ) و به معنی نافرمانی و سرکشی از پدر و مادر و بریدن از ایشان می باشد. عقوق شامل همه خویشاوندان نیز می شود و اختصاص به پدر و مادر ندارد. عاق والدین در مورد فرزندی است که پدر و مادر هر دو از او ناراضی بوده و او را نفرین کرده باشند.
مفهوم شناسی
مجلسی در شرح کافی گوید: عقوق والدین به این است که فرزند حرمت آنها را رعایت نکند و بی ادبی نماید و آنها را به سبب گفتاری یا رفتاری برنجاند و آزار و اذیت کند و در چیزهائی که عقلاً و شرعاً مانعی ندارد نافرمانی از آنها نماید و این عقوق گناه کبیره است و دلیل بر حرمت آن کتاب و سنت و اجماع خاصه و عامه است. از حضرت صادق (علیه السّلام) مروی است که کمترین عقوق ناسپاسی والدین گفتن اُف است به روی پدر یا مادر و اگر خدا چیزی را از آن آسان تر می دانست از آن نهی می کرد. و نیز از عقوق است به پدر یا مادر نگاه خیره و تند کردن. عقوق و آزردن پدر و مادر بدترین نوع قطع رحم است، زیرا نزدیک ترین ارحام به سبب ولادت تحقق می یابد و بنابراین حق پدر و مادر را دو چندان می کند. عقوق والدین یا ناشی از کینه و خشم است یا از بخل و حب دنیاست و به هر حال از رذایل اخلاقی است. و از امیرالمؤمنین (علیه السّلام) مروی است که از عقوق است محزون ساختن پدر یا مادر. و از موارد قطعی عقوق که گناه کبیره است ترک بر واجب مانند نفقه مخارج روزانه و لباس و مسکن در صورت احتیاج پدر یا مادر می باشد و به طور کلی آزردن خاطر والدین و رنجاندن و ناراحت ساختن آنها عقوق و حرام مسلم است.
از گناهان کبیره
از گناهان کبیره عقوق والدین است چنانچه حضرت رسول (صلّی الله علیه وآله وسلم) و حضرت امیر (علیه السّلام) و حضرت امام صادق و حضرت امام رضا و حضرت امام جواد (علیهم السّلام) در روایاتی که در شماره کبائر از ایشان رسیده به کبیره بودنش تصریح فرموده اند بلکه از پیغمبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) چنین رسیده است که از هر گناه کبیره بزرگ تر، شرک به خدا و عقوق والدین است و نیز از گناهانی است که در قرآن مجید و احادیث صحیحه بر آن وعده عذاب داده شده است. امام صادق (علیه السّلام) می فرماید: «عقوقُ والِدَیْنِ مِنَ الکبائِر لِأنَّ اللهَ تعالی جَعَلَ العاقَ عَصِیّاً شَقِیّاً؛ نافرمانی والدین از گناهان کبیره است، زیرا خداوند متعال فرزند نافرمان را عصیان گر و بدبخت قرار داده است.»در قرآن مجید از قول عیسی بن مریم (علیه السّلام) حکایت می فرماید: «و برا بوالدتی و لم یجعلنی جباراً شقیقاً؛ که خداوند مرا نیکوکار به مادرم قرار داد و مرا ستم کار و بدعاقبت قرار نداد و سبب ترک نیکی به مادرم.» و سبب این که ذکر پدر نکرده این است که آن حضرت پدر نداشت و لذا قبل از این آیه در حکایت حضرت یحیی (علیه السّلام) ذکر پدر و مادر هر دو شده است. و در این دو آیه شریفه عاق والدین را به سه صفت یاد فرموده: جبار (گردنکش و ستمگر) شقی (تیره بخت)، عصی (نافرمانی کننده و گنه کار) و به هر یک از آنها وعده ی عذاب سخت داده شده، چنانچه درباره ی جبار می فرماید: «و خاب کل جبار عنید من ورائه جهنم و یسقی من ماء صدید یتجرعه ولا یکاد یسیغه و یاتیه الموت من کل مکان و ما هو بمیت و من ورائه عذاب غلیظ؛ و نومید شد هر گردن کش کینه ورزی پشت سر او است دوزخ و نوشانیده شود از آب چرک خون آلوده، جرعه ای از آن به دهان می برد ولی نتواند فرو برد (او را گوارا نباشد) و مرگ از هر سوی به او رو آورد لیکن مردنی نیست و از پس او است عذابی سخت و انبوه.»و درباره ی شقی می فرماید: «فاما الذین شقوا ففی النارلهم فیها زفیرو شهیق خالدین فیها ما دامت السموات و الارض الا ماشاء ربک ان ربک فعال لما یرید؛ اما آنها که بدبختند در آتشند و ایشان را در آتش ناله ای زار و خروشی سخت باشد، در آن آتش همیشه تا آسمان ها و زمین بر پا است جاویدانند مگر آنچه که پروردگارت خواهد.» و درباره ی عصی می فرماید: «و من یعص الله و رسوله و یتعد حدوده یدخله ناراً خالداً فیها و له عذاب مهین؛ و آن کس که نافرمانی خدا و پیغمبرش کند و بگذرد از مرزهای خدا و از حدود خویش تجاوز کند. فرو بردش در آتش که جاوان در آن باشد و عذابی خوار کننده برایش باشد.»
احسان به والدین در اسلام
...

[ویکی اهل البیت] "عقوق" از ماده عقق (عقّ) و به معنی نافرمانی و سرکشی از پدر و مادر و بریدن از ایشان می باشد.
عقوق شامل همه خویشاوندان نیز می شود و اختصاص به پدر و مادر ندارد. عاق والدین در مورد فرزندی است که پدر و مادر هر دو از او ناراضی بوده و او را نفرین کرده باشند. عقوق و آزردن پدر و مادر بدترین نوع قطع رحم است زیرا نزدیک ترین ارحام به سبب ولادت تحقق می یابد و بنابراین حق پدر و مادر را دو چندان می کند، عقوق والدین یا ناشی از کینه و خشم است یا از بخل و حب دنیاست و به هر حال از رذایل اخلاقی است.
علامه مجلسی در شرح کافی گوید: عقوق والدین به این است که فرزند، حرمت آنها را رعایت نکند و بی ادبی نماید و آنها را به سبب گرفتاری یا رفتاری برنجاند و آزار و اذیت کند و در چیزهایی که عقلاً و شرعاً مانعی ندارد از آنها نافرمانی نماید و این عقوق گناه کبیره است و دلیل بر حرمت آن کتاب و سنت و اجماع خاصه و عامه است.
امام صادق علیه السلام می فرماید: «عقوقُ والِدَیْنِ مِنَ الکبائِر لِأنَّ اللهَ تعالی جَعَلَ العاقَ عَصِیّاً شَقِیّاً» نافرمانی والدین از گناهان کبیره است زیرا خداوند متعال فرزند نافرمان را عصیانگر بدبخت قرار داده است.
نیکی به پدر و مادر برترین وسیله قرب به خدا و شریف ترین سعادت هاست. هر مؤمنی سزاوار است که در گرامی داشتن ایشان اهتمام نماید و در خدمت آنها کوتاهی نکند و در معاشرت و مصاحبت با آنها رفتار نیکو داشته باشد، نگاه تند به ایشان نیفکند بلکه به نظر رحمت و عطوفت بنگرد، صدای خود را از صدای آنها بلندتر نکند و هر چه از فروتنی و خاکساری بر ایشان مبالغه نماید، اجر و ثوابش بیشتر است، در صورت اختلاف بین والدین فرزند باید در اصلاح و آشتی میان آنها به هر طریق ممکن بکوشد.
گرچه عواطف انسانی و مسأله حق شناسی به تنهایی برای رعایت احترام به والدین کافی است ولی از آنجا که اسلام حتی در مسائلی که هم عقل در آن استقلال کامل دارد و هم عاطفه آن را به وضوح درمی یابد، سکوت روا نمی دارد بلکه به عنوان تأکید در این گونه موارد، دستوراتی صادر می کند در مورد احترام به والدین آنقدر تأکید کرده که در کمتر مسأله ای دیده می شود.
مهمترین رابطه ای که ممکن است بین دو انسان تحقق پیدا کند، رابطه فرزند با پدر و مادر است که نمایانگر وابستگی وجود فرزند به وجود والدین اوست. حق پدر و مادر چنان بزرگ است که همانندی در سایر افراد جامعه ندارد، البته ممکن است پدر و مادر غیر از حق پدری و مادری حقوق دیگری نیز بر فرزند پیدا کنند که در سایر افراد جامعه همانند داشته باشد اما اصل حقوق والدین در جای دیگر یافت نمی شود از این روست که وظایف و تکالیف فرزند نسبت به پدر و مادر در جای دیگری نظیر ندارد.