عقائد النساء

[ویکی فقه] مولف:آقا جمال الدین محمد خوانساری
از آن جا که آقا جمال عالمی نقّاد، نکته سنج و درد آشنا در جامعه خویش بود، در نهایت زیرکی و تیزهوشی، با سیاست های نادرست و باورهای غلط فرهنگی و خرافات رایج بین مردم و مسئولان وقت مبارزه می کرد. وی با تألیف کتاب عقائد النساء یا کلثوم ننه، رسوم و پندارهای رایج در میان زنان آن روزگار ایران را به نقد کشید. کتاب هنرمندانه و طنزآمیز عقاید النساء از نخستین کتاب های رسمی فرهنگ مردم است. این کتاب پرآوازه در ادبیات عامیانه ایران زمین، تاکنون حداقل ۶ بار چاپ شده است و به زبان های زنده جهان ترجمه شده است. شیخ آقا بزرگ طهرانی، کتاب شناس برجسته شیعی درباره این کتاب و مولف آن چنین می نگارد: «کلثوم ننه کتابی شریف، رمانی، انتقادی، لطیف و خنده آور می باشد. در این کتاب بسیاری از بدعت هایی را که نابجا به دین نسبت داده می شود، بیان داشته است. این کتاب را آقا جمال الدین فرزند آقا حسین خوانساری (متوفا: ۱۱۲۵ هـ . ق.) نوشته و چاپ شده است.»
برخلاف نظر بعضی که این کتاب را در شأن فقیه عالی قدری مثل آقا جمال خوانساری نمی دانند، این اثر از چند نظر دارای اهمیت است:
۱. نشانگر تسلط کامل مؤلف به دانش عوام یا «فولُکُر» می باشد. امروزه این دانش در اغلب رشته های علوم، به ویژه در روان شناسی، تاریخ تمدن و تاریخ ادیان و مذاهب مورد توجه دانشمندان جهان است. این کتاب نیز از این ناحیه قابل اهمیت است.
۲. هم چنین این کتاب حکایت از آگاهی کامل یک مجتهد از متن زندگی مردم دارد. و آقا جمال چون که یک عالم مردمی بود و با طبقات عموم مردم حشر و نشر زیادی داشت، از عقاید و باورهای جاری در میان آنان کاملاً مطلع بود و بر اساس آگاهی از آن واقعیت ها به هدایت آنان می پرداخت.
۳. آقا جمال در روزگاری می زیست که خرافه و خرافه گویی گسترش فراوان داشت؛ او که با آخرین و ضعیف ترین شاه صفوی، یعنی سلیمان و سلطان حسین معاصر بود، در کنترل و بهره گیری از امکانات حکومتی آنان در راه اهداف اسلامی و معنوی خویش، کمال کوشش را به جای آورد و با استفاده از نفوذ معنوی و اجتماعی خویش، از انحرافات و کجروی های آنان می کاست. از آنجا که پادشاهان آن دوران تا روز تاجگذاری به جای این که در جمع سیاستمداران و مدیران کشور باشند، در حرمسرا و در بین زنان بودند، تربیت زنانه پادشاه و سلطه فراوان حرمسرا در امور کشور داری، زمینه گسترش عقاید بانوان را مساعد کرده بود.
نگارش کتابی که بیانگر عقاید خرافی رایج بانوان آن روزگار باشد، نه تنها از شأن یک فقیه آگاه نمی کاهد، بلکه تیزهوشی و مبارزه وی علیه خرافات و در نهایت، علیه سیاست غلط فرهنگی وقت را می رساند.
۴. کتاب کلثوم ننه بازتاب جو فکری رایج در عصر پادشاهان صفوی است که یک نوع مذهب روبنایی در آن ترویج می شود؛ آنان عمل به ظواهر شرع را گسترش می دادند، ولی خودشان به حقیقت دین عمل نمی کردند و از مظاهر فساد پرهیز نمی کردند. نتیجه کار آنان در میان مردم یک نوع نفاق دینی به وجود آورده بود. چنان که در موارد متعددی در کتاب کلثوم ننه این نفاق دینی به تصویر کشیده شده است.

[ویکی شیعه] عقائد النساء (کتاب). عقاید النساء یا کلثوم ننه، کتابی طنزآمیز در نقد باورهای خرافی زنان دورهٔ صفویه. این کتاب به زبان فارسی و به قلم آقا جمال الدین خوانساری، دینداری عامیانه را به نقد کشیده است. عقاید النساء را قدیمی ترین سند مکتوب درباره اخلاق و آداب و رسوم زنان عامی ایران می دانند. هرچند انگیزهٔ نوشتن کتاب، خرافه ستیزی بوده است، امروزه آگاهی از فرهنگ عامیانه در دورهٔ نگارش آن، اهمیت بیشتری یافته است. کتاب به زبان های انگلیسی، فرانسوی و ترکیِ آذربایجانی ترجمه شده است.
جمال‎الدّین محمد بن حسین ‎بن محمد معروف به آقا جمال خوانساری (درگذشت ۱۱۲۵ق)، از شاگردان مجلسی اول و از علمای شیعه در قرن دوازدهم قمری. از وی آثاری در علوم مختلف از جمله فقه و کلام بر جای مانده است، اما کتاب کلثوم ننه در میان مردم مشهور تر است. آقا محمد اکمل اصفهانی، ابن میثم بحرانی و ملا رفیع مشهدی از شاگردان او بوده اند.