طیلسان

[ویکی فقه] طیلسان از روپوش های تجملی رایج در قرون اولیه و میانه دوره اسلامی است.
واژه طیلسان مفرد «طیالسه» عربی برگردانده شده از «تالشان» فارسی و عبارت است از نوعی بالاپوش ضخیم و بدون آستین که تار آن ابریشم و پودش از پنبه بوده و بالای بدن؛ کتفها و پشت را می پوشانید. از کلام برخی لغویان، پوشاندن سر نیز استفاده می شود. غالباً به صورت یک پارچه، بدون برش و دوخت، از جنس های گوناگون، مختلف که در اندازه های کوچک تر همچون روسری یا شال بر سر و در اندازه های بزرگ تر همچون بالاپوش، بر شانه انداخته یا بر شانه ها افکنده می شده است. طیلسان را معمولاً روی عمامه و سرپوش های دیگر بر سر می کشیدند یا آن را بر یک شانه یا هر دو شانه حمایل می کردند معمولی ترین رنگ برای طیلسان ها، سبز و سیاه بوده، ولی ظاهراً طیلسان محدودیت رنگ نداشته است و از جمله از طیلسانهایی به رنگهای سفید (که ظاهراً بیشتر زنان بر سر می کشیدند) و آبی هم گزارش هایی هست بنا بر گزارش های اندکی نیز هست که نشان می دهد در برخی انواع طیلسان، ها برش و دوخت و دوزی انجام می گرفته و تزیین آن ها با زردوزی و مطرز ساختن آن ها نیز معمول بوده است.
احکام مرتبط
از احکام مرتبط با آن به مناسبت در باب طهارت و حج سخن گفته اند.
← در طهارت
از طیلسان در بسیاری از منابع با عنوان طرحه نیز یاد شده است. و بنا بر استدلال دوزی ، نمی توان طرحه را پوشاک متمایزی دانست، بلکه باید آن را نام عنوان مصری طیلسان بوده تلقی کرد. به ویژه، از این رو که بیشترین ذکر از طرحه بیش تر در منابع مصر دوره ممالیک ذکر شده است و نیز رواج این واژه به در اطلاق بر شالی سیاه رنگ، که بیش تر زنان روستایی مصر آن را تا (قرن) چهاردهم/ بیستم بر سر می کشیده اند، اطلاق شده است. همچنین؛ ضمن آن که این اصطلاح در منابع عربی پیش از قرن ششم در مرکز و شرق جهان اسلام ر رایج نبوده و ظاهراً ابن جوزی ، نخستین نویسنده عراقی بوده است که از آن یاد کرده است.
انواع طیلسان
...

طَیْلَسان
(یا: طرحه؛ طاق) پارچه ای ساده که آن را، برای محافظت سر و گردن از تابش آفتاب، به روی عمامه و گاه قَلَنسوه می انداختند و تا روی شانه ها و کتف ها و گاه تا پایین تر را می پوشاند. این پوشش را خلفا و امرای عباسی و گاه مردم عادی بر سر می نهادند. بعدها مخصوص قضات، به ویژه علما و فقها شد. رفته رفته طول طیلسان بلندتر شد، بلندی آن در دورۀ صفاریان و بعد سامانیان، از پشت تا کمر و گاه پایین تر از آن می رسید و با وجودی که آستین نداشت، اما دست ها را تا نیمه می پوشاند؛ لبه های آن حاشیه دوزی و معمولاً به رنگ های سیاه و سبز بود. دو نوع دیگر از طیلسان در دورۀ سامانی رواج داشت. یک نوع که در قسمت گردن با دوختی ساده یا با گذراندن بندی، قسمت بالای طیلسان را، که سر را می پوشاند، از قسمت پایین آن، که از شانه ها تا حدود زانوان و ساق پا ادامه داشت، جدا می کرد؛ البته این دو قسمت کاملاً به هم متصل بودند. سرپوش نوع دیگر آهاردار و همچون سرپوشِ بارانی بود و مابقی آن همچون شنل یا ردایی از روی شانه ها تا پایین ادامه داشت و بدین ترتیب تاحدودی شبیه برُنس بلند بود. نوع آهارزدۀ آن را طرحه می نامیدند. طرحه مخصوص قضات، به ویژه قاضی شافعی، و نیز خطیبان بود. طیلسان شالیکاران گرگان در روزگار علویان طبرستان همچون لباس پوشیدنی بود و در دورۀ غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان همچنان رواج داشت. در اسپانیا پوشیدن طیلسان در میان مردم و بزرگان قوم عمومیت داشت و آن را روی شانه ها می انداختند و فقط شیوخ بزرگ آن را بر سر می نهادند.