شواهد التنزیل لقواعد التفضیل

[ویکی فقه] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تالیف عبید الله بن احمد حسکانی (حاکم حسکانی)
حاکم حسکانی مؤلف کتاب در مقدمه بنام آن تصریح نموده و آن را «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل» نامگذاری کرده است.مراد وی از نام کتاب، تفضیل و برتری پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم بر سایر پیامبران و فرشتگان و نیز برتری امامان معصوم به ویژه امام علی علیه السّلام بر سایر مردم است.
انگیزه نگارش
انگیزه تالیف این کتاب بسیار جالب و شنیدنی است. مولف در خطبه کتاب انگیزه خود را چنین معرفی می نماید: «برخی از دانشمندان که بر مردم ریاست می کنند و از بزرگان و پیروان مذهب کرامیه هستند در روزگار ما حلقه درس و بحث تشکیل داده اند و گروه زیادی از دانشجویان علوم دینی به گرد آنان حلقه زده اند. متاسفانه این شخص به ظاهر دانشمند با سخنان نادرست و عوام فریبانه به ساحت مقدس علوی خدشه وارد ساخته و یاوه گویی را به اعلا درجه رسانده و گفته: هیچ مفسری متذکر نشده که سوره هل اتی (دهر، انسان) در شان امام علی علیه السّلام و خاندان وی نازل شده است. وی پا را از این نیز فراتر نهاده و ادعا کرده که هیچ آیه ای در قرآن در شان اهل بیت فرود نیامده است. بنده با شنیدن این سخن بسیار تعجب کردم و از جسارت و جرات وی حیرت کردم و سخن وی را بهتان بزرگ و دروغ سترگ قلمداد نمودم و منتظر اعتراض و انکار گسترده دانشمندان شدم ولی دریغ و افسوس که هیچ اعتراضی نشد و هیچ فریادی به گوش نرسید. تنها کسیکه در این زمینه اقدامی کرد استاد بزرگم ابو العلا صاعد بن محمد بود. وی برخی از شاگردانش را که در آن جلسه حضور داشتند سرزنش نمود و به این مقدار بسنده کرد و از نهی آنان چشم پوشی کرد با اینکه ایشان به مسئله امر به معروف و نهی از منکر اهتمام فراوان دارد. این قضیه موجب شد بنده احساس وظیفه نمایم و عزم را جزم نمایم تا پاسخ این شبهه را بصورت مستدل و مستند ارائه نمایم و آن را در مجموعه ای گرد آوری کنم. بدین سبب به جمع آوری روایات شان نزول مخصوص امام علی علیه السّلام و خاندان وی پرداختم و به منابع گوناگون مراجعه شد و هر چه در این زمینه موجود بود در این کتاب گردآوری شد.» البته مولف در پایان کتاب متذکر این نکته می شود که چون با شتاب این کار علمی را انجام داده، توفیق جمع آوری کلیه احادیث شان نزول فضائل علی علیه السّلام را بدست نیاورده و در واقع آنچه که در دسترس مولف بوده مطرح شده و از منابع دور از دسترس چشم پوشی کرده است.
معرفی اجمالی
وی در آغاز کتاب خطبه ای به عنوان مقدمه مطرح نموده که در آن به نامگذاری کتاب و انگیزه تالیف اشاره نموده پس از آن شش فصل ترتیب داده که عناوین هر یک از آنها به قرار زیر است.در فصل نخستین اقوال و سخنان دانشمندان پیشین را پیرامون خصائص و فضائل امام علی علیه السّلام مطرح می سازد که برخی از آنان عبارتند از عبدالله بن عباس ، احمد بن حنبل، عبدالله بن عمر و نویسنده عایشه.در دومین فصل به سابقه علمی امام علی علیه السّلام در دو حوزه تلاوت و حفظ قرآن می پردازد و روایات زیادی را بیان می نماید.در سومین فصل داستان گردآوری قرآن را برای نخستین بار توسط امام علی علیه السّلام بعد از رحلت پیامبر و در اوائل خلافت ابوبکر مطرح می نماید.در چهارمین فصل سخن از شناخت امام علی علیه السّلام نسبت به معانی و حقائق قرآن و تخصص منحصر به فرد حضرت در علم به نزول قرآن در کلیه زمینه های گوناگون آن به میان می آورد.در پنجمین فصل اشاره ای گذرا به فراوانی اسباب نزول مربوط به فضائل امام علی علیه السّلام و عترت او می نماید که تفصیل آن را به اصل کتاب ارجاع میدهد.و در آخرین فصل به بیان این حدیث معروف می پردازد که مصداق بارز «یا ایها الذین آمنوا» که در نود آیه تکرار شده، علی علیه السّلام است. این حدیث را از طریق های گوناگون نقل می نماید بطوریکه متواتر محسوب می گردد.
ساختار کتاب
...

[ویکی اهل البیت] نام کتاب آنگونه که مولف خود در مقدمه بنام آن تصریح نموده «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل» است و مراد وی از نام کتاب، آنگونه که شیخ آقا بزرگ در ذیل معرفی آن در الذریعه گفته است، تفضیل و برتری پیامبر صلی الله علیه و آله بر سایر پیامبران و فرشتگان و برتری ائمه علیهم السلام بر سایر خلائق به جز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است. (الذریعه، ج14، ص242)
ابوالقاسم عبیدالله عبدالله حسکانی نیشابوری، معروف به «حاکم حسکانی» از دانشمندان قرن پنجم هجری قمری و از خاندان علم و ادب و از تبار عبدالله بن عامر بن کریز، فاتح خراسان در عصر عثمان بود. ولادت و وفات وی به درستی روشن نیست. ذهبی در تذکرة الحفاظ آورده که تا سال 470 هجری زنده بوده و بعد از این تاریخ وفات نموده است .
او در یک خانواده مذهبی در قریه حسکان از توابع نیشابور به دنیا آمد و از محضر پدر و اساتید بنام آن روزگار همچون قاضی ابوالعلاء صاعد علم آموخت و به رتبه ای رسید که در عصر خویش سرآمد دانشمندان عصر خود در حدیث شناسی و علم رجال به شمار می آمد.
سید بن طاووس در کتاب شریف اقبال تصریح نموده که حاکم حسکانی از اهل سنت بوده است. ذهبی در تذکره الحفاظ او را«ابوالقاسم عبیدالله... حنفی» معرفی نموده است. (تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج3، ص1200)
لیکن در عین حال می گوید: رساله از حسکانی دیدم که اثبات می کرد وی شیعه است و در حدیث شناسی بسیار تواناست و آن رساله تصحیح خبر ردّ شمس برای علی علیه السلام بود. (تذکرة الحفاظ، همان )
علامه آقا بزرگ تهرانی نیز در الذریعه که به معرفی آثار شیعه اختصاص دارد را به مناسبت تالیف شواهد التنزیل و دو رساله مذکور جزو مولفان شیعی به شمار آورده و در الذریعه به معرفی وی و شواهد التنزیل اقدام نموده است. (الذریعه، تهرانی، 14، 242)
انگیزه تألیف این کتاب دفاع از شخصیت امام علی علیه السلام و آیات وارده در مورد آن حضرت است که توسط برخی متعصبان مورد تردید قرار گرفته بود. (شواهد التنزیل، ج1، ص19)
البته مولف در پایان کتاب متذکر این نکته می شود که چون با شتاب این کار علمی را انجام داده، توفیق جمع آوری کلید احادیث شأن نزول فضائل علی علیه السلام را بدست نیاورده و در واقع آنچه که در دسترس مولف بوده مطرح شده و از منابع دور از دسترس چشم پوشی کرده است.

[ویکی نور] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، یکی از مهم ترین متون کهن، تألیف حاکم حسکانی است که به تفصیل به فضائل و مناقب امیرالمؤمنین علی(ع) و خاندان وی پرداخته است و به جهت برتری پیامبر اسلام(ص) بر سایر پیامبران و فرشتگان و نیز برتری امامان معصوم، به ویژه امام علی(ع)، بر سایر مردم، کتاب به این نام خوانده شده است.
مؤلف انگیزه خود از تألیف این کتاب را ادعای یکی از پیروان مذهب کرامیه دانسته که نزول سوره «هل أتی» در شأن امام علی(ع) و خاندان وی را منکر شده است؛ بلکه ادعا کرده که هیچ آیه ای در قرآن در شأن اهل بیت فرود نیامده است. از سوی دیگر عالمان اسلامی به این ادعا هیچ اعتراضی نکرده و هیچ فریادی از آنان به گوش نرسیده، جز یکی از اساتید مؤلف که شاگردان حاضر در آن جلسه را سرزنش نموده و به این مقدار بسنده کرده است. حسکانی از این موضوع ناراحت شده و بنا به احساس وظیفه تصمیم گرفته پاسخ این شبهه را به صورت مستدل و مستند بدهد؛ لذا به جمع آوری روایات پرداخته و شواهد التنزیل را تدوین کرده است.
البته مؤلف در پایان کتاب، متذکر این نکته می شود که چون با شتاب این کار علمی را انجام داده، توفیق جمع آوری کلیه احادیث شأن نزول فضائل علی(ع) را به دست نیاورده و در واقع آنچه که در دسترس وی بوده، مطرح شده و از منابع دور از دسترس چشم پوشی کرده است.
حسکانی پس از شش فصل مقدماتی در موضوعات زیر به متن اصلی کتاب پرداخته است:
در این کتاب 210 آیه را به ترتیب سوره های قرآن آورده و در ذیل هرکدام روایاتی را از مشایخ خود نقل کرده است؛ مجموع این روایات که در تفسیر آن آیات آمده بیش از 1200 روایت است.

[ویکی فقه] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (ترجمه). کتاب حاضر، ترجمه «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل»، متعلق به یکی از علمای اهل سنت به نام «حاکم حسکانی» است که در قرن پنجم قمری می زیست و در سال ۴۹۰ ق، درگذشت.
کتاب فوق، تا کنون ترجمه فارسی نشده است و برای اولین بار، به مناسبت سال امیر المؤمنین، علی علیه السّلام ، توسط احمد روحانی، با حفظ امانت در ترجمه، به فارسی روان و سلیس، به همراه به کارگیری ادبیات روز، ترجمه گردیده است.در این مجموعه، سعی و تلاش گردیده در ذکر شماره آیات و روایات، از اصل کتاب متابعت شود تا مراجعه به اصل کتاب، در هنگام ضرورت، آسان تر گردد.در ترجمه کتاب حاضر، روایت های مشابه که از یک نفر نقل شده، در پاورقی با ذکر شماره آن روایت، آورده شده است تا موجب طولانی شدن کتاب نگردد.اصل کتاب، در دو جلد با ذکر سلسله سند تدوین شده بود که برای اجتناب از تطویل، مترجم، سعی کرده است از ذکر اسامی سند خودداری کرده و فقط دو یا سه نفر را که متصل به زمان نقل حدیث بودنده اند، نقل کند، لذا مجموعه دو جلدی کتاب اصلی، در یک جلد ترجمه و تنظیم گردیده است.
انگیزه ترجمه
با توجه به این که کتاب «شواهد التنزیل»، از کتاب های ارزنده، پر محتوا و مستند می باشد که از منابع روایی اهل سنت نقل گردیده و هم اینکه مؤلف آن، از علمای برجسته و قابل اعتماد اهل سنت و دارای اطلاعات کافی و تحقیق وافی در علم حدیث و رجال و روایت بوده است، مترجم، اقدام به ترجمه آن کرده است.از طرفی، مترجم، معتقد است که محتوای کتاب، با الهام از آیات قرآنی و روایات نبوی، لطف خاصی به فضای معنوی کتاب داده است و مخصوصا موضوع آن در باره شخصیت برجسته و نمونه جهان اسلام، امیر المؤمنین، علی علیه السّلام است که این خصیصه ها موجب شد این اثر، در سال امیرالمؤمنین علیه السّلام مورد توجه قرار گیرد تا محبان فارسی زبان علی علیه السّلام و اهل بیتش علیه السّلام از اندیشه و دیدگاه محدثان و راویان اهل سنت نسبت به ایشان آگاه شوند.

[ویکی فقه] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (کتاب). شواهد التنزیل یکی از مهمترین متون کهن، تالیف حاکم حسکانی است که به تفصیل به فضائل و مناقب امیرالمؤمنین علی علیه السّلام و خاندان وی پرداخته است.
مؤلف نام کتابش را «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل» گذاشته بدان دلیل که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلّم بر سایر پیامبران و فرشتگان و امامان معصوم به ویژه امام علی علیه السّلام بر سایر مردم برتری دارد.مؤلف انگیزه خود از تالیف این کتاب را ادعای یکی از پیروان مذهب کرامیه دانسته که نزول سوره هل اتی در شان امام علی علیه السّلام و خاندان وی را منکر شده است. بلکه ادعا کرده که هیچ آیه ای در قرآن در شان اهل بیت فرود نیامده است. از سوی دیگر عالمان اسلامی به این ادعا هیچ اعتراضی نکرده و هیچ فریادی از آنان به گوش نرسید. جز یکی از اساتید مؤلف که شاگردان حاضر در آن جلسه را سرزنش نمود و به این مقدار بسنده کرد. حسکانی از این موضوع ناراحت شده و بنا به احساس وظیفه تصمیم گرفته پاسخ این شبهه را بصورت مستدل و مستند بدهد؛ لذا به جمع آوری روایات پرداخته و شواهد التنزیل را تدوین کرده است. البته مولف در پایان کتاب متذکر این نکته می شود که چون با شتاب این کار علمی را انجام داده، توفیق جمع آوری کلیه احادیث شان نزول فضائل علی علیه السّلام را بدست نیاورده و در واقع آنچه که در دسترس وی بوده مطرح شده و از منابع دور از دسترس چشم پوشی کرده است.
محتوای کتاب
حسکانی پس از شش فصل مقدماتی در موضوعات زیر به متن اصلی کتاب پرداخته است: ۱. اقوال بزرگان و دانشمندان درباره خصائص امام علی علیه السّلام ، ۲. سابقه امام در دو حوزه تلاوت و حفظ قرآن ۳. گردآوری قرآن برای نخستین بار توسط امام علی علیه السّلام بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم ۴. شناخت امام علی علیه السّلام نسبت به معانی و حقائق قرآن و تخصص منحصر به فرد حضرت در علم به نزول قرآن ۵. فراوانی اسباب نزول مربوط به فضائل امام علی علیه السّلام و عترت او ۶. بیان این حدیث که «یا ایها الذین آمنوا» در نود آیه تکرار شده و منظور آن علی علیه السّلام است. مؤلف در بخش اصلی کتاب که در واقع فصل هفتم آن است، به ترتیب سوره های قرآن هر آیه ای که در شان نزول ویژه اهل بیت پیامبر وارد شده طرح کرده و به نقل اسباب نزول و روایات آن از طریق عامه و خاصه می پردازد. در این کتاب ۲۱۰ آیه را به ترتیب سوره های قرآن آورده و در ذیل هر کدام روایاتی را از مشایخ خود نقل کرده است، مجموع این روایات که در تفسیر آن آیات آمده بیش از ۱۲۰۰ روایت است. چون مولف از محدثان اهل سنت است از جوامع روایی عامه بیشترین استفاده را نموده است. وی از تفسیر فرات کوفی روایت کرده و امین الاسلام طبرسی در تفسیر مجمع البیان از شواهد التنزیل نقل کرده است. همچنین این کتاب یکی از مصادر بحار الانوار است. به سبب تبحر مؤلف در حدیث شناسی و علم رجال و بررسی ها و اظهار نظرهای او پس از نقل این کتاب جایگاه والایی به این کتاب داده است.
ناقلان روایات کتاب
حسکانی در این کتاب علاوه بر روایت از ائمه صادقین و عبدالله بن عباس، از افراد زیر روایت می کند: مجاهد، سعید بن جبیر، ضحاک، عکرمه، جابر بن عبدالله، عبدالله بن مسعود، سلمان فارسی، سفیان ثوری، حذیفه، مقاتل بن سلیمان، سلیم بن قیس، ابو سعید خدری.

[ویکی شیعه] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (کتاب). شَواهِدُ ألتَّنزیل لِقَواعِد ألتّفضیل مشهور به شواهد التنزیل، تألیف حاکم حسکانی (متوفای ۴۹۰ق)، عالم اهل سنت. این کتاب با توجه به ۲۱۰ آیه قرآنی که در شأن اهل بیت پیامبر نازل شده، به بیان فضائل و مناقب امیرالمؤمنین علی(ع) و خاندان وی پرداخته است. شواهد التنزیل از منابع معتبر تفسیر روایی اهل سنت به شمار می رود.
علامه مجلسی در بحار، از این کتاب نقل کرده است. شواهد التنزیل به فارسی ترجمه و چاپ شده است.
عبیدالله بن عبدالله بن احمد حَسْکانی نیشابوری، معروف به ابن حذاء (ابن حداد)، از علمای بزرگ قرن پنجم هجری است. عبیدالله در نیشابور در خانواده ای اهل علم به دنیا آمد. او از همان کودکی، برخی علوم را از پدر و پدربزرگ خود فراگرفت. او در عصر خویش سرآمد دانشمندان در حدیث شناسی و علم رجال به شمار می آمد. بسیاری از راویان حدیث به درس او می رفتند تا از او روایت بشنوند و یا اجازه روایت بگیرند. حاکم حسکانی دارای مجلس وعظ و خطابه بود و خود نیز از علمای فراوانی روایت شنیده و یا اجازه روایت داشت. درباره مذهب او اختلاف است، اما نظر مشهور آن است که وی حنفی مذهب بود.