سیر تحدی قران

[ویکی فقه] سیر تحدی قرآن. قرآن کریم، در پنج سوره مکی و مدنی، منکران رسالت و حقانیت قرآن را به آوردن مانندی برای این کتاب وحیانی، تحدی کرده است. به رغم وحدت سیاق، گاهی به مجموعه قرآن، زمانی به ده سوره، یک سوره و یا حتی به کلامی چون قرآن، تحدی صورت پذیرفته است. این نوشتار، نظریات مختلف درباره علل تفاوت (متحدی به) در این آیات را بیان می کند و سپس دیدگاه برگزیده را ارائه می دارد.
قرآن کریم، کتابی حکیمانه است و یکی از آثار حکمت آن، شیوه نزول تدریجی این کتاب آسمانی است. این کتاب، گرچه در نزول دفعی، یکجا بر آسمان دنیا یا قلب پیامبر نازل گردیده است، (درباره چگونگی فرودآمدن یکباره ای قرآن، دیدگاههای گوناگونی مطرح است: طبرسی به دو نظریه، سیوطی به سه نظریه و بعضی از معاصران به چهار نظریه در این باره اشاره کرده اند. دو نظریه مشهور و قابل قبول تر آن است که: اول قرآن در شب قدر از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل شده و در مدت بیست و سه سال بر پیامبر به تدریج نازل گردیده است.دوم: قرآن کریم هر سال به مقداری که در آن سال، تدریجا نازل می شد، در شب قدر بر قلب پیامبر نازل می شد. سپس در هر سال به گونه ای تدریجی همان آیات دوباره بر پیامبر نازل می گردید.) اما در نزول تدریجی، آیات آن در ۲۳ سال بر پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلّم) نازل شد. یکی از حکمت های نزول تدریجی قرآن، حضور وحی الهی در حوادث جامعه و شیوه تربیت تدریجی قرآن نسبت به مسلمانان و تنظیم چگونگی مباحثات و مناظرات میان پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلّم) و معاندان بوده است. (از موارد مشهور در تحریم تدریجی، حکم خمر و حرمت نوشیدن آن است. البته بعضی از مفسران در این باره نظر دیگری دارند (مانند علامه طباطبایی) اما بیشتر آیات چهارگانه ای را در مراحل تحریم خمر ذکر می کنند که هر یک از معنی خاص خود بر خوردار است و کم کم مساله تحریم قطعی و شدید آن را می رساند. سیوطی از ابن عمر این گونه نقل کرده است:(درباره شراب سه آیه نازل شده است: اول آیه شریفه (یسالونک عن الخمر والمیسر قل فیهما اثم کبیر ومنافع للناس واثمهما اکبر من نفعهما) پس گفته شد خمر حرام گردید، آن گاه مردم به پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) گفتند ما را واگذار که از آن بهره گیریم آن گونه که خداوند گفته است. پیامبر ساکت شد تا آیه دوم نازل شد: (لا تقربوا الصلاة وانتم سکاری) باز گفتند شراب حرام گردید پس گفتند یا رسول الله (همان گونه که آیه فرموده است) ما نزدیک نماز نمی نوشیم (که در نماز مست نباشیم) پیامبر ساکت شد تا آیه سوم نازل شد: (یا ایها الذین آمنوا انما الخمر والمیسر …) پس پیامبر فرمود که شراب حرام شد.) بعضی بر این مراحل آیه دیگری را که در مرحله اول قرار می گیرد، افزوده اند و آن این آیه است: (ومن ثمرات النخیل والاعناب تتخذون منه سکرا ورزقا حسنا همچنین اعلان روشن و تفصیلی بعضی از محرمات، در مراحل مختلفی انجام پذیرفته است. بعضی از احکام واجب نیز پس از گذشت سالیان زیادی از بعثت، به جامعه ابلاغ گردیده است. (مانند آیه وجوب زکات (خذ من اموالهم صدقة…) که در سوره توبه و در اواخر دوران هجرت نازل گردیده است.) وجود نمونه های فوق، نشانگر حکمت ترتیب نزول آیات در زمان های معین است.
بررسی مسئله تحدی
از موضوعاتی که در فاصله های زمانی، به آن پرداخته شده، مساله تحدی قرآن در برابر معاندان است. قرآن کریم گرچه از جهات فراوانی، اعجاز دارد و آیات گونـاگونی، (آیه) معجزه قرآن هستند، امـا در پنج آیه، مستقیم و یــا غیرمستقیم تحدی کرده است. با وجود مشابهت مضمون آیات تحدی، که از اواخر دوران مکه تا اوایل دوران هجرت نازل شده است، بین آنها تفاوت هایی نیز دیده می شود. گاهی به مجموعه قرآن تحدی شده است، زمانی به ده سوره، جایی به یک سوره و در آیه ای به سخنی مانند قرآن. پرسشی که در این مقال در جست وجوی پاسخ آن هستیم، بدین شرح است:آیا در تفاوت مضمون آیات تحدی، حکمتی نهفته است؟ این حکمت چیست؟ آیا آیات تحدی، سیرنزولی را پیموده اند؟ ابتدا تحدی به کل قرآن، سپس تحدی به ده سوره و …، یا این که چنین سیر نزولی در میان آنها وجود ندارد. انگاره های گوناگون که از سوی مفسران در این باره اظهار شده، چیست و کدام یک پذیرفتنی است؟
مفهوم تحدی
تحدی در لغت، به معنی: منازعه در کاری برای غلبه بر دیگران است و نیز: از کسی خواستن تا در کاری با تو برابری کند، تا عجز او آشکار شود. درعرف مسلمانان، تحدی به امر خداوند با مخالفان و منکران وحی و نبوت اطلاق می شود که مفاد آن، درخواست هماوردی با کلام وحیانی قرآن است، چرا که معاندان می گفتند:(لو نشاء لقلنا مثل هذا ان هذا الا اساطیر الاولین) یا اظهار می کردند:(ان هذا الا قول البشر) و (انما یعلمه بشر) و قرآن آنان را به تحدی در سخن فراخواند. بعضی اظهار تحدی را برای اثبات اعجاز و نبوت لازم می دانند.
آیات تحدی
...