سنگ نوشته اورخون

سنگ نوشته اورخون سنگ نبشته ای در مغولستان و به دو زبان چینی و ترکی باستان است. [ ۱] برای زبان ترکی ابتدا خط قومی خاصی ( ترکی باستان، اورخون ) به کار می رفت، اما در دوره های بعد ترکان با فرهنگ های گوناگون اقوام همسایه آشنا شدند و با آن ها مناسباتی برقرار کردند و از زبان ها و خط هایشان استفاده کردند. ترکان از قرن دوم، در ادوار و مکان های مختلف تحت تأثیر دین ها و فرهنگ هایی که پذیرفته اند یا در جوار آن ها قرار گرفته اند، زبان خود را با خط های متفاوتی کتابت کرده اند.
هر یک از این خطوط دوره رواج متمایزی داشته است؛ برخی عمر کوتاه داشته اند، بعضی به حیات خود ادامه داده ولی به صورت محلی باقی مانده اند، بعضی نیز از محیط خود فراتر رفته و از لحاظ مدنی و فرهنگی گسترش یافته اند. [ ۲] [ ۳] [ ۴] این کتیبه ها با آنچه امروزه الفبای اورخون نامیده می شود در دو بنای تاریخی واقع در دشت اورخون در مغولستان امروزی میان سال های ۷۳۲ تا ۷۳۵ میلادی به احترام دو شاهزاده گوک ترک یعنی کول تیگین و برادرش بیلگه خاقان یک سیاستمدار و یک فرمانده نظامی نگاشته شده اند. [ ۵] سه یادبود کوچکتر نیز در اطراف این سنگ نبشته ها نیز کشف شده است. از میان سنگ نوشته های دشت اورخون مهم ترین ان کتیبه کول تگین است. [ ۶]
این کتیبه ها توسط نیکولای یادرینتسف در سال ۱۸۸۹ میلادی کشف شد و توسط واژه شناس دانمارکی ویلهلم توماسن در سال ۱۸۹۳ رمز گشایی شد. [ ۵] این سنگ نبشته ها بسیار به بناهای تاریخی که از دوران گوک ترکان در طی دوره دودمان تانگ در چین بجای مانده است شباهت دارد.