[ویکی فقه] سماع، از اصطلاحات علم حدیث و از طرق تحمل حدیث بوده و به شنیدن روایت هر شاگردی از استاد خویش اطلاق می شود.
بهترین و نخستین طریق تحمّل، «سماع» هر راوی از دیگری، یعنی سماع و شنیدن روایت هر شاگردی از استاد خویش است. سماع به معنای شنیدن است، یعنی راوی در حضور شیخ حدیث، روایتی را که او از روی حافظه، یا نوشته می خواند استماع کند و در صورتی که راوی گفتار روایی شیخ را کتابت کند به آن املاء می گویند.
بهترین روش
به اتفاق همگان سماع، عالی ترین نوع در میان طرق هشتگانه حدیث است و طبعا حدیثی که از این طریق تحمل و نقل شده باشد از اتقان و اعتبار بیشتری نسبت به سایر طرق برخوردار است؛ زیرا اولا دریافت حدیث با این شیوه به صورت تدریجی و جزیی انجام می گیرد؛ یعنی راوی هر یک از روایات را به صورت علی حده از شیخ استماع می کند.به عکس شیوه هایی مثل اجازه، اعلام، وصیت که به صورت دفعی و کلی انجام می گیرد، مثلا شیخ حدیث، اجازه نقل تمام روایات یک کتاب را به راوی می دهد. و پیداست شیوه نخست از اتقان و دقت بیشتری برخوردار است.ثانیا: سماع در مواردی تحقق می پذیرد که مجلسی برای تحدیث و استماع حدیث فراهم شده باشد، چنان که در گذشته مرسوم بوده، مشایخ حدیثی در مساجد و مراکز علمی به صورت عمومی یا در منازل خود به شکل خصوصی و به طور رسمی به نقل احادیث می پرداختند و طالبان حدیث نیز به منظور شنیدن روایات و ثبت آنها در چنین مجالسی حاضر می شدند. اینگونه مجالس را می توان شبیه جلسات دروس خارج حوزه دانست. و طبع چنین نشست ها آن است که مطالب از سوی گوینده با دقت بیان شده و از سوی مستمعان با دقت حفظ و ثبت می شود. بویژه که آنان نیک بدانند مطالب رد و بدل شده سرتاسر سخن معصوم و جزء متون دینی بوده و هر حرف و کلمه آن از حساسیت ویژه ای برخوردار است. در روایاتی از امام صادق (علیه السّلام) نیز بر اهمیت سماع راوی از شیخ تاکید شده است. «شهید ثانی» در این خصوص می گوید:«الحقل الاوّل فی موقعیّة السماع و هو، أی السماع من الشیخ أرفع الطرق الواقعة فی التحمّل عند جمهور المحدّثین، لانّ الشیخ أعرف بوجوه ضبط الحدیث و تأدیته». شیخ کلینی در کافی، در کتاب فضل العلم، در باب روایه الکتب و الحدیث، روایاتی را ذکر می کند که از مفاد آن ها، اهمیت سماع حدیث، معلوم می گردد؛ از جمله در روایتی از عبدالله بن سنان نقل شده که می گوید: خدمت امام صادق (علیه السّلام) عرض کردم، مردم می آیند تا حدیث شما را از من بشنوند ولی من چون مقداری می خوانم، خسته می شوم و دیگر نمی توانم، حضرت می فرماید: به اندازه توان بخوان؛ آن روایت چنین است:«عن عبدالله بن سنان قال: قلت لأبی عبدالله (علیه السّلام): یجیئنی القوم فیستمعون منّی حدیثکم فاَضجَرُ و لا أقوی، قال (علیه السّلام): فاقرأ علیهم من أوّله حدیثاً و من وسطه حدیثاً و من آخره حدیثاً.
مراتب سماع حدیث
سماع حدیث دارای مراتبی به شرح ذیل است:۱. سماع خصوصی شاگرد از استاد به شکلی که استاد از کتاب، یا از حفظ می خواند.۲. سماع شاگرد از استاد در جمع دیگر شاگردان به شکلی که استاد از کتاب، یا از حفظ می خواند. ۳.سماع راوی از شیخ الحدیث به شکلی که استاد برای دیگران می خواند و او هم حاضر بوده است، اعم از آن که استاد از متن کتاب می خوانده، یا از حفظ.در سماع حدیث، گاهی راوی به بالاترین مرتبه آن اشاره می کند و می گوید: «سمعت فلاناً یقول»، یا «حدّثنا فلان یقول»؛ همچنان که لفظ «أخبر» و «قال» نیز از مراتب بعدی سماع است و عبارت «عن فلان» هم، مخفّف «اخبر فلان عن فلان» می باشد که می تواند به سماع حدیث هر یک از راویان از دیگری، اشاره کند.
عناوین مرتبط
...
بهترین و نخستین طریق تحمّل، «سماع» هر راوی از دیگری، یعنی سماع و شنیدن روایت هر شاگردی از استاد خویش است. سماع به معنای شنیدن است، یعنی راوی در حضور شیخ حدیث، روایتی را که او از روی حافظه، یا نوشته می خواند استماع کند و در صورتی که راوی گفتار روایی شیخ را کتابت کند به آن املاء می گویند.
بهترین روش
به اتفاق همگان سماع، عالی ترین نوع در میان طرق هشتگانه حدیث است و طبعا حدیثی که از این طریق تحمل و نقل شده باشد از اتقان و اعتبار بیشتری نسبت به سایر طرق برخوردار است؛ زیرا اولا دریافت حدیث با این شیوه به صورت تدریجی و جزیی انجام می گیرد؛ یعنی راوی هر یک از روایات را به صورت علی حده از شیخ استماع می کند.به عکس شیوه هایی مثل اجازه، اعلام، وصیت که به صورت دفعی و کلی انجام می گیرد، مثلا شیخ حدیث، اجازه نقل تمام روایات یک کتاب را به راوی می دهد. و پیداست شیوه نخست از اتقان و دقت بیشتری برخوردار است.ثانیا: سماع در مواردی تحقق می پذیرد که مجلسی برای تحدیث و استماع حدیث فراهم شده باشد، چنان که در گذشته مرسوم بوده، مشایخ حدیثی در مساجد و مراکز علمی به صورت عمومی یا در منازل خود به شکل خصوصی و به طور رسمی به نقل احادیث می پرداختند و طالبان حدیث نیز به منظور شنیدن روایات و ثبت آنها در چنین مجالسی حاضر می شدند. اینگونه مجالس را می توان شبیه جلسات دروس خارج حوزه دانست. و طبع چنین نشست ها آن است که مطالب از سوی گوینده با دقت بیان شده و از سوی مستمعان با دقت حفظ و ثبت می شود. بویژه که آنان نیک بدانند مطالب رد و بدل شده سرتاسر سخن معصوم و جزء متون دینی بوده و هر حرف و کلمه آن از حساسیت ویژه ای برخوردار است. در روایاتی از امام صادق (علیه السّلام) نیز بر اهمیت سماع راوی از شیخ تاکید شده است. «شهید ثانی» در این خصوص می گوید:«الحقل الاوّل فی موقعیّة السماع و هو، أی السماع من الشیخ أرفع الطرق الواقعة فی التحمّل عند جمهور المحدّثین، لانّ الشیخ أعرف بوجوه ضبط الحدیث و تأدیته». شیخ کلینی در کافی، در کتاب فضل العلم، در باب روایه الکتب و الحدیث، روایاتی را ذکر می کند که از مفاد آن ها، اهمیت سماع حدیث، معلوم می گردد؛ از جمله در روایتی از عبدالله بن سنان نقل شده که می گوید: خدمت امام صادق (علیه السّلام) عرض کردم، مردم می آیند تا حدیث شما را از من بشنوند ولی من چون مقداری می خوانم، خسته می شوم و دیگر نمی توانم، حضرت می فرماید: به اندازه توان بخوان؛ آن روایت چنین است:«عن عبدالله بن سنان قال: قلت لأبی عبدالله (علیه السّلام): یجیئنی القوم فیستمعون منّی حدیثکم فاَضجَرُ و لا أقوی، قال (علیه السّلام): فاقرأ علیهم من أوّله حدیثاً و من وسطه حدیثاً و من آخره حدیثاً.
مراتب سماع حدیث
سماع حدیث دارای مراتبی به شرح ذیل است:۱. سماع خصوصی شاگرد از استاد به شکلی که استاد از کتاب، یا از حفظ می خواند.۲. سماع شاگرد از استاد در جمع دیگر شاگردان به شکلی که استاد از کتاب، یا از حفظ می خواند. ۳.سماع راوی از شیخ الحدیث به شکلی که استاد برای دیگران می خواند و او هم حاضر بوده است، اعم از آن که استاد از متن کتاب می خوانده، یا از حفظ.در سماع حدیث، گاهی راوی به بالاترین مرتبه آن اشاره می کند و می گوید: «سمعت فلاناً یقول»، یا «حدّثنا فلان یقول»؛ همچنان که لفظ «أخبر» و «قال» نیز از مراتب بعدی سماع است و عبارت «عن فلان» هم، مخفّف «اخبر فلان عن فلان» می باشد که می تواند به سماع حدیث هر یک از راویان از دیگری، اشاره کند.
عناوین مرتبط
...
wikifeqh: سماع_حدیث