زیمبابوه

زیمبابوه ( به انگلیسی: Zimbabwe، /zɪmˈbɑ:b. weɪ/ ) با نام رسمی جمهوری زیمبابوه ( به انگلیسی: Republic of Zimbabwe ) کشوری محصور در خشکی واقع در جنوب آفریقا است. پایتخت و بزرگ ترین شهر آن هَرارِه است. جمعیت زیمبابوه حدود ۱۵ میلیون نفر است. این کشور ۱۶ زبان رسمی دارد که انگلیسی، شونا و اِندِبِله رایج ترین آن ها هستند. زیمبابوه بین رودخانه های زامبزی و لیمپوپو جای گرفته که از شمال خاوری، خاور و جنوب خاوری با موزامبیک واز جنوب با آفریقای جنوبی و از باختر و جنوب باختری با بوتسوانا و از شمال و شمال باختری با زامبیا هم مرز است. این کشور در سده ۱۹ ( میلادی ) بخشی از امپراتوری بریتانیا شد. از سال ۱۹۶۵ کم کم تلاش ها برای استقلال در این کشور آغاز شد و سرانجام در سال ۱۹۷۰ رسماً جمهوری رودزیا اعلام موجودیت کرد. زیمبابوه جزء آخرین کشورهای جنوب آفریقا است که به تدریج و با دشواری با نسلی که پس از انقلاب و مبارزه علیه استعمار به قدرت رسید وداع می کند.
کشاورزی حدود دو سوم نیروی کار را دربردارد. تنباکو، نیشکر، پنبه، گندم و ذرت، هم بخشی از صادرات این کشور هستند و هم اساس صنایع آماده سازی را تشکیل می دهد. منابع طبیعی زیمبابوه شامل زغال سنگ، طلا، پنبه نسوز و نیکل است.
از دهه ۱۸۳۰ این منطقه را شکارچیان، مبلغان مذهبی و جویندگان معدن بریتانیایی و بوئرها مورد نفوذ قرار دادند. در همین دهه، این منطقه به اشغال «شرکت آفریقای جنوبی بریتانیا» سِسیل رودس درآمد. ارتفاعات ناحیه ای که بعدها رودزیای جنوبی خوانده شده به اسکان کشاورزان سفیدپوستی درآمد که آفریقایی ها را از زمین، محروم و آنان را به نیروی کار ارزان تبدیل کردند. در سال ۱۹۲۳ بریتانیا اداره این سرزمین را از شرکت تحویل گرفت و به مهاجران سفیدپوست، خودگردانی اعطا کرد. پس از جنگ جهانی دوم مهاجرت از بریتانیا و آفریقای جنوبی افزایش یافت؛ ولی نسبت جمعیت آفریقایی به سفیدپوست هنوز بیش از ۲۰ به ۱ بود. تبعیض نژادی موجب تحریک ملی گرایی آفریقایی در آغاز به رهبری جاشوا نکومو ( زاده ۱۹۱۷ ) شد.
در ۱۹۵۳ رودزیای جنوبی، با رودزیای شمالی ( زامبیای کنونی ) و نیاسالند ( مالاوی ) - فدراسیون آفریقای مرکزی را تشکیل داند. زمانی که در ۱۹۶۳ این فدراسیون منحل شد بریتانیا از اعطای استقلال به گردانندگان سفیدپوست رودزیای جنوبی بدون پیشرفت به سوی حکومت اکثریت سرباز زد. در ۱۹۶۵ حکومت سفیدپوستان به رهبری یان اسمیت ( زاده ۱۹۱۹ ) به طور یک جانبه اعلام استقلال کرد و نام کشور را به رودزیا تغییر داد. مخالفت داخلی سرکوب و بر تحریک های اقتصادی بین المللی غلبه شد؛ ولی جنگ های چریکی از سوی ملی گرایان آفریقایی در دهه ۱۹۷۰ به طور روزافزونی مؤثر افتاد. در ۱۹۷۹ اسمیت مجبور به قبول حکومت اکثریت شد؛ ولی قانون اساسی که ارائه کرد نه برای اتحاد خلق آفریقایی زیمبابوه ( ZAPU ) به رهبری جاشوا نکومو و نه برای اتحاد ملی آفریقایی زیمبابوه ( ZANU ) به رهبری رابرت موگابه ( زاده ۱۹۲۴ ) قابل قبول بود. کلیه طرفین به منظور دستیابی به حل و فصل امور با برقراری مجدد و کوتاه مدت حکومت بریتانیا موافقت کردند.

آبشار ویکتوریا، زیمبابوِه (Zimbabwe)
موقعیت. جمهوری زیمبابوه (که تا ۱۹۸۰ رودِزیای جنوبی خوانده می شد) در مرکز جنوب شرقی قارۀ افریقا جا دارد. کشور زامبیا از شمال، موزامبیک از شمال شرقی و شرق، و جمهوری افریقای جنوبی و بوتسوانا از غرب آن را در میان گرفته اند. این سرزمین، که از هر سو در خشکی محصور است، ۳۹۰,۷۶۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و شهر هرارهپایتخت آن است.سیمای طبیعی. کشور زیمبابوه فلات گرانیتی نسبتاً مرتفعی با ارتفاع میانگین ۱,۳۵۰ متر است و رشته چکادهای مرکزی آن، با نام های وِلداز جنوب غربی به سوی شمال شرقی کشیده شده اند. ارتفاع بلندترین نقطۀ کشور، کوه اینیانگانیکه در مرز شرقی کشور و جنوب شرقی شهر هراره واقع است، به ۲,۵۹۳ متر می رسد. کوه های مزبور، که ارتفاعاتشان به سوی شمال شرقی کاهش می یابد، حوضۀ رودخانه های مهم زامبزیدر شمال و لیمپوپودر جنوب را ازهم جدا می کنند. رودخانه بزرگ زامبزی، که در درّه ای ژرف جریان دارد، این کشور را از جمهوری زامبیا جدا می کند و آبشار زیبا و باشکوه ویکتوریا، با ارتفاع ۱۰۸ متر، و دریاچۀ سدّ مرزی کاریبایا طویل ترین دریاچۀ مصنوعی جهان را در بستر خود جا داده است. رود لیمپوپو در جنوب نیز مرز این سرزمین با کشور افریقای جنوبی است. زیمبابوه سرزمینی پرآب است و مهم ترین رودخانه های آن عبارت اند از زامبزی، لیمپوپو، موئِنِزی، لاندی، ساوِیدر جنوب و شانگانی، گوایی، و سانیاتیکه در شمال جریان دارند و به رود زامبزی می ریزند. چشم گیرترین عارضۀ طبیعی کشور زیمبابوه دیوالعظیمی است با درازای ۵۲ کیلومتر که تقریباً از شمال به جنوب کشیده شده و کانی های ارزشمند و سنگ های گرانبهایی چون طلا و الماس و غیره در آن نهفته است. زیمبابوه به هشت استان تقسیم می شود و شهرهای مهم آن عبارت اند از هراره، بولاوایو، کوئه کوئه، ماشاوا، ماسوینگو، گوئرو، کادوما، و موتاره. این کشور در منطقه ای مدارگانیجا دارد، ولی به سبب ارتفاع نسبتاً زیاد، اقلیمی نسبتاً معتدل دارد. زمستان های زیمبابوه معمولاً خشک و خُنَک است و بارندگی های آن، که بیشتر در کوه های شرقی روی می دهد، مخصوص تابستان هاست. گرم ترین ماه های این کشور پیش از فصل بارندگی آن آغاز می شود و از آبان تا اسفند به درازا می کشد. میانگین دمای هراره در دی ماه۲۰.۶ درجۀ سانتی گراد، در تیرماه۱۳.۹ درجۀ سانتی گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۸۲۸ میلی متر است. بیشتر اراضی زیمبابوه پوشیده از علفزارهای ساوانایی است، درّۀ رودخانه ها از درختان انجیر هندی و اقاقیا و ساج پوشیده شده و ارتفاعات را جنگل های انبوه مستور کرده است. فیل، اسب آبی، شیر، ببر، کفتار، تمساح، بزکوهی، آهوی شاخ دار، ایمپالا، زرافه، بوزینه، و کرگدن نیز حیات وحش آن را تشکیل می دهند. پارک های ملی و حفاظت شدۀ متعددی، که بزرگ ترین آن ها پارک ملی هوانگهواقع در غرب کشور است، به منظور حفاظت از طبیعت و حیات وحش در بخش های مختلف زیمبابوه احداث شده است.
اقتصاد. اقتصاد زیمبابوه در دوران جنگ های داخلی و تحریم اقتصادی دهۀ ۱۹۷۰ از آسیب در امان نمانده است، ولی موجب رشد و تقویت بعضی از بخش ها که با امکانات داخلی هماهنگ بودند، شده است. مثلاً، کشاورزی بیشتر روبه تنوع و توسعه نهاد و کشتزارهای بزرگی که عمدتاً به اروپاییان متعلق بوده است به تولید و بالابردن کیفیت محصولات و ارزآوری آن ها روی آورده اند و توتون و تنباکو، پنبه، نیشکر، چای، و قهوه را جزو اقلام صادراتی و ارزآور قرار داده اند. در مقابل مزارع بومیان معمولاً کوچک و مختصر است و به کشت ذرت و کاساو و گندم منحصر شده است. زیمبابوه از نظر پرورش دام های گوشتی و تولید لبنیات، خودکفاست و حتی این محصولات را صادر می کند. منابع زیرزمینی این کشور غنی است و مهم ترین آن ها عبارت اند از طلا، نیکل، الماس، پنبۀ کوهی، زغال سنگ و دیگر کانی های فلزی و غیر فلزی. صنایع زیمبابوه نسبتاً پیشرفته است و پس از تحریم دهۀ ۱۹۷۰ پر رونق تر شده است. تولید ماشین آلات سبک و فرآوری مواد گوناگون کشاورزی و غذایی، منسوجات و مبلمان و لوازم منزل ازجمله فعالیت های صنعتی این کشورند. وسعت جنگل های زیمبابوه به ۸.۷ میلیون هکتار (۲۲.۵ درصد از مساحت کل کشور) می رسد و میزان تولید چوب و الوار آن ۹.۵میلیون متر مکعب است.
حکومت و سیاست. زیمبابوه دارای حکومت جمهوری چندحزبی با یک نهاد قانون گذاری است. مجلس ملی این کشور ۱۵۰ نمایندۀ منتخب دارد که مردم آنان را برای یک دورۀ شش ساله انتخاب می کنند. رئیس جمهور که عالی ترین مقام اجرایی است به وسیلۀ نمایندگان مجلس ملی برگزیده می شود و نخست وزیر در مسئولیت اجرایی کشور وی را یاری می دهد.
مردم و تاریخ. جمعیت زیمبابوه حدود ۱۲,۵۷۱,۰۰۰ نفر (۲۰۱۰)، و تراکم نسبی آن۳۲.۲ نفر در کیلومتر مربع است. رشد سالانۀ جمعیت این کشور۰.۷ درصد است و بانتوهای شونا ۷۱ درصد از جمعیت آن را تشکیل می دهند. حدود۴۰.۵ درصد از مردم آن پیرو باورهای قبیله ای و سنتی اند؛ ۶۵ درصد از آنان در روستاها به سر می برند و زبان رسمی آنان انگلیسی است. وجه تسمیۀ زیمبابوه، که در زبان بومیان شونا به معنای خانۀ کدخداست، نام ویرانه های بزرگی است که در جنوب کشور قرار دارد و بنابر افسانه ها، محل گنج های حضرت سلیمان بوده است. سابقۀ تاریخی کهن ترین بخش ویرانه های مزبور به قرن ۹ م زمانی که بانتوها به این سرزمین مهاجرت کرده اند بازمی گردد. زیمبابوه در نیمۀ اول قرن ۱۹ به دو بخش شونا نشین در شمال شرقی و زولو نشین در جنوب شرقی تقسیم شد. سسیل رودز، استعمارگر معروف انگلیسی، در ۱۸۸۹ به این کشور وارد شد و امتیاز استخراج معادن آن را برای کمپانی انگلیسی افریقای جنوبی، که به خودش تعلق داشت، دریافت کرد. دولت انگلستان او را مسئول ادارۀ سرزمین مزبور کرد و رودز آن جا را به نام خودش رودزیای جنوبی نامید. در ۱۹۵۳ رودزیای جنوبی و رودزیای شمالی (زامبیا) و سالزبری(مالاوی) کشور واحدی را با نام اتحادیۀ رودزیا به پایتختی سالزبری (هرارۀ امروزی) تشکیل دادند. در پی آن اروپاییان بسیاری برای کشف و استخراج معادن طلا و الماس به این سرزمین روآوردند که موجب نارضایتی و شورش بومیان شد. بومیان که خواستار انحلال اتحادیۀ رودزیا بودند و از تبعیضات نژادی و رعایت نشدن حقوق بومیان در مقایسه با سفیدپوستان اروپایی به شدت برانگیخته بودند، از اعلام استقلال یان اسمیتِ نژادپرست، در رودزیای جنوبی استقبال کردند و مبارزات هشت سالۀ ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۸ را به دور از دخالت بریتانیا طرح ریزی کردند. فشار افکار جهانی و حمایت کشورهای طرفدار آزادی از اقدامات مردم رودزیا، در ۱۹۷۸ به برکناری یان اسمیتمنجر شد و رابرت موگابه که در انتخابات آزاد ۱۹۸۰ به پیروزی رسیده بود، نخستین دولت ملی رودزیای جنوبی را تشکیل داد و نام این کشور را از رودزیای جنوبی به زیمبابوه تغییر داد.

زیمبابوه (باستان شناسی). زیمبابوه (باستان شناسی)(Zimbabwe)
(یا: زیمبابوۀ بزرگ؛ شونا زیمبابوه) به معنی خانۀ سنگ. ویرانه های وسیع با معماری سنگی، واقع در ۲۷ کیلومتری بخش جنوب شرقی ویکتوریادر ماشونالند، زیمبابوه. این جایگاه از قرن ۳م اشغال شد، اما بناهای سنگی غول پیکر متعلق به قرن های ۱۰ م تا ۱۵ م اند. احتمالاً این بناها محصول کار قوم شونااست، که حاکمیت شان را در حدود ۱۰۰۰ م تثبیت کردند و به منظور تجارت به استخراج کانی ها پرداختند. کشور جدید زیمبابوه نام خود را از این ویرانه ها گرفته است و نشان ملی آن نقش پرنده ای برگرفته از مجسمه های سنگ صابونیِعقاب های ماهی خواری است که در آن جا یافت می شد. این کاوشگاه متشکل از خرابه هایی بر فراز تپه ها، قدیمی ترین سکونتگاه ها، متعلق به قرن ۱۰ م، رشته ای از حصارهای سنگی روی برونز د خاراییمعروف به آکروپولیس، ساختمانی بیضی شکل و حجیم، حصار بزرگ، با دیوارهای سنگی دَه متری، جایگاهی عبادی یا سیاسی موسوم به معبد و برجی مخروطی است که در مرحله ای بعد ساخته شد. ظروف چینی دورۀ مینگ و زیورآلاتی طلایی در ویرانه ها یافت شد. قوم شونا طلا، مس، قلع، و آهن استخراج می کردند. این جایگاه مرکز دادوستد با شهر کیلوا، واقع در ساحل شرقی افریقا، بود. برای ساختن پیکره های سنگ صابونی، که شاید در زیمبابوۀ بزرگ تولید شده باشند، از موادی استفاده می شد که ۲۴ کیلومتر دورتر از این محل قرار داشتند و ظروف سفالینی که در بستر های شهر کیلوا یافت شده اند از چین و دنیای اسلامی وارد می شدند. با این همه سفالینه های غیرلعابی خاصی در کیلوا ساخته می شد. شمش های طلا، مس، و زنگ های آهنی را از طریق زیمبابوۀ بزرگ و از راه های بازرگانی ایران، هند، و خاورمیانه صادر می کردند. زوال این جایگاه تقریباً هم زمان با زوال کیلوا بود و از وابستگی متقابل عواملی از قبیل محدودیت های محیط زیست یا تغییر جهت شبکۀ مبادلۀ موادّ خامی حکایت می کند که دادوستد کالاهای وارداتی از طریق آن ها صورت می گرفت.