زبان شناسی

زبان شناسی ( به انگلیسی: linguistics ) علمی است که به مطالعه و بررسی روشمند زبان می پردازد. در واقع، زبان شناسی می کوشد تا به پرسش هایی بنیادین همچون «زبان چیست؟»، «زبان چگونه عمل می کند و از چه ساخت هایی تشکیل شده است؟»، «انسان ها چگونه با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند؟»، «زبان آدمی با سامانهٔ ارتباطی دیگر جانوران چه تفاوتی دارد؟»، «کودک چگونه سخن گفتن می آموزد؟»، «زبان بشر چگونه تکامل یافته است؟»، «زبان ها چه قرابتی با یکدیگر دارند؟»، «ویژگی های مشترک زبان های جهان کدامند؟»، «انسان چگونه می نویسد و از چه راهی زبان نانوشتاری را واکاوی ( تحلیل ) می کند؟»، «چرا زبان ها دگرگون می شوند؟» و نظایر آن پاسخ گوید.
زبان شناسی به مفهوم جدیدش علمی نسبتاً نوپا است که قدمتی کم وبیش صدساله دارد؛ اما مطالعات تخصصی دربارهٔ زبان، به چند قرن پیش از میلاد بازمی گردد، یعنی زمانی که پانینی قواعدی برای زبان سانسکریت تدوین کرد. در زبان شناسی، ابعاد گوناگون زبان در قالب حوزه های صرف، نحو، آواشناسی، واج شناسی، معناشناسی، کاربردشناسی، تحلیل گفتمان، زبان شناسی تاریخی تطبیقی، رده شناسی زبان و نیز حوزه های بین رشته ای مانند جامعه شناسی زبان، روان شناسی زبان، عصب شناسی زبان، زبان شناسی قضایی، زبان شناسی بالینی، زبان شناسی تحلیلی، زبان شناسی آموزشی و زبان و منطق بررسی می شوند. از آنجا که زبان پدیده پیچیده ای انسانی و اجتماعی است، برای مطالعه جامع و دقیق آن، بهره گیری از علوم مرتبط دیگر الزامی به نظر می رسد. در واقع، مطالعه فراگیر زبان، رویکردی چندبعدی را می طلبد؛ بنابراین، زبان شناسی علاوه بر مطالعه جنبه های توصیفی و نظری زبان به ابعاد کاربردشناختی، روان شناختی، مردم شناختی، اجتماعی، هنری، ادبی، فلسفی و نشانه شناختی زبان توجه می کند. به عبارتی، می توان گفت زبان شناسی معاصر، حوزه های مطالعاتی بسیار گسترده ای را شامل می شود که توجه دانش پژوهان و دانشمندان عرصه های گوناگونی با ذائقه های علمی متنوع را به خود جلب کرده است. در همین راستا مطالعاتی مانند رابطه و تعامل بین زبان و ذهن، زبان و شناخت، زبان و رویکردهای فلسفی، زبان و قوهٔ تعقل، زبان و منطق، دانش ذاتی، یادگیری زبان اول، کاربرد زبان و محیط زیست، زبان و قانون، زبان و هوش مصنوعی، زبان و فرهنگ، زبان و جامعه، زبان و تکامل انسان، زبان و سیاست، زبان و تفکر و دیگر نشانه های ارتباطی می توانند زیرمجموعه های رشته زبان شناسی دانسته شوند. [ ۱]

زبان شناسی (linguistics)
علمی که موضوع آن بررسی قوانین زبان است و از این رهگذر، به شناخت زبان انسان، چگونگی شکل گیری و کارکرد آن می پردازد و واحدها، ساختار، ماهیت، و تحولات زبان ها را مطالعه می کند. پیشینۀ زبان شناسی به قبل از میلاد می رسد که نخستین مباحث زبان شناسی در باب ماهیت معنا و منشأ زبان، به ویژه در هند، یونان، و روم مطرح می شود. چنان که پانینی، دستور زبان خود را، که نخستین اثر بزرگ در این باره است، به تحریر می کشد و نظام واژه سازی در سانسکریت را مطرح می کند. با این حال، تا پیش از قرن ۱۸ لغویون، نحویون، و بلاغیون بیشتر به دستور زبان، لغات، و تلفظ توجه داشتند. در قرن های ۱۷ و ۱۸ تحولاتی نظیر ایجاد زبان های جهانی، رویکرد نظام مند در آواشناسیو نگارش دستور زبان های همگانی آغاز می شود. اما بررسی تحول تاریخی هر زبان و ارتباط خانوادگی بین زبان های مشابه از قرن ۱۹ آغاز می گردد. پیدایش زبان شناسی تطبیقیو قوانین واج شناسیازجمله دستاوردهای عمدۀ این قرن است. تکامل زبان شناسی به منزلۀ یک علم و گسترش قلمرو آن در قرن ۲۰ چشمگیر بوده است. تأسیس زبان شناسی به عنوان یک رشتۀ دانشگاهی نیز به اوایل دهۀ ۱۹۶۰ می رسد. در اوایل قرن، فردینان دو سوسوربررسی اصول حاکم بر ساختارهای زبان های زندۀ جهان را مطرح کرد که سرآغاز «زبان شناسی ساخت گرا» بود. او قائل به دو بُعد اساسی در این رشته شد. یکی بُعد «در زمانی» (تاریخی)، که به مطالعۀ تاریخی تحولات زبان می پردازد؛ و دیگر بُعد «هم زمانی» (توصیفی)، که زبان را در مقطع زمانی خاص بررسی می کند. از حوزه های دیگر، زبان شناسی عمومی (نظری) است که به پژوهش دربارۀ اصول کلی زبان و تعیین ویژگی های آن می پردازد و چنانچه مطالعه دربارۀ تعیین واقعیت های نظام یک زبان خاص انجام گیرد، این روش را زبان شناسی توصیفی نامند. اگر هدف مطالعه یافتن همانندی ها و تفاوت های میان زبان ها باشد، زبان شناسی تطبیقی نامیده می شود. پیشرفت ها و گسترش چشم اندازهای جدید زبان شناسی تا حدود زیادی مرهون نوام چامسکیو پیروان اوست که بر پایۀ شیوۀ تجربی و سه اصل مشاهده، توصیف، و تشریح نگرشی نو را در زبان شناسی آغاز کردند. چامسکی در کتاب ساختارهای نحوی(۱۹۵۷)، که نقطۀ عطفی در زبان شناسی معاصر است، مبانی «دستور زایشی» را مطرح کرد. با توجه به زایندگی زبان و تناقضات موجود در سطح زبان، به اثبات وجود دو سطح «روساخت» و «ژرف ساخت» و تمایز میان آن ها پرداخت. چامسکی با طرح این دو سطح و عرضۀ «نظریۀ گشتاری» بسیاری از ریشه های ابهام در زبان را روشن ساخت.