ایلامی یا هَتَمتیایی[ ۲] زبان منقرض شده ایلامیان باستان است. این زبان در ایران دوره هخامنشی جایگاه ممتازی داشت. آخرین اثر مکتوب زبان ایلامی به سال های حکومت اسکندر مقدونی بر ایران برمیگردد. زبان ایلامی در سال ۱۸۹۰ رمزگشایی شد. در این سال وایس باخ ( F. H. Weissbach ) نخستین دستور زبان آن را ارائه داد. زبان ایلامی از زبان های پیوندی بوده است. [ ۳] زبان ایلامی در جنوب و جنوب غرب ایران در استان های ایلام، لرستان، همدان، اصفهان، اراک، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویر احمد، خوزستان و بوشهر و فارس فعلی از هزاره سوم ( شاید قبل تر ) تا نیمه دوم هزاره اول قبل از میلاد ( جدیدترین قرن چهارم پ م ) رایج بوده است. طبق گزارش های اسطخری در قرن دهم میلادی، خوزستان به خوزی حرف می زدند که خوزی احتمالاً یک گویش از ایلامی بوده است. [ ۴]
تاریخ زبان ایلامی به چهار دوره بخش می شود:
ایلامی باستان ( ۱۵۰۰ – ۲۶۰۰ پ. م )
ایلامی میانه ( ۱۰۰۰ – ۱۵۰۰ پ. م )
نو - ایلامی ( ۵۵۰ – ۱۰۰۰ پ. م )
ایلامی هخامنشی ( ۳۳۰ – ۵۵۰ پ. م ) : در دوره هخامنشی، ایلام یکی از ساتراپیهای مهم امپراتوری بود و زبان ایلامی به عنوان زبان دیوانی کاربرد داشت. از زمان داریوش یکم تا اردشیر یکم اسناد اداری تخت جمشید به ایلامی و روی الواح گلی نوشته می شد. این الواح که شمار آن ها نزدیک به ۳۰۰۰۰ است، اطلاعات دقیقی از جغرافیا و مردم ایلام به دست ما می دهد. [ ۵]
نمونه: متن لوح PF 798 از اسناد تخت جمشید با برگردان آن از هایدماری کخ:[ ۶]
زبان ایلامی در طول تاریخ خود از سه نوع دبیره بهره برده است؛ از این قرار:
نیا - ایلامی: این خط از۳۱۰۰ تا ۲۹۰۰ رایج بود. نیا - ایلامی کهنترین خط شناخته شده ایران است و نمونه هایی از آن در اطراف کاشان و جنوب کرمان نیز دیده شده است. ایلامیان این خط را از همسایگان سومریشان الهام گرفتند و از آن برای کارهای بازرگانی ( ثبت معاملات، نگهداری حساب چارپایان و … ) بهره می بردند. [ ۷] نظام شمارشی نیاایلامی بسیار پیچیده بود و بسته به مورد تفاوت می کرد؛ مثلاً برای شمارش آدمیان و جانوران از سیستم دستگاه ده دهی و برای اشیاء از دستگاه شصتی شصتی استفاده می شد. [ ۸]
ایلامی خطی: دبیره ای است که پوزور - اینشوشیناک شاه ایلام در اواخر هزاره سوم پیش از میلاد به کار برد و پس از او متروک گردید. ایلامی خطی دبیره ای است هجایی با چند نشانه تصویرنگار. تاکنون ۲۵ نبشته ا ایلامی خطی یافت شده که بیشتر آن ها کتیبه های یادمانی است. با وجود تلاش کسانی چون والتر هینتس ( Walther Hinz ) و پییرو مریجی ( Piero Meriggi ) این دبیره هنوز کاملاً خوانده نشده و ترجمه ها و فهرست نشانه های پیشنهادی هینتس[ ۹] قبولی عام ندارد.
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفتاریخ زبان ایلامی به چهار دوره بخش می شود:
ایلامی باستان ( ۱۵۰۰ – ۲۶۰۰ پ. م )
ایلامی میانه ( ۱۰۰۰ – ۱۵۰۰ پ. م )
نو - ایلامی ( ۵۵۰ – ۱۰۰۰ پ. م )
ایلامی هخامنشی ( ۳۳۰ – ۵۵۰ پ. م ) : در دوره هخامنشی، ایلام یکی از ساتراپیهای مهم امپراتوری بود و زبان ایلامی به عنوان زبان دیوانی کاربرد داشت. از زمان داریوش یکم تا اردشیر یکم اسناد اداری تخت جمشید به ایلامی و روی الواح گلی نوشته می شد. این الواح که شمار آن ها نزدیک به ۳۰۰۰۰ است، اطلاعات دقیقی از جغرافیا و مردم ایلام به دست ما می دهد. [ ۵]
نمونه: متن لوح PF 798 از اسناد تخت جمشید با برگردان آن از هایدماری کخ:[ ۶]
زبان ایلامی در طول تاریخ خود از سه نوع دبیره بهره برده است؛ از این قرار:
نیا - ایلامی: این خط از۳۱۰۰ تا ۲۹۰۰ رایج بود. نیا - ایلامی کهنترین خط شناخته شده ایران است و نمونه هایی از آن در اطراف کاشان و جنوب کرمان نیز دیده شده است. ایلامیان این خط را از همسایگان سومریشان الهام گرفتند و از آن برای کارهای بازرگانی ( ثبت معاملات، نگهداری حساب چارپایان و … ) بهره می بردند. [ ۷] نظام شمارشی نیاایلامی بسیار پیچیده بود و بسته به مورد تفاوت می کرد؛ مثلاً برای شمارش آدمیان و جانوران از سیستم دستگاه ده دهی و برای اشیاء از دستگاه شصتی شصتی استفاده می شد. [ ۸]
ایلامی خطی: دبیره ای است که پوزور - اینشوشیناک شاه ایلام در اواخر هزاره سوم پیش از میلاد به کار برد و پس از او متروک گردید. ایلامی خطی دبیره ای است هجایی با چند نشانه تصویرنگار. تاکنون ۲۵ نبشته ا ایلامی خطی یافت شده که بیشتر آن ها کتیبه های یادمانی است. با وجود تلاش کسانی چون والتر هینتس ( Walther Hinz ) و پییرو مریجی ( Piero Meriggi ) این دبیره هنوز کاملاً خوانده نشده و ترجمه ها و فهرست نشانه های پیشنهادی هینتس[ ۹] قبولی عام ندارد.
wiki: زبان ایلامی