لغت نامه دهخدا
فرهنگ فارسی
فرهنگ عمید
دانشنامه اسلامی
[ویکی نور] رگ شناسی یا معرفة النبض، از مباحث مهم در دانش پزشکی است که در حقیقت، آن یکی از راه های شناخت حالات درونی بدن و تشخیص بیماری ها است. کهن ترین متن موجود درباره نبض، به پزشک بزرگ یونان جالینوس منسوب است؛ هر چند مسلم است که جالینوس یا دیگر یونانیان، مبدأ پیدایش علم نبض نبوده اند.
به هر حال اهمیت نبض بر پژوهش گران ومحققین طب سنتی پوشیده نیست؛ از این رو بسیاری از محققین و پزشکان به تحریر و نگارش مباحث نبض پرداخته اند. کهن ترین نگاشته موجود در زمینه نبض - چنان که گفتیم - نگاشته ای از جالینوس با نام تعلیم النبض است که توسط حنین بن اسحاق، به عربی ترجمه شده است. پس از این دوران، اطبای مسلمان به این مبحث پرداخته اند که از جمله آنان می توان به مبحث نبض در کتاب کامل الصناعة، نگاشته علی بن عباس اهوازی اشاره کرد. از جمله اطبای بزرگ ایران، ابن سینا است که به مبحث نبض در کتاب ارزش مند قانون پرداخته است؛ علاوه بر این، وی رساله ای مستقل نیز در این علم به زبان فارسی به رشته تحریر درآورده است.
وی در ابتدای رساله، پس ازحمد خداوند و صلوات و درود بر پیامبر و خاندان او - صلوات الله علیهم اجمعین، انگیزه اش را از نگارش رساله چنین بازگو می کند: فرمان خداوند ملک عادل سید منظور مظفر عضدالدین علاء الدوله و قاهر الامة و تاج الملة ابوجعفر حسام المؤمنین - کرم الله مثواه و برد مضجعه - به من آمد که اندر باب دانش رگ کتابی بکن جامع که همه اصل ها اندر وی بود به تفصیل. پس فرمان را پیش گرفتم و به اندازه طاقت و دانش خویش این کتاب را تصنیف کردم و به زبان پارسی، چنان که فرمان بود و به توفیق ایزد - جل جلاله - معونت کردم و از وی یاری خواستم. امیدوارم که به دولت چنین خداوند توفیق و یاری یابم. (رگ شناسی، ص2- 3).
تاریخ تألیف این رساله به درستی معلوم نیست، ولی از آن جا که این رساله هم مانند سایر رسائل فارسی ابن سینا به خواهش علاء الدوله کاکویه تصنیف شده و چون شیخ بعد از فوت شمس الدوله حدود سال 412ق به اصفهان رفته و به علاء الدوله پیوسته است، مسلم است که تصنیف این رساله نیز بعد از مسافرت او به اصفهان؛ یعنی سال 412ق، بوده است.
ابن سینا رساله رگ شناسی را در نه فصل به رشته تحریر درآورده است. عناوین این فصول به قرار زیر است:
فصل اول: اندر همه اصل های او.
به هر حال اهمیت نبض بر پژوهش گران ومحققین طب سنتی پوشیده نیست؛ از این رو بسیاری از محققین و پزشکان به تحریر و نگارش مباحث نبض پرداخته اند. کهن ترین نگاشته موجود در زمینه نبض - چنان که گفتیم - نگاشته ای از جالینوس با نام تعلیم النبض است که توسط حنین بن اسحاق، به عربی ترجمه شده است. پس از این دوران، اطبای مسلمان به این مبحث پرداخته اند که از جمله آنان می توان به مبحث نبض در کتاب کامل الصناعة، نگاشته علی بن عباس اهوازی اشاره کرد. از جمله اطبای بزرگ ایران، ابن سینا است که به مبحث نبض در کتاب ارزش مند قانون پرداخته است؛ علاوه بر این، وی رساله ای مستقل نیز در این علم به زبان فارسی به رشته تحریر درآورده است.
وی در ابتدای رساله، پس ازحمد خداوند و صلوات و درود بر پیامبر و خاندان او - صلوات الله علیهم اجمعین، انگیزه اش را از نگارش رساله چنین بازگو می کند: فرمان خداوند ملک عادل سید منظور مظفر عضدالدین علاء الدوله و قاهر الامة و تاج الملة ابوجعفر حسام المؤمنین - کرم الله مثواه و برد مضجعه - به من آمد که اندر باب دانش رگ کتابی بکن جامع که همه اصل ها اندر وی بود به تفصیل. پس فرمان را پیش گرفتم و به اندازه طاقت و دانش خویش این کتاب را تصنیف کردم و به زبان پارسی، چنان که فرمان بود و به توفیق ایزد - جل جلاله - معونت کردم و از وی یاری خواستم. امیدوارم که به دولت چنین خداوند توفیق و یاری یابم. (رگ شناسی، ص2- 3).
تاریخ تألیف این رساله به درستی معلوم نیست، ولی از آن جا که این رساله هم مانند سایر رسائل فارسی ابن سینا به خواهش علاء الدوله کاکویه تصنیف شده و چون شیخ بعد از فوت شمس الدوله حدود سال 412ق به اصفهان رفته و به علاء الدوله پیوسته است، مسلم است که تصنیف این رساله نیز بعد از مسافرت او به اصفهان؛ یعنی سال 412ق، بوده است.
ابن سینا رساله رگ شناسی را در نه فصل به رشته تحریر درآورده است. عناوین این فصول به قرار زیر است:
فصل اول: اندر همه اصل های او.
wikinoor: رگ_شناسی
[ویکی فقه] رگ شناسی (کتاب). «رگ شناسی یا معرفة النبض»، از مباحث مهم در دانش پزشکی است که در حقیقت، یکی از راه های شناخت حالات درونی بدن و تشخیص بیماری ها است. ابن سینا از جمله اطبای بزرگ ایران ، است که به مبحث نبض در کتاب ارزش مند قانون پرداخته است؛ علاوه بر این، وی در رساله مستقل رگ شناسی را نیز درباره این علم به زبان فارسی به رشته تحریر درآورده است.
کهن ترین متن موجود در باره نبض ، به پزشک بزرگ یونان جالینوس منسوب است؛ هر چند مسلم است که جالینوس یا دیگر یونانیان ، مبدا پیدایش علم نبض نبوده اند. به هر حال اهمیت نبض بر پژوهش گران ومحققین طب سنتی پوشیده نیست؛ از این رو بسیاری از محققین و پزشکان به تحریر و نگارش مباحث نبض پرداخته اند. کهن ترین نگاشته موجود در زمینه نبض- چنان که گفتیم- نگاشته ای از جالینوس با نام تعلیم النبض است که توسط حنین بن اسحاق ، به عربی ترجمه شده است. پس از این دوران، اطبای مسلمان به این مبحث پرداخته اند که از جمله آنان می توان به مبحث نبض در کتاب کامل الصناعة ، نگاشته علی بن عباس اهوازی اشاره کرد. از جمله اطبای بزرگ ایران، ابن سینا است که به مبحث نبض در کتاب ارزش مند قانون پرداخته است؛ علاوه بر این، وی رساله ای مستقل نیز در این علم به زبان فارسی به رشته تحریر درآورده است. وی در ابتدای رساله، پس از حمد خداوند و صلوات و درود بر پیامبر و خاندان او- صلوات الله علیهم اجمعین، انگیزه اش را از نگارش رساله چنین بازگو می کند: فرمان خداوند ملک عادل سید منظور مظفر عضد الدین علاء الدوله و قاهر الامة و تاج الملة ابو جعفر حسام المؤمنین- کرم الله مثواه و برد مضجعه- به من آمد که اندر باب دانش رگ کتابی بکن جامع که همه اصل ها اندر وی بود به تفصیل. پس فرمان را پیش گرفتم و به اندازه طاقت و دانش خویش این کتاب را تصنیف کردم و به زبان پارسی، چنان که فرمان بود و به توفیق ایزد- جل جلاله- معونت کردم و از وی یاری خواستم. امیدوارم که به دولت چنین خداوند توفیق و یاری یابم. تاریخ تالیف این رساله به درستی معلوم نیست، ولی از آن جا که این رساله هم مانند سایر رسائل فارسی ابن سینا به خواهش علاء الدوله کاکویه تصنیف شده و چون شیخ بعد از فوت شمس الدوله حدود سال ۴۱۲ ق به اصفهان رفته و به علاء الدوله پیوسته است، مسلم است که تصنیف این رساله نیز بعد از مسافرت او به اصفهان؛ یعنی سال ۴۱۲ ق، بوده است.
ساختار کتاب
ابن سینا رساله رگ شناسی را در نه فصل به رشته تحریر درآورده است. عناوین این فصول به قرار زیر است:فصل اول: اندر همه اصل های او. در این فصل از اخلاط اربعه، قوا و معرفی علم نبض سخن گفته شده است.فصل دوم: در بیان تحلل بدن و سبب حیات برخی حیوانات در حالی که مدتی تغذیه نمی کنند. فصل سوم: در بیان اینکه دل به منزله شریان همه تن است و شریان هر عضو به منزله دل آن عضو است. فصل چهارم: در بیان انقباض و انبساط .فصل پنجم: در اندازه حرکت و تعریف نبض و اقسامی که از آن پدید می آید.فصل ششم: بحث در استواء و اختلاف نبض، نظام و عدم نظام، جنس، وزن و زمان حرکت.فصل هفتم: گفتار در نبض مستوی و مختلف.فصل هشتم: اقسام نبض مرکب.فصل نهم: در سبب های نبض.
گزارش محتوا
رساله رگ شناسی ابو علی سینا از کهن ترین رسالات موجود در زمینه نبض است؛ از این رو ارزش تاریخی این اثر- گذشته از ارج علمی آن- قابل توجه است. ارزش دیگر این اثر نثر فارسی آن است. سبک شناسی این اثر، به عنوان یک اثر فارسی و یک متن علمی بر جای مانده از قرن پنجم هجری برای کسانی که به ادبیات فارسی و سبک های نثر علاقه مندند، مفید و سودمند است. ارزش اصلی این اثر مباحث مطرح شده در آن پیرامون موضوع و نحوه دخول و خروج در مباحث آن است. ابن سینا خود طبیبی نام دار و صاحب تجربه است. از سوی دیگر وی کتابی همانند « القانون فی الطب » را به رشته تحریر درآورده است؛ از این رو مطالعه آنچه او در باب نبض نگاشته برای محققین طب سنتی مسلما سودمند خواهد بود. با این حال باید اذعان داشت که مطالعه این کتاب، طالبان این علم را از مطالعه سایر کتب طبیه مرتبط با نبض بی نیاز نمی کند و علاقه مندان باید برای درک بهتر و بیشتر مطلب و عظمت مسائل مربوط به نبض، به آنها مراجعه کنند.
وضعیت کتاب
...
کهن ترین متن موجود در باره نبض ، به پزشک بزرگ یونان جالینوس منسوب است؛ هر چند مسلم است که جالینوس یا دیگر یونانیان ، مبدا پیدایش علم نبض نبوده اند. به هر حال اهمیت نبض بر پژوهش گران ومحققین طب سنتی پوشیده نیست؛ از این رو بسیاری از محققین و پزشکان به تحریر و نگارش مباحث نبض پرداخته اند. کهن ترین نگاشته موجود در زمینه نبض- چنان که گفتیم- نگاشته ای از جالینوس با نام تعلیم النبض است که توسط حنین بن اسحاق ، به عربی ترجمه شده است. پس از این دوران، اطبای مسلمان به این مبحث پرداخته اند که از جمله آنان می توان به مبحث نبض در کتاب کامل الصناعة ، نگاشته علی بن عباس اهوازی اشاره کرد. از جمله اطبای بزرگ ایران، ابن سینا است که به مبحث نبض در کتاب ارزش مند قانون پرداخته است؛ علاوه بر این، وی رساله ای مستقل نیز در این علم به زبان فارسی به رشته تحریر درآورده است. وی در ابتدای رساله، پس از حمد خداوند و صلوات و درود بر پیامبر و خاندان او- صلوات الله علیهم اجمعین، انگیزه اش را از نگارش رساله چنین بازگو می کند: فرمان خداوند ملک عادل سید منظور مظفر عضد الدین علاء الدوله و قاهر الامة و تاج الملة ابو جعفر حسام المؤمنین- کرم الله مثواه و برد مضجعه- به من آمد که اندر باب دانش رگ کتابی بکن جامع که همه اصل ها اندر وی بود به تفصیل. پس فرمان را پیش گرفتم و به اندازه طاقت و دانش خویش این کتاب را تصنیف کردم و به زبان پارسی، چنان که فرمان بود و به توفیق ایزد- جل جلاله- معونت کردم و از وی یاری خواستم. امیدوارم که به دولت چنین خداوند توفیق و یاری یابم. تاریخ تالیف این رساله به درستی معلوم نیست، ولی از آن جا که این رساله هم مانند سایر رسائل فارسی ابن سینا به خواهش علاء الدوله کاکویه تصنیف شده و چون شیخ بعد از فوت شمس الدوله حدود سال ۴۱۲ ق به اصفهان رفته و به علاء الدوله پیوسته است، مسلم است که تصنیف این رساله نیز بعد از مسافرت او به اصفهان؛ یعنی سال ۴۱۲ ق، بوده است.
ساختار کتاب
ابن سینا رساله رگ شناسی را در نه فصل به رشته تحریر درآورده است. عناوین این فصول به قرار زیر است:فصل اول: اندر همه اصل های او. در این فصل از اخلاط اربعه، قوا و معرفی علم نبض سخن گفته شده است.فصل دوم: در بیان تحلل بدن و سبب حیات برخی حیوانات در حالی که مدتی تغذیه نمی کنند. فصل سوم: در بیان اینکه دل به منزله شریان همه تن است و شریان هر عضو به منزله دل آن عضو است. فصل چهارم: در بیان انقباض و انبساط .فصل پنجم: در اندازه حرکت و تعریف نبض و اقسامی که از آن پدید می آید.فصل ششم: بحث در استواء و اختلاف نبض، نظام و عدم نظام، جنس، وزن و زمان حرکت.فصل هفتم: گفتار در نبض مستوی و مختلف.فصل هشتم: اقسام نبض مرکب.فصل نهم: در سبب های نبض.
گزارش محتوا
رساله رگ شناسی ابو علی سینا از کهن ترین رسالات موجود در زمینه نبض است؛ از این رو ارزش تاریخی این اثر- گذشته از ارج علمی آن- قابل توجه است. ارزش دیگر این اثر نثر فارسی آن است. سبک شناسی این اثر، به عنوان یک اثر فارسی و یک متن علمی بر جای مانده از قرن پنجم هجری برای کسانی که به ادبیات فارسی و سبک های نثر علاقه مندند، مفید و سودمند است. ارزش اصلی این اثر مباحث مطرح شده در آن پیرامون موضوع و نحوه دخول و خروج در مباحث آن است. ابن سینا خود طبیبی نام دار و صاحب تجربه است. از سوی دیگر وی کتابی همانند « القانون فی الطب » را به رشته تحریر درآورده است؛ از این رو مطالعه آنچه او در باب نبض نگاشته برای محققین طب سنتی مسلما سودمند خواهد بود. با این حال باید اذعان داشت که مطالعه این کتاب، طالبان این علم را از مطالعه سایر کتب طبیه مرتبط با نبض بی نیاز نمی کند و علاقه مندان باید برای درک بهتر و بیشتر مطلب و عظمت مسائل مربوط به نبض، به آنها مراجعه کنند.
وضعیت کتاب
...
wikifeqh: رگ_شناسی
مترادف ها
رگ شناسی، مطالعه عروق خونی و لنفی
پیشنهاد کاربران
رگ شناسی یا «رساله در نبض» یکی از کتاب های ابن سینا است که به زبان پارسی نگاشته شده است. ابن سینا این کتاب را به فرمان علاء الدوله نگاشته است. «رگ شناسی» از نوشته های مسلم پورسینا است که وی در این رساله شاهکار بزرگی از خود بیادگار گذارده و اکنون بسیاری از مطالب آن با دانش کنونی پزشکی همخوانی دارد. در این رساله شمار زیادی اصطلاحات پزشکی دیده می شود که ابن سینا برابرهای پارسی آن را آورده است. «رگ شناسی» یکی از مؤلفات ابن سینا است و چنان که از نام آن برمی آید دربارهٔ نبض و شناسایی رگ هاست. «رگ شناسی» رساله ایست که ظاهرا در اواخر عمر او به رشته تحریر در آمده است چرا که عقایدی متفاوت با آنچه که در کتاب قانون فی الطب نگاشته است در آن مستتر است.
... [مشاهده متن کامل]
اگرچه رگ و پی برای عصب ها سرخرگ ها و سیاهرگ ها بکار می رود ولی ابن سینا خود آن را در این کتاب گاهی به معنی محل عبور روح از آن نام برده است باید در نظر داشت که پیشینیان به پی روی از جالینوس نبض را ناشی از حرکات موجی ( مستدیر ) رگها می دانستند، به همین دلیل در این کتاب نیز رگها استعداد جنبش داشته یا دارای حرکت انقباض و انبساطی ( نبض ) می باشند.
نسخه های خطی فراوانی از آن در کتابخانه های دنیا و ایران موجود است. این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۳۱۷ به یادگار جشن گشایش دبیرستان پهلوی از طرف وزارت معارف وقت به چاپ رسیده است. در سال ۱۳۳۰ به یادگار جشن هزاره ابوعلی سینا توسط «انتشارات انجمن آثار ملی» به شماره یازده با مقدمه و حواشی و تصحیح استاد سید محمد مشکوة در تهران به چاپ رسیده است و دوباره در سال ۱۳۸۳ توسط انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ شد.
در آغاز کتاب چنین است:
سپاس مر آفریدگار را و ستایش مر او را و درود بر پیغامبر گزیده و اهل بیت و یاران او. فرمان ( خداوند ملک عادل سید منصور مظفر ) عضدالدین علاءالدوله و قاهر الامه و تاج المله ابوجعفر حسام امیرالمؤمنین کّرم اللّه مثواه، بمن آمد که اندر باب دانش رگ کتابی کن جامع، که همه اصل ها اندر وی بود بتفصیل. پس فرمان را پیش گرفتم باندازه طاقت و دانش خویش. و این کتاب را به زبان پارسی چنانکه فرمان بود و بر توفیق ایزد معونت کردم و از وی یاری خواستم. امیدوارم که بدولت چنین ( خداوند ) توفیق یاری یابم».
و پایان کتاب چنین است:
… و خشم نبض را عظیم کند و بلند و سریع و متواتر گرداند و غم نبض را صغیر و ضعیف و متفاوت و بطی گرداند. و هر چه بمفاجا رسد نبض را سریع و لرزان کند. اکنون این اصل ها کلی است اندر علم نبض که حکیمان گفته اند و اما نبض ( بیماران ) و بیماری ها شاید گفتن بتفصیل. انشاءاللّه تعالی».
... [مشاهده متن کامل]
اگرچه رگ و پی برای عصب ها سرخرگ ها و سیاهرگ ها بکار می رود ولی ابن سینا خود آن را در این کتاب گاهی به معنی محل عبور روح از آن نام برده است باید در نظر داشت که پیشینیان به پی روی از جالینوس نبض را ناشی از حرکات موجی ( مستدیر ) رگها می دانستند، به همین دلیل در این کتاب نیز رگها استعداد جنبش داشته یا دارای حرکت انقباض و انبساطی ( نبض ) می باشند.
نسخه های خطی فراوانی از آن در کتابخانه های دنیا و ایران موجود است. این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۳۱۷ به یادگار جشن گشایش دبیرستان پهلوی از طرف وزارت معارف وقت به چاپ رسیده است. در سال ۱۳۳۰ به یادگار جشن هزاره ابوعلی سینا توسط «انتشارات انجمن آثار ملی» به شماره یازده با مقدمه و حواشی و تصحیح استاد سید محمد مشکوة در تهران به چاپ رسیده است و دوباره در سال ۱۳۸۳ توسط انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ شد.
در آغاز کتاب چنین است:
سپاس مر آفریدگار را و ستایش مر او را و درود بر پیغامبر گزیده و اهل بیت و یاران او. فرمان ( خداوند ملک عادل سید منصور مظفر ) عضدالدین علاءالدوله و قاهر الامه و تاج المله ابوجعفر حسام امیرالمؤمنین کّرم اللّه مثواه، بمن آمد که اندر باب دانش رگ کتابی کن جامع، که همه اصل ها اندر وی بود بتفصیل. پس فرمان را پیش گرفتم باندازه طاقت و دانش خویش. و این کتاب را به زبان پارسی چنانکه فرمان بود و بر توفیق ایزد معونت کردم و از وی یاری خواستم. امیدوارم که بدولت چنین ( خداوند ) توفیق یاری یابم».
و پایان کتاب چنین است:
… و خشم نبض را عظیم کند و بلند و سریع و متواتر گرداند و غم نبض را صغیر و ضعیف و متفاوت و بطی گرداند. و هر چه بمفاجا رسد نبض را سریع و لرزان کند. اکنون این اصل ها کلی است اندر علم نبض که حکیمان گفته اند و اما نبض ( بیماران ) و بیماری ها شاید گفتن بتفصیل. انشاءاللّه تعالی».
نگاه کنید به: «متن رساله نبض» در همین لغتنامه
نام کتابی از ابوعلی سینا به فارسی. برای دیدن متن آن نگاه کنید به رساله ی نبض در همین لغتنامه.