روش های عملی خودشناسی

[ویکی فقه] روش های عملی خودشناسی: با تصمیم بر شناخت صفات و خصوصیات خود و تزکیه و اصلاح خویش امکان پذیر است نخستین گام خداوند متعال را ناظر و مراقب خویش داند و سعی در مراعات ادبِ حضور نماید. سپس در آخر هرروز، زمان مناسبی را برای رسیدگی به اعمال روزانه خود اختصاص دهد، و در آن به محاسبه نفس خویش بپردازد. و اگر با مواردی مواجه شود که از وظایف خود تخلّف کرده و خطایی از او سرزده است، بلافاصله در مقام توبه، استغفار و جبران برآید.
ابتدا باید توجه داشت که صفات اخلاقی در انسان به دو صورت فعّال و غیر فعّال وجود دارد. صفات فعّال صفاتی هستند که به علّت فراهم بودن شرایط به ظهور رسیده اند و اینک به صورت فعّال در وجود انسان منشأ اثرند. شناخت این گونه صفات، کار چندان مشکلی نیست به طوری که اگر شخص منصفانه به بررسی احوال درونی خود بپردازد و اعمال خود را مورد دقت و تأمل قرار دهد، می تواند این گونه صفات را در خود بشناسد. البتّه استفاده ازنظر و قضاوت دیگران، به خصوص صاحب نظران نیز در این خصوص می تواند مفید باشد.
صفات فعال انسان
صفات غیرفعال صفاتی هستند که یا به جهت ضعف، وجودشان چندان محسوس نیست و یا به صورت استعدادند و چون هنوز شرایط لازم برای ظهور و تقویت آن ها فراهم نیامده، حالت کُمونی دارند. این قبیل صفات که در وجود انسان زمینه آماده ای برای رشد و پرورش دارند، به محض آماده شدن شرایط، شروع به رشد می کنند و به فعلیت می رسند.شناخت این قبیل خصوصیات روحی، قبل از اینکه به مرحله ظهور برسند، کار آسانی نیست بلکه باید با توجه به اصولی که خواهیم گفت، به شناخت آن ها پرداخت. شناسایی این خصوصیات روحی و استعدادهای مثبت یا منفی از آن جهت اهمّیت دارد که اگر انسان از وجود آن ها در درون خود غافل باشد، نه قادر به بهره برداری صحیح از استعدادهای مثبت می شود و نه به موقع به مقابله بااستعدادهای منفی می رود. تا صفتی در مرحله بالقوه قرار دارد و به فعلیت نرسیده است، جلوگیری از رشد و تقویت آن، کار چندان مشکلی نیست امّا درصورتی که به فعلیت رسد و به صورت یک صفت فعال درآید، تضعیف و انهدام آن به مراتب مشکل تر است. ازاین رو، پیش آگهی بر ضعف های موجود در سازندگی معنوی انسان
انواع صفات و استعدادها
کسی که امروز تصمیم به شناخت صفات و خصوصیات خود و تزکیه و اصلاح خویش می گیرد، دارای مجموعه ای وسیع از صفات و استعدادها ـ خواه در جهت مثبت، خواه در جهت منفی ـ است پاره ای از این صفات جنبه اکتسابی دارد، یعنی شخص به دست خود و تحت تأثیر عوامل و شرایط محیطی ـ اعم از خانواده و مدرسه و اجتماع ـ آن ها را به دست آورده است؛ پاره ای دیگر، دارای زمینه های موروثی است و با مساعدت شرایط محیطی، عوامل تربیتی و همراهی صفات جنبی دیگر به مرحله فعلیت رسیده است. بعضی دیگر از استعدادها ممکن است جنبه خدادای داشته و چه بسا سابقه ای در نسل گذشته نیز نداشته باشد.
شناخت صفات موروثی
...