[ویکی فقه] رساله رضاعیه (خواجویی). «رسالة رضاعیة» اثر عالم بزرگوار ملا محمد بن حسین ، مشهور به اسماعیل مازندرانی خواجویی (م ۱۱۷۳ ق) در باب احکام و شرایط محرم شدن از طریق شیردهی است.
نگارنده بدون ذکر مقدمه ابتدا گروه های مختلف محارم را از دیدگاه قرآن و روایات ذکر کرده، سپس به ذکر مباحث فقهی و استدلال های روایی برای کلام خود همت گماشته است. شیوه تحقیق، تحلیلی و استدلالی است و با استناد به روایات معتبر مطالب خود را به اثبات رسانده است.
گزارش محتوا
خواجویی که دارای تالیفات فراوان در دانش های مختلف است و عموم آنها از تحقیق و دقت علمی برخوردار می باشد و چندین رساله فقهی نیز از خود به جا گذاشته است در یازده شعبان ۱۱۷۳ ق، دار دنیا را وداع گفت و در تحت فولاد اصفهان دفن شد.این رساله که از جمله رساله های فقهی اوست، توسط سید مهدی رجایی از نسخه موجود به خط نویسنده در آستان قدس رضوی ، تصحیح گردیده است. در آغاز محارم از دیدگاه قرآن سیزده نفر معرفی شده اند: مادر ، خواهر ، دختر برادر، دختر خواهر، مادر و خواهر رضاعی که همه محارم نسبی و رضاعی هستند و مادر زن ، دختر زن که به مادرش دخول کرده باشد، همشیره زنی که فعلا همسرش است و زن پسر صلبی که از محارم سببی هستند. در ادامه نویسنده به این نکته اشاره می کند که به اتفاق علمای اسلام و اخبار بسیار، آنچه به نسب حرام شود، به خوردن شیر نیز حرام می شود. پس مادر، خواهر، دختر، عمه، خاله،برادرزاده و خواهرزاده رضاعی نیز از محارم هستند.نگارنده به ذکر خواهران و برادران رضاعی و منتسبان آنها که به هم محرم می شوند می پردازد: اگر زنی دختری را شیر دهد آن دختر بر پسرهای شوهرش هر چند از غیر زن باشد، حرام می شود. هم چنین دخترهای نسبی این زن شیرده، هر چند از غیر شوهر فعلی اش باشند بر آن پسر حرامند. چون آن پسر به منزله برادر آنهاست. و بالعکس اگر دختری را شیر دهد، بر پسران نسبی آن زن شیرده حرام می شود.هم چنین دختر شوهر زن شیرده بر پدر آن پسر و دختری که از این زن شیر خورده اند، حرام می باشد؛ چون آن دختر به منزله دختر اوست. مورد دیگر دختر نسبی این زن شیرده است که بر پدر آن دختر و پسری که از این زن شیر خورده اند حرام می باشد. در مورد فوق، اولاد رضاعی آن زن را استثنا کرده؛ چرا که اولاد رضاعی این زن با تعدد شوهر، بر پدر و فرزند وی حرام می شوند. به این معنا که آن زن شیرده، قبلا شوهری داشته و به بچه ای هم شیر داده است، پس آن بچه ای که قبلا شیر داده است به این پدر فرزند رضاعی حرام نمی شود.البته این قسم آخر مورد اختلاف است. برخی مانند طبرسی شرط محرمیت دو فرزند رضاعی را یکی بودن شوهر آن زن نمی دانند؛ ولی مصنف به اخبار و روایات متعدی تمسک کرده و دلیل های آن قول را به واسطه این احادیث تخصیص زده است. پس ملاک در حرمت و محرمیت، تنها هم شیر بودن نیست؛ بلکه دو نفر هم شیر در صورتی به هم محرم می شوند که شوهر آن زن شیرده یکی باشد. اگر زن شیرده به فرزندی شیر دهد و بعد دوباره به مرد دیگری شوهر کند و به بچه دیگری شیر دهد آنها به هم حرام می شوند. مسئله دیگری که در پایان این رساله مطرح کرده این است که اگر زنی دو بچه را شیر دهد برادر و خواهر نسبی هر کدام از این دو بچه به هم حرام نمی شوند. مثلا اگر دو دختر را شیر بدهد برادر هر کدام از آنان به دیگری حرام نمی شود. چرا که برادر و خواهر رضاعی نیستند و دلیلی بر حرمت آنان وجود ندارد؛ پس به حکم اصل اباحه حلال می باشند.
نگارنده بدون ذکر مقدمه ابتدا گروه های مختلف محارم را از دیدگاه قرآن و روایات ذکر کرده، سپس به ذکر مباحث فقهی و استدلال های روایی برای کلام خود همت گماشته است. شیوه تحقیق، تحلیلی و استدلالی است و با استناد به روایات معتبر مطالب خود را به اثبات رسانده است.
گزارش محتوا
خواجویی که دارای تالیفات فراوان در دانش های مختلف است و عموم آنها از تحقیق و دقت علمی برخوردار می باشد و چندین رساله فقهی نیز از خود به جا گذاشته است در یازده شعبان ۱۱۷۳ ق، دار دنیا را وداع گفت و در تحت فولاد اصفهان دفن شد.این رساله که از جمله رساله های فقهی اوست، توسط سید مهدی رجایی از نسخه موجود به خط نویسنده در آستان قدس رضوی ، تصحیح گردیده است. در آغاز محارم از دیدگاه قرآن سیزده نفر معرفی شده اند: مادر ، خواهر ، دختر برادر، دختر خواهر، مادر و خواهر رضاعی که همه محارم نسبی و رضاعی هستند و مادر زن ، دختر زن که به مادرش دخول کرده باشد، همشیره زنی که فعلا همسرش است و زن پسر صلبی که از محارم سببی هستند. در ادامه نویسنده به این نکته اشاره می کند که به اتفاق علمای اسلام و اخبار بسیار، آنچه به نسب حرام شود، به خوردن شیر نیز حرام می شود. پس مادر، خواهر، دختر، عمه، خاله،برادرزاده و خواهرزاده رضاعی نیز از محارم هستند.نگارنده به ذکر خواهران و برادران رضاعی و منتسبان آنها که به هم محرم می شوند می پردازد: اگر زنی دختری را شیر دهد آن دختر بر پسرهای شوهرش هر چند از غیر زن باشد، حرام می شود. هم چنین دخترهای نسبی این زن شیرده، هر چند از غیر شوهر فعلی اش باشند بر آن پسر حرامند. چون آن پسر به منزله برادر آنهاست. و بالعکس اگر دختری را شیر دهد، بر پسران نسبی آن زن شیرده حرام می شود.هم چنین دختر شوهر زن شیرده بر پدر آن پسر و دختری که از این زن شیر خورده اند، حرام می باشد؛ چون آن دختر به منزله دختر اوست. مورد دیگر دختر نسبی این زن شیرده است که بر پدر آن دختر و پسری که از این زن شیر خورده اند حرام می باشد. در مورد فوق، اولاد رضاعی آن زن را استثنا کرده؛ چرا که اولاد رضاعی این زن با تعدد شوهر، بر پدر و فرزند وی حرام می شوند. به این معنا که آن زن شیرده، قبلا شوهری داشته و به بچه ای هم شیر داده است، پس آن بچه ای که قبلا شیر داده است به این پدر فرزند رضاعی حرام نمی شود.البته این قسم آخر مورد اختلاف است. برخی مانند طبرسی شرط محرمیت دو فرزند رضاعی را یکی بودن شوهر آن زن نمی دانند؛ ولی مصنف به اخبار و روایات متعدی تمسک کرده و دلیل های آن قول را به واسطه این احادیث تخصیص زده است. پس ملاک در حرمت و محرمیت، تنها هم شیر بودن نیست؛ بلکه دو نفر هم شیر در صورتی به هم محرم می شوند که شوهر آن زن شیرده یکی باشد. اگر زن شیرده به فرزندی شیر دهد و بعد دوباره به مرد دیگری شوهر کند و به بچه دیگری شیر دهد آنها به هم حرام می شوند. مسئله دیگری که در پایان این رساله مطرح کرده این است که اگر زنی دو بچه را شیر دهد برادر و خواهر نسبی هر کدام از این دو بچه به هم حرام نمی شوند. مثلا اگر دو دختر را شیر بدهد برادر هر کدام از آنان به دیگری حرام نمی شود. چرا که برادر و خواهر رضاعی نیستند و دلیلی بر حرمت آنان وجود ندارد؛ پس به حکم اصل اباحه حلال می باشند.
wikifeqh: رساله_رضاعیه_(خواجویی)