[ویکی اهل البیت] عارف و عالم شیعی، رضی الدین حافظ، رَجَب بن محمّد بن رَجَب بُرسی (حدود ۷۴۳ ـ ۸۱۳ق)، از زندگانی او اطلاع چندانی در دست نیست؛ ولی آثار ارزشمند او نشانگر شخصیت ممتاز و مقام والای او در حدیث، تفسیر، عرفان، ادب و علوم غریبه است.
بُرسی در مقدمه کتاب مشارق انوارالیقین (تحریر غیرمطبوع)، خود را این چنین معرفی نموده: رَجَب بن محمّد بن رَجَب المحدّث الحافظ البُرسی مولداً، الحلّی محتدا و در یکی از ابیات خود آورده است: {و فی المولد والمَحْتَد بُرسیّاً و حِلِّیّاً} این، کاملترین معرفی است که از خود بُرسی در دست داریم؛ زیرا وی در سایر کتاب ها تنها به ذکر «رجب الحافظ» یا «رجب الحافظ البُرسی» اکتفا می کند.
در ریاض العلماء، لقبِ «رضی الدین» نیز به اسم او اضافه شده است. بدین ترتیب وی بُرسی الاَصل و ساکن حله بوده است. اطلاق نام «بُرس» بر نقاط متعدد، موجب اظهارنظرهای متفاوتی درباره زادگاهش شده است. از جمله، دِهی از توابع بیرجند را «بُرس» نامیده اند و گروهی از مؤلّفان، «بُرس» را از توابع گیلان و عدّه ای آن را از روستاهای کاشمر دانسته اند. در معجم البلدان و تاج العروس، بُرس را منطقه ای از بابِل عراق و یا در بین کوفه و حلّه معرفی نموده اند.
صاحب ریاض می گوید: گاهی توهم می شود که وی منسوب به بروسا یا برسه است ـ که مرکز حکمرانی پادشاهان عثمانی در روم شرقی بوده ـ ، اما این نسبت، قطعاً صحیح نیست؛ چون منسوب به بروسا را بُرسی نخوانند. به علاوه از آن دیار هیچ عالم امامی برنخاسته است.
افرادی که زادگاه این عالم را ایران می دانند، ویژگی هایی را که در اشعار و آثار وی آمده، همچون استفاده از تخلّص شعری ـ که به «بُرسی» و «رجب» و «حافظ» تخلص نموده ـ و همچنین نامش، «رجب» ـ که در اعلام عربی نادر است ـ و نیز استفاده از نام های ایرانی چون انوش و کیومرث و افراسیاب و لهراسب و ضحاک در مشارق انوارالیقین، قرینه بر این مطلب می دانند.
به هر حال قراین بسیاری دلالت می کند که وی از منطقه حلّه است. از جمله شیعه بودن اهالی این منطقه و سکونت وی در حلّه و اشعاری که او به زبان عربیِ محلی در مشارق آورده است. همچنین اکثر تذکره نویسان او را از اهالی منطقه مذکور دانسته اند. لقب «حافظ» و «محدث» نیز از تبحر او در حدیث و از بَرداشتن روایات حکایت می کند و آگاهی وسیع بُرسی ـ که در کتاب مشارق مشهود است ـ، محدث بودن وی را تأیید می نماید و البته وی از کلمه «حافظ» به عنوان تخلص شعری نیز استفاده کرده است.
تاریخ دقیقی از تولد و وفات مؤلف در دست نیست. آنچه از مجموع قراین بدست می آید، این است که وی از علمای سده هشتم و نهم هجری بوده و در عصر تیموریان می زیسته است. بُرسی در مشارق الانوار می گوید که بین تاریخ تألیف کتابش و غیبت امام زمان علیه السلام ۵۱۸ سال فاصله است.
اگر تولّد آن حضرت را در سال ۲۵۷ ق، بدانیم ـ چنان که بُرسی در مشارق الاَمان آورده ـ و غیبت صغری آن حضرت در پنج سالگی ایشان رخ داده باشد، تاریخ تألیف کتاب، سال ۷۸۰ق است. البته در پایان نسخه شماره ۱۷۸۹ کتاب خانه سپهسالار و نسخه شماره ۶۳۰ کتاب خانه مدرسه فیضیه، تاریخ ختم کتاب ـ به نقل از مؤلّف ـ سال ۸۱۳ ق، درج شده است.
بُرسی در مقدمه کتاب مشارق انوارالیقین (تحریر غیرمطبوع)، خود را این چنین معرفی نموده: رَجَب بن محمّد بن رَجَب المحدّث الحافظ البُرسی مولداً، الحلّی محتدا و در یکی از ابیات خود آورده است: {و فی المولد والمَحْتَد بُرسیّاً و حِلِّیّاً} این، کاملترین معرفی است که از خود بُرسی در دست داریم؛ زیرا وی در سایر کتاب ها تنها به ذکر «رجب الحافظ» یا «رجب الحافظ البُرسی» اکتفا می کند.
در ریاض العلماء، لقبِ «رضی الدین» نیز به اسم او اضافه شده است. بدین ترتیب وی بُرسی الاَصل و ساکن حله بوده است. اطلاق نام «بُرس» بر نقاط متعدد، موجب اظهارنظرهای متفاوتی درباره زادگاهش شده است. از جمله، دِهی از توابع بیرجند را «بُرس» نامیده اند و گروهی از مؤلّفان، «بُرس» را از توابع گیلان و عدّه ای آن را از روستاهای کاشمر دانسته اند. در معجم البلدان و تاج العروس، بُرس را منطقه ای از بابِل عراق و یا در بین کوفه و حلّه معرفی نموده اند.
صاحب ریاض می گوید: گاهی توهم می شود که وی منسوب به بروسا یا برسه است ـ که مرکز حکمرانی پادشاهان عثمانی در روم شرقی بوده ـ ، اما این نسبت، قطعاً صحیح نیست؛ چون منسوب به بروسا را بُرسی نخوانند. به علاوه از آن دیار هیچ عالم امامی برنخاسته است.
افرادی که زادگاه این عالم را ایران می دانند، ویژگی هایی را که در اشعار و آثار وی آمده، همچون استفاده از تخلّص شعری ـ که به «بُرسی» و «رجب» و «حافظ» تخلص نموده ـ و همچنین نامش، «رجب» ـ که در اعلام عربی نادر است ـ و نیز استفاده از نام های ایرانی چون انوش و کیومرث و افراسیاب و لهراسب و ضحاک در مشارق انوارالیقین، قرینه بر این مطلب می دانند.
به هر حال قراین بسیاری دلالت می کند که وی از منطقه حلّه است. از جمله شیعه بودن اهالی این منطقه و سکونت وی در حلّه و اشعاری که او به زبان عربیِ محلی در مشارق آورده است. همچنین اکثر تذکره نویسان او را از اهالی منطقه مذکور دانسته اند. لقب «حافظ» و «محدث» نیز از تبحر او در حدیث و از بَرداشتن روایات حکایت می کند و آگاهی وسیع بُرسی ـ که در کتاب مشارق مشهود است ـ، محدث بودن وی را تأیید می نماید و البته وی از کلمه «حافظ» به عنوان تخلص شعری نیز استفاده کرده است.
تاریخ دقیقی از تولد و وفات مؤلف در دست نیست. آنچه از مجموع قراین بدست می آید، این است که وی از علمای سده هشتم و نهم هجری بوده و در عصر تیموریان می زیسته است. بُرسی در مشارق الانوار می گوید که بین تاریخ تألیف کتابش و غیبت امام زمان علیه السلام ۵۱۸ سال فاصله است.
اگر تولّد آن حضرت را در سال ۲۵۷ ق، بدانیم ـ چنان که بُرسی در مشارق الاَمان آورده ـ و غیبت صغری آن حضرت در پنج سالگی ایشان رخ داده باشد، تاریخ تألیف کتاب، سال ۷۸۰ق است. البته در پایان نسخه شماره ۱۷۸۹ کتاب خانه سپهسالار و نسخه شماره ۶۳۰ کتاب خانه مدرسه فیضیه، تاریخ ختم کتاب ـ به نقل از مؤلّف ـ سال ۸۱۳ ق، درج شده است.
wikiahlb: رجب_برسی