راستگویی

[ویکی فقه] راست گویی از اعمال نیکوی انسانی و نزد دین و خرد از جایگاه ویژه ای برخوردار است. فطرت پاک انسان ایجاب می کند که آدم سالم و متعادل، دل و زبانش یکسو و هماهنگ باشد، ظاهر و باطنش یکی باشد و آنچه را باور دارد بر زبان جاری کند. راست گویی، واجب و از خصلت های برجسته مؤمنان است که در آیات و روایات فراوانی بر آن تاکید شده است. امام صادق (علیه السّلام) می فرماید: هرکس زبانش راست بگوید، عملش پاکیزه می شود.
اسلام دینی فطری است و راستی نیز خواست فطرت است، پس این دو پیوندی ناگسستنی دارند و در روایات اسلامی با تعابیر گوناگونی بر راست گویی مسلمانان تاکید شده و آن را از اصول ایمان و تدیّن به حساب آورده اند.رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلّم) می فرماید: «الصّدْقُ مُبارَک وَ الکِذْبُ مَشْؤُومٌ؛ راستی، مبارک و دروغ نامیمون است.»امیر مؤمنان (علیه السّلام)، راست گویی را قوی ترین پایه ایمان، ملاک دین و الهام از سوی خدا دانسته، می فرماید: «اَلصدقُ اقوی دَعائِمِ الایمانِ؛ راستی قوی ترین رکن ایمان است.» «شَیْئانِ هُما مِلاکُ الدّین؛ الصِّدْقُ وَ الْیَقینُ؛ دو چیز ملاک دین است؛ راستی و یقین.» «اِذا اَحَبَّ اللهُ عَبْداً الهَمَهُ الصِّدقَ؛ وقتی خدا بنده ای را دوست بدارد، راستی را به او الهام می کند.»حضرت صادق (علیه السّلام) نیز می فرماید: «اِنَّ اللهَ لَمْ یَبْعَثْ نبیًّا اِلّا بِصدقِ الْحَدیثِ وَ اداء الاَمانَةِ اِلَی البَرِّ وَ الفاجِرِ؛ خداوند هیچ پیامبری برنینگیخت جز با راستی و امانت داری نسبت به نیکوکار و بدکار.»با این وصف اگر بگوییم راستی و درستی شالوده دین و ایمان را تشکیل می دهد و آن که از این خصلت زیبا و حیاتی برکنار باشد در واقع دین در او بی ریشه است، سخن گزافی نگفته ایم.امام صادق (علیه السّلام) به این حقیقت تصریح کرده می فرماید: «لاتَنْظُروُا الی طُولِ رُکُوعِ الرَّجُلِ وَ سجودِهِ، فَاِنَّ ذلِکَ شَئءٌ قَدِ اعْتادَهُ وَ لَو تَرَکَهُ استَوحَشَ لِذلِکَ ولکِنَ انْظُرُوا الی صدقِ حدیثهِ وَ اَداءِ اَمانَتهِ؛ (برای شناخت تدین افراد) به طولانی شدن رکوع و سجده او نگاه نکنید چرا که به آن عادت کرده و اگر ترکش کند، وحشت زده می شود، لیکن به راست گویی و امانت داری او توجه کنید.»
آثار راست گویی
آثار ارزنده هر پدیده ای بستگی به ارزش و اهمیت آن دارد و چون راستی از اهمیت بالایی برخوردار است، پیامدهای ارزشمند و نیکویی دارد که برخی از آنها به شرح زیر است:الف ـ همراهی خدا: امام باقر (علیه السّلام): «اَلا فَاصْدُقُوا فَاِنَّ اللهَ مَعَ الصِّدْقِ؛ هان! راست بگویید که خدا با راستی است.»ب ـ پاکی کردار: امام کاظم (علیه السّلام): «مَنْ صَدَقَ لِسانُهُ زَکی عَمَلُهُ؛ کسی که زبانش راست بگوید، کردارش پاک می شود.»ج ـ نجات و سلامتی: امیرمؤمنان (علیه السّلام): «عاقِبَةُ الصِّدقِ نَجاةٌ وَ سلامةٌ؛ فرجام راست گویی، نجات و سلامت است.»اگر انسان راست گو بود و به این وصف شناخته شد، مورد اعتماد مردم قرار می گیرد و آنان، سخن او را درست می شمارند و می پذیرند، در این صورت، اگر برای شخص صادق، گرفتاری پیش بیاید، امتیاز راست گویی، سبب نجات او می شود و از گرفتاری و خطر به سلامت می گذرد.البته در جایی که راست گویی خطر مهم تری برای او یا دیگران به بار می آورد، راست گفتن واجب نیست و در صورت امکان باید توریه کرد، گرچه راست گویی در هر حال مایه نیک فرجامی و نجات از عذاب الهی خواهد بود.د ـ بزرگی مقام: از امیر مؤمنان (علیه السّلام) روایت شده: «عَلیْکَ بِالْصِّدقِ، فَمَنْ صَدَقَ فی اَقوالِهِ جَلَّ قَدْرُهُ؛ بر تو باد به راست گویی، زیرا کسی که در گفتارش صادق باشد، مقام و منزلتش بزرگ می شود.»هـ ـ خیر دنیا و آخرت: علی (علیه السّلام) فرمود: «اَرْبَعٌ مَنْ اُعطِیهُنَّ فَقَدْ اُعطیَ خَیْرَ الدُّنیا و الاخرِةِ، صِدْقُ حَدیثٍ وَ اَداءُ اَمانَةٍ وَ عِفَّةُ بَطْنٍ وَ حُسْنُ خلقٍ؛ چهار چیز است، که به هر کس بخشیده شده باشد، به تحقیق خیر دنیا و آخرت به او بخشیده شده است: راست گویی، ادا کردن امانت، نگهداری شکم (از حرام و مشتبه) و خوش اخلاقی.»و ـ پاداش های اخروی: قرآن کریم می فرماید: «قالَ اللهُ هذا یومُ یَنفَعُ الصّادِقینَ صِدقُهُمْ، لَهُم جنّاتٌ تجری مِنْ تحتِها الانهارُ خالِدینَ فیها اَبداً، رَضِیَ اللهُ عَنهم و رَضوُا عَنْهُ، ذلِکَ الفَوزُ العظیم؛ خداوند می گوید: امروز روزی است که راستی راست گویان به آنها سود می بخشد، برای آنها باغ هایی (از بهشت) است که آب از زیر (درختان) آن جریان دارد و جاودانه و برای همیشه در آن می مانند، خداوند از آنها خشنود و آنها از خداوند خشنود خواهند بود و این رستگاری بزرگی است.»بنابراین آیه شریفه، آنان که مسؤولیت و رسالت خود را انجام دادند و در دنیا، در گفتار و کردار صادق بوده و جز راه صدق و درستی نپیمودند، از کار خود بهره کافی خواهند برد و به رستگاری بزرگ که خشنودی خدای سبحان است، دست خواهند یافت.
راستگویی مذموم
با همه قداست و ارزشی که راست گویی دارد، باید توجه داشت که گاهی راست گویی مایه دردسر، ضرر و فساد می گردد که از دیدگاه اسلام کاری نادرست و ممنوع است؛ زیرا در پاره ای از موارد بر اثر راست گویی، اسراری کشف می شود و در نتیجه، منشا درگیری، فتنه انگیزی و گاه منجر به قتل و خونریزی می گردد. در این موارد، دروغ غائله را فرو می نشاند و از بروز اختلاف و درگیری جلوگیری می کند و راستگویی چون موجب فتنه و فساد است، جایز نیست و مبغوض خداوند است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: «ثَلاثٌ یَقْبَحُ فیهنَّ الصِّدقُ: النَّمیمةُ و اِخبارُکَ الرَّجُلَ عَنْ اَهْلِهِ بِما یَکْرَهُهُ، و تَکذیبُکَ الرَّجُلَ عَنِ الْخَبرِ؛ راست گویی در سه چیز ناپسند است: سخن چینی، سخن گفتن با مرد درباره همسرش به چیزی که او را ناخوش آید. تکذیب خبری که شخص می دهد.»همچنین امام صادق (علیه السّلام) فرمود: «اگر درباره مسلمانی از یک مسلمان سؤال شد و او راست بگوید و (به واسطه راست گویی) ضرری به آن مسلمان وارد سازد، از دروغ گویان نوشته می شود و اگر کسی درباره مسلمانی از یک مسلمان سؤال کند و او دروغ بگوید و (به واسطه دروغ گویی) منفعتی به او برساند، نزد خدا از راست گویان نوشته می شود.» معنای این روایت این است که مؤمن باید موقعیت سنج و زیرک باشد و نسبت میان سخن و سود آن را بسنجد و طرف با اهمیت را برگزیند نه اینکه برای سودجویی فردی یا گروهی، دروغ بگوید.
راست گویی در فقه
...