[ویکی فقه] رابطه قرآن و علوم. بر اساس آموزه های ائمه (علیهم السلام)، قرآن کریم بحر علوم و ذخایر دانش اولین و آخرین می باشد. در این مقاله درآمدی بر رابطه قرآن و علوم روز خواهیم داشت.
قرآن کلام خدا و تجلی اسم جامع، محیط و اعظم حق تعالی است که همه اندیشه های حقیقت جو و خردورز را به دل سپاری فرا می خواند: «کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُولُو الألْبَابِ»، قرآن معجزه جاودانه رسول گرامی (صلی الله علیه و آله وسلّم) و تنها نسخه شفاف و فرجامین وحی آسمانی است که راه و رسم زندگی توحیدی و سعادت آفرین را به انسان می آموزد: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ» قرآن به عنوان پیام هدایت الهی برای انسان، همه ساحت های حیات مادی و معنوی را در بر می گیرد. در این کتاب جامع، تمام قلمروهای زندگی مادی و معنوی، فردی، اجتماعی، اخلاقی و حقوقی، دنیایی و آخرتی و جز آن، از آغاز آفرینش و مبدا شناسی تا مسیر و برنامه زندگی و سرمنزل نهایی، همه مورد توجه تشریع الهی است. فضای بی کران معارف قرآن در راستای رسیدن انسان ها به کمال، از جنین تا جنان و از ملک تا ملکوت و از ذره تا کهکشان را فرا می گیرد و در یک کلام، همه لوازم هدایت و تربیت انسان را در خود نهفته دارد: «وَنَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْءٍ»
جایگاه علم در قرآن و روایات
علم به معنای آگاهی و دانستن در مقابل جهل و نادانی کاربردهای گوناگونی دارد؛ از جمله: اعتقاد یقینی مطابق با واقع در برابر جهل بسیط و مرکّب؛ مجموعه قضایایی که مناسبتی بین آن ها در نظر گرفته شده؛ مجموعه قضایای کلی، اعم از حقیقی و اعتباری؛ و مجموعه قضایای کلی حقیقی، حسی و تجربی (Science). و در عرصه رابطه قرآن و علوم، علم به معنای علم تجربی، اعم از انسانی و طبیعی، در نظر گرفته می شود که شامل مسائل هستی شناسی، ریاضیات، هندسه، جامعه شناسی، زیست شناسی، مفاهیم طبیعی، کیهان شناسی، حقوق، پزشکی، گیاه شناسی، تاریخ و مدیریت می شود.از سوی دیگر، قرآن با برابر نهادن علم و برهان قطعی عقلی با وحی و نبوت آسمانی و نیز هدایت و شهود عرفانی در جهت کشف حقایق و شناخت معارف و ارائه سه طریق به سوی مطلق علم و نیز سرزنش کسانی که بدون بهره مندی از یکی از این راه ها به مجادله برمی خیزند «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدیً وَ لا کِتابٍ مُنیر» و همچنین با تکیه بر منابع شش گانه شناخت و دعوت ضمنی به لزوم به کارگیری آن ها، و نیز دعوت انسان ها به مطالعه آیات آفاقی و انفسی، به عنوان مهم ترین راه شناخت خدا، و با تکریم و بزرگداشت مقام علم و نکوهش جهل و جاهلان، ضمن ایجاد انگیزه برای کسب علم و معرفت، رویکرد علمی خود را نیز نمایان ساخته است.ماده «علم» به صورت های گوناگون ۷۵۰ بار در قرآن تکرار شده است. علامه طباطبائی در این باره می فرماید: «تجلیل و تمجیدی که قرآن از علم و دانش نموده، در هیچ کتاب آسمانی دیگر یافت نمی شود.» در احادیث متعددی قرآن به عنوان کتاب حاوی علم و اخبار و هر آنچه در جهان رخ داده و خواهد داد مطرح می شود، هرچند خرد آدمیان قادر به درک همه این علوم نباشد. بنابراین، یکی از ویژگی های ممتاز و منحصر به فرد قرآن کریم، عمق و ژرفای شگفت آور آن است؛ چنان که قرآن ناطق، امام علی (علیه السّلام) درباره آن فرمود: «و بحراً لا یُدرکُ قعره» و تاریخ نشان داده است که راز جاودانگی و ماندگاری قرآن در جای زمان، تازگی و طراوت همیشگی آن برای افکار و اندیشه های بشر، همین عمق و ژرفای آن است که همچون دریای بی کران، غواصان فکر و فهم را در خود می پذیرد و هیچ گاه به نقطه پایان نمی رساند.
سرّ جاودانگی قرآن
راز این حقیقت با عنایت به تشابه تجلی با تجلی کننده روشن می شود. قرآن تجلی خداست و مخاطب آن فطرت زوال ناپذیر آدمی در هر عصر و نسل و نژاد، بدین روی، پیام های قرآن در بردارنده محتوایی ژرف، فرا زمانی، فرا مکانی و جهان شمول هستند. از سوی دیگر، در چند قرن اخیر و در پی رشد چشمگیر علوم تجربی در غرب، بیش ترین معارضه با کتاب های آسمانی و متون دینی به نام «علم» صورت گرفته است. با التفات به بخش های گوناگون علوم، از اخترشناسی کوپرنیک و زیست شناسی داروین گرفته، تا روان شناسی فروید، ادعا بر این بوده که برخی اکتشافات علمی، بعضی از آموزه های بنیادین کتاب های آسمانی را ابطال و یا ـ دست کم ـ تضعیف می کنند و این ادعا موجب شد که جمعی به جداکردن کامل حوزه های علم و کتاب های آسمانی روی آورند مانند: نظریات کانت، اگزیستالیست ها و پوزیتیویست ها، و عده ای دیگر به توجه و تاویل گزاره های متون دینی پرداختند تا بدین وسیله، از بی اعتباری قطعی آن و سرخوردگی متدینان جلوگیری کنند.در جهان اسلام نیز یکی از پرسش هایی که در ارتباط با قرآن مطرح شده مساله رابطه قرآن به عنوان آخرین و کامل ترین هدیه آسمانی و علوم، یعنی محصول تلاش فکری اندیشمندان جهان، اعم از علوم انسانی و علوم طبیعی است که از مدت ها پیش، ذهن و تفکر فرهیختگان را به خود مشغول ساخته و در عمل، افراط و تفریط هایی را در پی داشته است. به گونه ای که برخی بیش از سیصد آیه قرآن را با علوم تجربی تطبیق کرده اند و در بسیاری موارد، ادعای ارتباط تنگاتنگ قرآن را با علوم نموده اند و برخی دیگر هر نوع ارتباط قرآن با علوم را منکر شده و برداشت مطالب علمی از قرآن را تحمیل بر قرآن و «تفسیر به رای» دانسته اند. گرچه بی انصافی است اگر تلاش های خالصانه و اعتدال گرایانه ای که از سر دین داری و عشق خالصانه به ساحت قرآن و حس دفاع از حریم آن و یا در جهت اثبات اعجاز علمی آن صورت گرفته است، نادیده انگاشته شود، اما به هر حال، مساله رابطه قرآن و علوم مشکلی جدی است و در این باره سؤالات و پرسش هایی اساسی مطرح می باشند.
سؤالات و نظریات جدید
...
قرآن کلام خدا و تجلی اسم جامع، محیط و اعظم حق تعالی است که همه اندیشه های حقیقت جو و خردورز را به دل سپاری فرا می خواند: «کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُولُو الألْبَابِ»، قرآن معجزه جاودانه رسول گرامی (صلی الله علیه و آله وسلّم) و تنها نسخه شفاف و فرجامین وحی آسمانی است که راه و رسم زندگی توحیدی و سعادت آفرین را به انسان می آموزد: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ» قرآن به عنوان پیام هدایت الهی برای انسان، همه ساحت های حیات مادی و معنوی را در بر می گیرد. در این کتاب جامع، تمام قلمروهای زندگی مادی و معنوی، فردی، اجتماعی، اخلاقی و حقوقی، دنیایی و آخرتی و جز آن، از آغاز آفرینش و مبدا شناسی تا مسیر و برنامه زندگی و سرمنزل نهایی، همه مورد توجه تشریع الهی است. فضای بی کران معارف قرآن در راستای رسیدن انسان ها به کمال، از جنین تا جنان و از ملک تا ملکوت و از ذره تا کهکشان را فرا می گیرد و در یک کلام، همه لوازم هدایت و تربیت انسان را در خود نهفته دارد: «وَنَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْءٍ»
جایگاه علم در قرآن و روایات
علم به معنای آگاهی و دانستن در مقابل جهل و نادانی کاربردهای گوناگونی دارد؛ از جمله: اعتقاد یقینی مطابق با واقع در برابر جهل بسیط و مرکّب؛ مجموعه قضایایی که مناسبتی بین آن ها در نظر گرفته شده؛ مجموعه قضایای کلی، اعم از حقیقی و اعتباری؛ و مجموعه قضایای کلی حقیقی، حسی و تجربی (Science). و در عرصه رابطه قرآن و علوم، علم به معنای علم تجربی، اعم از انسانی و طبیعی، در نظر گرفته می شود که شامل مسائل هستی شناسی، ریاضیات، هندسه، جامعه شناسی، زیست شناسی، مفاهیم طبیعی، کیهان شناسی، حقوق، پزشکی، گیاه شناسی، تاریخ و مدیریت می شود.از سوی دیگر، قرآن با برابر نهادن علم و برهان قطعی عقلی با وحی و نبوت آسمانی و نیز هدایت و شهود عرفانی در جهت کشف حقایق و شناخت معارف و ارائه سه طریق به سوی مطلق علم و نیز سرزنش کسانی که بدون بهره مندی از یکی از این راه ها به مجادله برمی خیزند «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدیً وَ لا کِتابٍ مُنیر» و همچنین با تکیه بر منابع شش گانه شناخت و دعوت ضمنی به لزوم به کارگیری آن ها، و نیز دعوت انسان ها به مطالعه آیات آفاقی و انفسی، به عنوان مهم ترین راه شناخت خدا، و با تکریم و بزرگداشت مقام علم و نکوهش جهل و جاهلان، ضمن ایجاد انگیزه برای کسب علم و معرفت، رویکرد علمی خود را نیز نمایان ساخته است.ماده «علم» به صورت های گوناگون ۷۵۰ بار در قرآن تکرار شده است. علامه طباطبائی در این باره می فرماید: «تجلیل و تمجیدی که قرآن از علم و دانش نموده، در هیچ کتاب آسمانی دیگر یافت نمی شود.» در احادیث متعددی قرآن به عنوان کتاب حاوی علم و اخبار و هر آنچه در جهان رخ داده و خواهد داد مطرح می شود، هرچند خرد آدمیان قادر به درک همه این علوم نباشد. بنابراین، یکی از ویژگی های ممتاز و منحصر به فرد قرآن کریم، عمق و ژرفای شگفت آور آن است؛ چنان که قرآن ناطق، امام علی (علیه السّلام) درباره آن فرمود: «و بحراً لا یُدرکُ قعره» و تاریخ نشان داده است که راز جاودانگی و ماندگاری قرآن در جای زمان، تازگی و طراوت همیشگی آن برای افکار و اندیشه های بشر، همین عمق و ژرفای آن است که همچون دریای بی کران، غواصان فکر و فهم را در خود می پذیرد و هیچ گاه به نقطه پایان نمی رساند.
سرّ جاودانگی قرآن
راز این حقیقت با عنایت به تشابه تجلی با تجلی کننده روشن می شود. قرآن تجلی خداست و مخاطب آن فطرت زوال ناپذیر آدمی در هر عصر و نسل و نژاد، بدین روی، پیام های قرآن در بردارنده محتوایی ژرف، فرا زمانی، فرا مکانی و جهان شمول هستند. از سوی دیگر، در چند قرن اخیر و در پی رشد چشمگیر علوم تجربی در غرب، بیش ترین معارضه با کتاب های آسمانی و متون دینی به نام «علم» صورت گرفته است. با التفات به بخش های گوناگون علوم، از اخترشناسی کوپرنیک و زیست شناسی داروین گرفته، تا روان شناسی فروید، ادعا بر این بوده که برخی اکتشافات علمی، بعضی از آموزه های بنیادین کتاب های آسمانی را ابطال و یا ـ دست کم ـ تضعیف می کنند و این ادعا موجب شد که جمعی به جداکردن کامل حوزه های علم و کتاب های آسمانی روی آورند مانند: نظریات کانت، اگزیستالیست ها و پوزیتیویست ها، و عده ای دیگر به توجه و تاویل گزاره های متون دینی پرداختند تا بدین وسیله، از بی اعتباری قطعی آن و سرخوردگی متدینان جلوگیری کنند.در جهان اسلام نیز یکی از پرسش هایی که در ارتباط با قرآن مطرح شده مساله رابطه قرآن به عنوان آخرین و کامل ترین هدیه آسمانی و علوم، یعنی محصول تلاش فکری اندیشمندان جهان، اعم از علوم انسانی و علوم طبیعی است که از مدت ها پیش، ذهن و تفکر فرهیختگان را به خود مشغول ساخته و در عمل، افراط و تفریط هایی را در پی داشته است. به گونه ای که برخی بیش از سیصد آیه قرآن را با علوم تجربی تطبیق کرده اند و در بسیاری موارد، ادعای ارتباط تنگاتنگ قرآن را با علوم نموده اند و برخی دیگر هر نوع ارتباط قرآن با علوم را منکر شده و برداشت مطالب علمی از قرآن را تحمیل بر قرآن و «تفسیر به رای» دانسته اند. گرچه بی انصافی است اگر تلاش های خالصانه و اعتدال گرایانه ای که از سر دین داری و عشق خالصانه به ساحت قرآن و حس دفاع از حریم آن و یا در جهت اثبات اعجاز علمی آن صورت گرفته است، نادیده انگاشته شود، اما به هر حال، مساله رابطه قرآن و علوم مشکلی جدی است و در این باره سؤالات و پرسش هایی اساسی مطرح می باشند.
سؤالات و نظریات جدید
...
wikifeqh: رابطه_قرآن_و_علوم