رابطه با شوروی در دوره پهلوی دوم

[ویکی فقه] رابطه ایران با اتحاد جماهیر شوروی در دوره محمدرضا پهلوی از فراز و نشیب های گوناگون برخوردار بود. این روابط تحت تأثیر فضای ناشی از رقابت دو ابرقدرت شرق و غرب بود. تلاش محمدرضا برای ایجاد روابط با آمریکا همواره این روابط را تیره نگه داشته بود در عین حال پدید آمدن فضای تنش زدایی در روابط دو ابرقدرت در اوایل دهه ۶۰ از تنش میان دو کشور تا حدودی کاست و فضای همکاری و مشارکت را تا حدودی جایگزین کرد.
شروع و بروز جنگ دوم بین الملل به روسیه اجازه داد، نیات و آرزوهایی که از دیرباز نسبت به ایران در دل می پروراند، احیا کند. مسکو در زمان دوستی آلمان و روسیه کوشش می کرد که منافع خصوصی خود را در منطقه خلیج فارس بشناساند. در مذاکرات متمادی آلمان و روسیه در پیمان چهار جانبه که دنیا به مناطق چهارگانه تحت نفوذ یکی از چهار دولت آلمان، روسیه، ایتالیا و ژاپن واگذار می شد، روسیه منطقه جنوب باطوم باکو در جهت خلیج فارس را به عنوان مرکز تمایلات ارضی و نفوذ اتحاد شوروی انتخاب کرد.بعد از سال های متمادی تدارکات معنوی و علمی و تعلیم و تربیت کادرهای مختلف محرکین و مبلغین کمونیست، فرصتی پیش آمد که برنامه های از پیش تعیین شده به مرحله اجرا در آید که تعداد زیادی از واحدهای ارتش سرخ ایران و تشکیلات و تجهیزات فراوان وارد یک کشور شرقی آسیایی شدند و رقیب آن ها انگلیس در این تاریخ متحد آن ها شده بود و انتظار نمی رفت در مقابل فعالیت های روسیه در شمال ایران واکنشی نشان دهد.
خان ملک یزدی، محمد، غوغای تخلیه ایران، تهران، سلسله، ۱۳۶۲، ص۱۳.
روس ها از همان اوایل نشان دادند که داخل در اجرای سیاست ممتد و عمیقی شده اند که موجب تغییرات اساسی در روند سیاسی و اقتصادی و اجتماعی شهرستان های اشغالی خودشان، به وجود خواهند آورد. رفت و آمد در مناطق تحت اشغال شوروی برای غیر ایرانیان فقط با اخذ ویزا از سفارت شوروی در تهران امکان داشت. با ورود ارتش سرخ به ایران وحشت و هراس، ساکنان این منطقه را فرا گرفت. عناصر مرفه و سرشناس شهرستان های شمال و بسیاری دیگر با شتاب هر چه بیشتر شهر و دیار خود را ترک کردند؛ اما عده ای از مالکین ماندن را ترجیح دادند.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، تاریخ روابط خارجی ایران، تهران، مولف، ۱۳۶۸، چ۱، ص۴۲۰.
منع صدور خوار و بار به خصوص برنج به مقدار زیاد یا به عنوان تجارت از مناطق شمالی ایران به سایر مناطق، شهرستان های ایران این منطقه را از دیگر مناطق ایران مجزا کرد. این ممنوعیت در ابتدا شامل گندم و برنج بود که مصیبت بزرگی برای نواحی دیگر ایران فراهم آورد که شورش هایی را نیز در سال ۱۳۲۱ش. در پایتخت بر اثر قحطی و کمبود آذوقه به همراه داشت.ترس از شوروی مطبوعات را نیز وادار به سکوت کرد مقصود شوروی از این کار این بود که برای انگلیسی ها در منطقه تحت اشغال شان یعنی جنوب ایران مزاحمت و تولید دردسر کنند. دولت آمریکا و انگلیس برای حل مشکل خوار و بار در ایران حاضر شدند بیست و پنج هزار تن گندم به ایران بدهند. سفیر روسیه نیز بلافاصله بعد از این اقدام آمریکا و انگلیس به ملاقات نخست وزیر وقت، سهیلی رفته و اعلام داشت دولت شوروی با در نظر گرفتن احتیاجات مبرم ایران تصمیم گرفته است که ۲۵ هزار تن گندم به ملت ایران اهدا کند. مطبوعات تحت نفوذ شوروی نیز از سخاوت و جوانمردی همسایه شمالی تعریف و تمجید بسیار نمودند.
لنزوسکی، جورج، رقابت روسیه و غرب در ایران، ترجمه اسماعیل رایین، تهران، جاویدان، ۱۳۵۳، ص۲۱۸.
...