دوک (عنوان). دوک با معادل مؤنث
دوشس یکی از لقب های مهم اشرافی و سلطنتی اروپایی است. به منطقهٔ حکومتی دوک، دوک نشین گفته می شود. این واژه از ریشه واژه
لاتین dux و به معنای فرمانده است.
در میان لقب های پادشاهی بریتانیا، دوک از بالاترین و مهم ترین درجات، برای مردان است. اگر دوک، به عنوان مثال هم چنین شاهزاده، عضو ارتش، سفیر یا روحانی باشد، رتبه اش قبل از لقبش گفته می شود به عنوان مثال:
ارتشبد والاحضرت شاهزاده ادوارد، دوک کنت. [ ۱]
آرشیدوک از القاب اشرافی در دربار دودمان هابسبورگ، اتریش - مجارستان بود.
آرشیدوک جایگاهی پایین تر از
شاه و بالاتر از دوک داشت.
دوک (نخ ریسی). دوک ابزاری ساده از جنس چوب یا آهن است برای ریسیدن پنبه و پشم. دوک نخ ریسی اولین وسیله پارچه بافی است که
الیاف را به نخ تبدیل می کند و به این خاطر در تاریخ تحول وتکامل بافندگی نقش بسیار مهمی داشته است. الیاف توسط دوک نخ ریسی تبدیل به رشته های طولانی و محکم گردیده که ( بنا به مورد مصرف )
رنگرزی شده یا به همان رنگ اولیه در
نساجی سنتی، قالی بافی، گلیم بافی و. . . به کار برده می شوند. [ ۱]
دوک چوب یا فلزی است تقریباً به طول نیم متر یا بیشتر که در یک سر آن نیم کرهٔ چوبی قرار دارد و در سر دیگر آن نیم کرهٔ قلابی آهنین نازک سرکج تعبیه شده است. قطر چوب در قسمت نیم گوی کلفت و در قسمت دیگر باریک است. زنان دوک ریس، سر رشته را بدان قلاب می پیچانند و با یک دست دوک را روی زانو تاب می دهند و با دست دیگر پشم یا پنبه را که از یک سر به صورت باریکی به رشته سر چنگک متصل است به آرامی به تاب درمی آورند و همین که رشته به درازای فاصلهٔ دست و زانو یعنی حدود یک متر رشته شد آن را به دور چوب می پیچند و دوباره به تافتن رشتهٔ دیگر می پردازند و این کار را همچنان ادامه می دهند تا تودهٔ قطور مخروطی شکل از رشتهٔ پشم یا پنبه فراهم آید و آن تودهٔ مخروطی شکل را دوکچه می نامند. [ ۲]
چوبی که گلوله پشم نریسته را روی آن نگاه می دارند تا سپس بتوانند آن پشم را برای ریسیدن به دور دوک بپیچند
دُشْکی نام دارد. حلقه یا برآمدگی در گلوی دوک نخ ریسی برای پیشگیری از گره خوردن نخ را بادریسه می گویند. [ ۳]
تکامل این وسیله نقش مهمی در پیشرفت فن نساجی داشته و پیش درآمد پیدایش
چرخ نخ ریسی است. یافته های باستان شناسی نشان دهنده استفاده دوک از دوره
نوسنگی است. در بسیاری از محوطه های باستانی عصر نوسنگی ایران نیز دوک های متعددی یافت شده اند. مهری از محوطه
چغامیش خوزستان متعلق به ۳۳۰۰ ق م زنی را در حال نخ ریسی نشان می دهد. [ ۴]
استفاده از دوک های سوراخ دار امکان کنترل بهتر الیاف و تبدیل آن به نخ صاف و ظریف تر مقدور می سازد. وجود دوک های سوراخ دار شیاردار در طی هزاره چهارم پیش از میلاد و به کارگیری انواع الیاف های پشمی در ایران، فلسطین،
میان رودان و
قفقاز حکایت از پیشرفت بکار بردن پشم و روش های ریسندگی در این مناطق دارد. افزون بر آن در محوطه های یاد شده بالا در
سیلک کاشان، تل گپ، جعفرآباد، جوی، تپه سبز دهلران دوک هایی با اشکال متفاوت بدست آمده اند که نشانگر تلاش جوامع دوره نوسنگی در بهبود روشهای ریسندگی است. با این وجود بنظر نمی رسید که تاپیش از هزاره چهارم از دوک سوراخ دار یا دوک بلند که از کارایی بالاتری در کنترل و کیفیت نخ ریسی برخوردارند استفاده شده باشد، ولی در هزاره چهارم پیش از میلاد استفاده از این نوع دوک بلند رواج می یابد. [ ۵]
