خطبه قاصعه

خطبه قاصِعَه بلندترین و طولانی ترین خطبه ای است که در کتاب نهج البلاغه وارد شده. علی بن ابی طالب در این خطبه عُمدتا به مذمّت رذائل اخلاقی نظیر تعصب، تکبر و غرور پرداخته و در این زمینه انسان را به عبرت گرفتن از سرنوشت شیطان و عدم پیروی از او دعوت می کند. [ ۱]
حسینعلی منتظری دربارهٔ علت نام گذاری این خطبه به «قاصِعَه» احتمالاتی را بیان می کند، که بعضی از آن ها عبارت است از:
• «قَصَعَ» در لغت عرب به معنای «حَقَّرَ» باشد. در این صورت قاصعه به معنی «تحقیر کننده» می باشد. زیرا علی در این خطبه شیطان را تحقیر کرده و کوچک شمرده است.
• «قَصَعَ» در لغت عرب به معنای «اَزالَ» باشد. در این صورت قاصعه به معنی «از بین بَرنده» می باشد. زیرا این خطبه باعث از بین رفتن کبر و غرور در شخص متکبر و مغرور می گردد. [ ۲]
تعصب جاهلی عرب علت بیان این خطابه از علی بن ابی طالب بود. چراکه کوفه از قبیله های گوناگونی تشکیل شده بود و هر قبیله خود را نسبت به قبیله دیگر برتر می دانست. کافی بود گذر یکی از افراد این قبیله به قبیله دیگری بخورد و بین ان ها ناراحتی به وجود بیاید. آنگاه یکی از آنان فریاد می زد ( مثلاً می گفت: ای قبیله نخع! ) و از قبیله خود طلب یاری می کرد، در این هنگام چند تن از آن قبیله به جهت یاری رساندن به هم قبیله خود می آمدند و آن شخص دیگر را می زدند. سپس او هم به قبیله خود برمی گشت و یاری می خواست. به این ترتیب قبیله ها به روی یکدیگر شمشیر می کشیدند و باعث کشته شدن تعدادی زیادی آدم می شدند. علی به جهت جلوگیری از این نوع فتنه و آشوب ها این خطبه را بیان کرد. [ ۳]
علی بن ابی طالب در بخشی از این خطبه چنین می گوید:[ ۴]
. . . فَاعْتَبِرُوا بِمَا کَانَ مِنْ فِعْلِ اللَّهِ بِإِبْلِیسَ إِذْ أَحْبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِیلَ وَ جَهْدَهُ الْجَهِیدَ وَ کَانَ قَدْ عَبَدَ اللَّهَ سِتَّةَ آلَافِ سَنَةٍ لَا یُدْرَی أَ مِنْ سِنِی الدُّنْیَا أَمْ مِنْ سِنِی الْآخِرَةِ عَنْ کِبْرِ سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ فَمَنْ ذَا بَعْدَ إِبْلِیسَ یَسْلَمُ عَلَی اللَّهِ بِمِثْلِ مَعْصِیَتِهِ کَلَّا مَا کَانَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لِیُدْخِلَ الْجَنَّةَ بَشَراً بِأَمْرٍ أَخْرَجَ بِهِ مِنْهَا مَلَکاً إِنَّ حُکْمَهُ فِی أَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَاحِدٌ وَ مَا بَیْنَ اللَّهِ وَ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ هَوَادَةٌ فِی إِبَاحَةِ حِمًی حَرَّمَهُ عَلَی الْعَالَمِینَ. فَاحْذَرُوا عِبَادَ اللَّهِ عَدُوَّ اللَّهِ أَنْ یُعْدِیَکُمْ بِدَائِهِ وَ أَنْ یَسْتَفِزَّکُمْ بِنِدَائِهِ وَ أَنْ یُجْلِبَ عَلَیْکُمْ بِخَیْلِهِ وَ رَجِلِهِ فَلَعَمْرِی لَقَدْ فَوَّقَ لَکُمْ سَهْمَ الْوَعِیدِ وَ أَغْرَقَ إِلَیْکُمْ بِالنَّزْعِ الشَّدِیدِ وَ رَمَاکُمْ مِنْ مَکَانٍ قَرِیبٍ …