خراشاد

خُراشاد روستایی است واقع در ۲۴ کیلومتری جنوب شرقی بیرجند و واقع در استان خراسان جنوبی. این روستا به سبب نخبه پروری، [ ۱] صنایع دستی[ ۲] و نیز زیبایی طبیعی شهرت دارد. [ ۳]
نام خُراشاد، نامی یگانه بوده و بنا به گفته محمد اسماعیل رضوانی ( پدر علم تاریخ معاصر ایران که خود زاده این روستا بود ) برگرفته از زبان پهلوی و به معنی محل طلوع خورشید است.
دلیل این نامگذاری، واقع شدن این روستا در میان دره ای شرقی - غربی است که از شرق به کوهستان باقران و از غرب به دشت خراشاد ختم می گردد. با توجه به واقع شدن این روستا در ابتدای دره، از نظر مردم محلی، اولین روستای از مجموعه روستاهای واقع در دره خراشاد می بوده که خورشید بدان می تابیده است.
دکتر رضوانی در مصاحبه اش در سال ۱۳۶۷ با کیهان فرهنگی می گوید:
خراشاد گویش دیگری است از کلمه خورشید، که من آن را در الاتنبیه و الاشراف پیدا کردم. در جایی که اقالیم سبعه را تقسیم می کنند به سیارات سبعه می گویند:الاقلیم رابع للشمس و هو بالفارسیه خرشاد. [ ۴]
در گویش محلی، نام این روستا خُرَشاد تلفظ می گردد.
تاریخچه روستای خراشاد، به پیش از اسلام بازمی گردد. وجه تسمیه این روستا، خود نشان از تاریخ چند هزار ساله این روستا دارد. وجود آثاری مانند قبرستان زرتشتی ها ( گبرها ) در نزدیکی کاریز خراشاد، قلعه و تونلهای زیر زمینی ( که برای مقابله با یورش ترکمنها ساخته شده اند ) ∗ ، واقع شدن در ۴ کیلومتری روستای کوچ و نگاره های لاخ مزار و… نیاز به اکتشافات و پی جویی های باستان شناسی را بیش از پیش نشان می دهد. [ ۵]
در لغت نامه دهخدا در سال ۱۳۴۵ در مورد خراشاد چنین نوشته شده است:
قریه ای است از زیر مجموعه روستای آباد و زیبای نصرآباد شهرستان بیرجند، واقع در سی هزار گزی جنوب بیرجند. این ناحیه کوهستانی با آب و هوای معتدل و ۹۲۸ تن سکنه فارسی زبان است. آب آن از قنات و محصولاتش غلات، زعفران و سردرختی است. اهالی به کشاورزی و قالی بافی گذران می کنند و راه آن مال رو است. مزرعه گنج آباد و میرزاملک و علی آباد و سالم آباد جزء آن است. در آنجا دفتر ازدواج و طلاق و دبستان وجود دارد. [ ۶]
در درهٔ خراشاد روستاهای گنج آباد، سالم آباد، علی آباد و میرزاملک، نصرآباد، ملک آباد، کفکی و برزج واقع شده اند.
این قلعه تحت شماره ۱۷۰۶۴ و در سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.