[ویکی فقه] نخستین نشانه های خانه سازی در قفقاز به دوران ماقبل تاریخ و غارنشینی برمی گردد. غارهای طبیعی آزیخ، تاغلار، قوبوستان، قازما، و آوی داغ از نخستین پناهگاه های انسان در قفقاز بوده اند. بعدها با ایجاد تغییراتی در غارهای طبیعی مانند دیوارکشی و بازکردن سوراخ برای خروج دود، به تدریج نخستین مرحله خانه سازی در مناطق کوهستانی آغاز گردید.
به تدریج ساکنان قفقاز خانه هایی به ترتیب زیر در خارج از غارها ساختند: ۱) کومه سرپناه چهارگوش و کوچک و ساده ای از نی و شاخ و برگ بود که دیوارهای آن معمولا از خشت یا ترکه بافته ساخته و از داخل گل اندود می شد و بام آن با نِی و شاخ و برگ و پوشال پوشانده می شد. از کومه بعدها و تا این اواخر، برای نگهداری علوفه و گاهی گوسفندان استفاده می کردند (برای ساختار متفاوت کومه در میان شاهسونها رجوع کنید به این منبع ).۲) دَیَه، در ترکی به معنای خانه، منزلی موقت با استخوان بندی ترکه بود. یک سر ترکه ها را روی دایره ای در خاک فرو می کردند و سر دیگر آن ها را به هم می پیچیدند و آن ها را از چند جا با ریسمان به هم می بستند و روی آن را معمولا با نمد می پوشاندند. به اطرافش هم چتن که از نی بافته می شد، می کشیدند. برای جلوگیری از ورود آب باران به داخل، دور تا دور دیه جوی باریکی برای هدایت آب به خارج از آن کنده می شد. هنوز هم در بعضی جاها، عشایر و چوپان ها از دیه استفاده می کنند. ۳) داش قورا خانه ای موقت بود که در ییلاق ساخته می شد. نیمه زیرین این گونه خانه ها زیرزمین بود و نیمه بالایی آن ها با چیدن سنگ های کوچک و بزرگ، بی آنکه از ملاطی استفاده شود، بالا آورده می شد. سقف آن را با شاخ و برگ درخت و کف آن را با خاک کوبیده می پوشاندند. اجاق در وسط خانه یا کنار دیوار و سوراخی هم برای خروج دود و ورود روشنایی تعبیه می گردید. ارتفاع داش قورا به دو متر می رسید. ۴) قازما بومْکَند زیرزمین ساده ای است که سابقه آن به عصر پارینه سنگی می رسد. این خانه های چهارگوش یا دایره ای را با تعبیه تیرچوبی می ساختند. دیوارهای داخلی معمولا با چوب، سنگ یا مصالح دیگر استوار می شدند. ورودی آن پلکانی بود.
ساخت خانه بعد از عصر پارینه سنگی
پس از عصر پارینه سنگی، خانه های ساخته شده از مُهره (چینه)، قلوه سنگ، خشت با دیوارهایی که از درون و بیرون اندود می شدند، با یک و گاه دو اتاق، چهارگوش یا دایره ای شکل، با اجاق و انبار غله و بعضی دارای اجزایی ویژه نگهداری ارزاق و ماکیان و دام پدیدار شدند. در همان دوره، خانه هایی به نام قرادام هم در میان کشاورزان و دامداران رایج شده بود که شکل تکامل یافته غارهای مصنوعی و قازماها بود و به خانواده های بزرگ تعلق داشت. قرادام برحسب موقعیت جای گیری خود، زیرزمینی، نیمه زیرزمینی یا روی زمینی بوده است و ویژگی آن بام ساخته شده از تیرک هایی است که بر روی تیرهای محکم چوبی قرار می گرفته و شکل پشت ماهی داشته است در این نوع خانه ها که در ارمنستان قلخاتون و در گرجستان داربازی نامیده می شده، اتاق های نشیمن و کار یکی بوده است. هنوز هم در بعضی نقاط دور افتاده این جمهوری ها، این نوع خانه ها دیده می شود خانه هایی به نام چووستان یا چاوستان با مصالح محدود محلی و بیش تر در نواحی گرمسیر دارای نیزار مانند شروان و قراباغ ساخته می شدند. پس از آن که دیوارهای اطراف را با ستون های چوبی و خیزران و نی بر روی پی برپا می کردند، هر دو طرفِ آنها را گل اندود می کردند. برای ساختن سقف هم، تیرهایی را به طور دوشیبی بر روی ستون های اطراف و وسط و تیرحمال که بر روی دو ستون بلندتر در جلو و عقب ساختمان قرار می گرفت، تعبیه می کردند و پس از پوشاندنشان با نی و پوشال، بر روی آن ها گِل می مالیدند. از چووستان تا دهه های نخستین قرن چهاردهم/بیستم استفاده می شد کرتمه بیش تر در روستاهای مناطق بیشه زار، از سلسله جبال قفقاز کوچک، شکی، زاقاتالا، قوبه، خاچماز و بخش کوهستانی شروان و طالش بنا می گردید و در ساخت آن از چوب بیشترین استفاده می شد و در سده های میانه در بسیاری از مناطق روستایی روسیه هم رواج داشت. کرتمه ها یک یا دو اتاقه و ندرتاً دو طبقه بنا می شدند. سقف خانه های بزرگ تر چهار شیبه بود و در آن برای اتصالات به جای میخ آهنی سر تیرها با چفت و بست های چوبی به هم متصل می گردید. سقف را هم با نی بوریا و سفال می پوشاندند. این نوع خانه ها از اواخر سده سیزدهم به تدریج منسوخ شدند
خانه های دائمی و ثابت
خانه های قفقاز در قرن سیزدهم، بنابه شیوه گذران زندگی، به دو نوع خانه های دائمی و ثابت، متعلق به اهالی یکجانشین و خانه های موقت و سیار مخصوص ایلات و عشایر تقسیم می شوند. خانه های موقت در نقاط مختلف این منطقه، آلاچیق، جوما، دیه، موخور، قراکچه، دوننوکلواو و غیره نامیده می شدند. دیه کوچک تر و کم دوام تر از آلاچیق بود و آلاچیق کوچک نامیده می شد. در مقابل، آلاچیق به توانگران تعلق داشت. داخل آن ها بخش جداگانه ای به نام نَمی یا بوجاق برای نگهداری حیوانات و خواربار وجود داشت.
← انواع آلاچیق
...
به تدریج ساکنان قفقاز خانه هایی به ترتیب زیر در خارج از غارها ساختند: ۱) کومه سرپناه چهارگوش و کوچک و ساده ای از نی و شاخ و برگ بود که دیوارهای آن معمولا از خشت یا ترکه بافته ساخته و از داخل گل اندود می شد و بام آن با نِی و شاخ و برگ و پوشال پوشانده می شد. از کومه بعدها و تا این اواخر، برای نگهداری علوفه و گاهی گوسفندان استفاده می کردند (برای ساختار متفاوت کومه در میان شاهسونها رجوع کنید به این منبع ).۲) دَیَه، در ترکی به معنای خانه، منزلی موقت با استخوان بندی ترکه بود. یک سر ترکه ها را روی دایره ای در خاک فرو می کردند و سر دیگر آن ها را به هم می پیچیدند و آن ها را از چند جا با ریسمان به هم می بستند و روی آن را معمولا با نمد می پوشاندند. به اطرافش هم چتن که از نی بافته می شد، می کشیدند. برای جلوگیری از ورود آب باران به داخل، دور تا دور دیه جوی باریکی برای هدایت آب به خارج از آن کنده می شد. هنوز هم در بعضی جاها، عشایر و چوپان ها از دیه استفاده می کنند. ۳) داش قورا خانه ای موقت بود که در ییلاق ساخته می شد. نیمه زیرین این گونه خانه ها زیرزمین بود و نیمه بالایی آن ها با چیدن سنگ های کوچک و بزرگ، بی آنکه از ملاطی استفاده شود، بالا آورده می شد. سقف آن را با شاخ و برگ درخت و کف آن را با خاک کوبیده می پوشاندند. اجاق در وسط خانه یا کنار دیوار و سوراخی هم برای خروج دود و ورود روشنایی تعبیه می گردید. ارتفاع داش قورا به دو متر می رسید. ۴) قازما بومْکَند زیرزمین ساده ای است که سابقه آن به عصر پارینه سنگی می رسد. این خانه های چهارگوش یا دایره ای را با تعبیه تیرچوبی می ساختند. دیوارهای داخلی معمولا با چوب، سنگ یا مصالح دیگر استوار می شدند. ورودی آن پلکانی بود.
ساخت خانه بعد از عصر پارینه سنگی
پس از عصر پارینه سنگی، خانه های ساخته شده از مُهره (چینه)، قلوه سنگ، خشت با دیوارهایی که از درون و بیرون اندود می شدند، با یک و گاه دو اتاق، چهارگوش یا دایره ای شکل، با اجاق و انبار غله و بعضی دارای اجزایی ویژه نگهداری ارزاق و ماکیان و دام پدیدار شدند. در همان دوره، خانه هایی به نام قرادام هم در میان کشاورزان و دامداران رایج شده بود که شکل تکامل یافته غارهای مصنوعی و قازماها بود و به خانواده های بزرگ تعلق داشت. قرادام برحسب موقعیت جای گیری خود، زیرزمینی، نیمه زیرزمینی یا روی زمینی بوده است و ویژگی آن بام ساخته شده از تیرک هایی است که بر روی تیرهای محکم چوبی قرار می گرفته و شکل پشت ماهی داشته است در این نوع خانه ها که در ارمنستان قلخاتون و در گرجستان داربازی نامیده می شده، اتاق های نشیمن و کار یکی بوده است. هنوز هم در بعضی نقاط دور افتاده این جمهوری ها، این نوع خانه ها دیده می شود خانه هایی به نام چووستان یا چاوستان با مصالح محدود محلی و بیش تر در نواحی گرمسیر دارای نیزار مانند شروان و قراباغ ساخته می شدند. پس از آن که دیوارهای اطراف را با ستون های چوبی و خیزران و نی بر روی پی برپا می کردند، هر دو طرفِ آنها را گل اندود می کردند. برای ساختن سقف هم، تیرهایی را به طور دوشیبی بر روی ستون های اطراف و وسط و تیرحمال که بر روی دو ستون بلندتر در جلو و عقب ساختمان قرار می گرفت، تعبیه می کردند و پس از پوشاندنشان با نی و پوشال، بر روی آن ها گِل می مالیدند. از چووستان تا دهه های نخستین قرن چهاردهم/بیستم استفاده می شد کرتمه بیش تر در روستاهای مناطق بیشه زار، از سلسله جبال قفقاز کوچک، شکی، زاقاتالا، قوبه، خاچماز و بخش کوهستانی شروان و طالش بنا می گردید و در ساخت آن از چوب بیشترین استفاده می شد و در سده های میانه در بسیاری از مناطق روستایی روسیه هم رواج داشت. کرتمه ها یک یا دو اتاقه و ندرتاً دو طبقه بنا می شدند. سقف خانه های بزرگ تر چهار شیبه بود و در آن برای اتصالات به جای میخ آهنی سر تیرها با چفت و بست های چوبی به هم متصل می گردید. سقف را هم با نی بوریا و سفال می پوشاندند. این نوع خانه ها از اواخر سده سیزدهم به تدریج منسوخ شدند
خانه های دائمی و ثابت
خانه های قفقاز در قرن سیزدهم، بنابه شیوه گذران زندگی، به دو نوع خانه های دائمی و ثابت، متعلق به اهالی یکجانشین و خانه های موقت و سیار مخصوص ایلات و عشایر تقسیم می شوند. خانه های موقت در نقاط مختلف این منطقه، آلاچیق، جوما، دیه، موخور، قراکچه، دوننوکلواو و غیره نامیده می شدند. دیه کوچک تر و کم دوام تر از آلاچیق بود و آلاچیق کوچک نامیده می شد. در مقابل، آلاچیق به توانگران تعلق داشت. داخل آن ها بخش جداگانه ای به نام نَمی یا بوجاق برای نگهداری حیوانات و خواربار وجود داشت.
← انواع آلاچیق
...
wikifeqh: خانه_در_قفقاز