خاندان تغاتیمور

[ویکی فقه] تُغاتیمور، از خان های مغول و حاکم غرب خراسان و جرجان در سده هشتم، وی پسر سودای کاون/ سودی کاون و احتمالاً نواده اوتکین، برادر چنگیزخان، بوده است.
نام او در بیش تر منابع به صورت طغای تیمورخان، طغاتیمور، و پادشاه طغاتیمور آمده است. اسمیت با توجه به معادل اویغوری این نام، ضبط آن را طَغای تیمور دانسته است. از زندگی او و خاندانش تا پیش از ۷۳۳ اطلاعات اندک و متناقضی در منابع وجود دارد. خاندان او در ۷۰۵ با ده هزار تن (تومان) در خراسان به خدمت الجایتو (حک: ۷۰۳ـ۷۱۶) در آمدند، اما در ۷۱۵ که بابابهادر، جد تغاتیمور، به خوارزم حمله کرد، به دستور الجایتو، بابابهادر و پسرش سودی به هلاکت رسیدند و قبیله بابا در مازندران ساکن شدند. اما به گفته شبانکاره ای سودی کاون در ۷۳۳ به فرمان سلطان ابوسعید بهادر (حک: ۷۱۶ـ۷۳۶)، با اتباعش به خراسان آمد و در سرخس ساکن شد و در زمستان همان سال در مازندران وفات یافت. همچنین حافظ ابرو ذیل شرح رویدادهای ۷۱۲، از سوتای و پسر او تغاتیمور نام برده که احتمالاً این سوتای همان سودای است که همراه الجایتو به شام لشکر کشید و بعد از آن الجایتو، وی را به حکومت دیارْبَکر فرستاد. بنابراین، چنین می نماید که تغاتیمور ابتدا در خدمت الجایتو و سپس در خدمت سلطان ابوسعید بهادر بوده و بعداً در خراسان از ملازمان امیر شیخ علی، امیرالامرای خراسان و مازندران، شده است.
نابسامانی قلمرو ایلخانان
با درگذشت سلطان ابوسعید در ۷۳۶ و کشمکش میان امرای ایلخانی بر سر قدرت، قلمرو ایلخانان دستخوش نابسامانی شد. هنگامی که حسنِبزرگ (شیخ حسن ایلکانی؛ حک: ۷۳۶ـ۷۵۷)، به نام محمدخان پسر هولاکو در آذربایجان قدرت را به دست گرفت، امیران مخالف او از جمله ارغونشاه (متوفی ۷۴۶) و امیر شیخ علی، تغاتیمور را که در مازندران بود به حکومت رساندند و به نام او سکه زدند و خطبه خواندند و علاءالدین محمد را وزیر او کردند. تغاتیمور به همراه این امیران به آذربایجان تاخت و در ۷۳۷ سلطانیه را گرفت. شیخ حسن بزرگ ناگزیر به اران رفت و با شاهزاده ساتی بیک (حک: ۷۳۹ـ۷۴۰) و پسر او، سورغان/ سیورغان، متحد شد. لشکریان خراسان به همراه تغاتیمور در عراق عجم دست به چپاول زدند و موسی خان ایلخانی (حک: ۷۳۶ـ ۷۳۸)، مدعی دیگر حکومت، را شکست دادند. موسی خان ناگزیر با تغاتیمور صلح کرد. در ۷۳۷ آن دو در مراغه، حدود کتپو، با شیخ حسن بزرگ روبرو شدند، اما تغاتیمور از جنگیدن اجتناب کرد و به خراسان بازگشت؛ در نتیجه، موسی خان شکست خورد و پس از چندی به قتل رسید. ارغونشاه که پیش از این رویداد با تغاتیمور به مخالفت برخاسته بود، تغاتیمور را در نزدیکی سملقان/ سمنغان دستگیر کرد و امیر شیخ علی را کشت. به گفته شبانکاره ای این واقعه در ۷۳۶ روی داده است. شیخ حسن بزرگ پس از مطلع شدن از این واقعه، شخصی به نام شیخ محمد مولاید را امیر خراسان کرد، اما ارغونشاه او را نیز از بین برد و پس از مشورت با امرای خراسان، تغاتیمور را در ۷۳۹ در نیشابور به سلطنت رساند. شیخ حسن بزرگ که در آن زمان با شیخ حسن چوپانی (حسنِ کوچک؛ متوفی ۷۴۴) درگیر شده بود، پادشاهی تغاتیمور را پذیرفت و در بغداد به نام او خطبه خواند و وی را به بغداد دعوت کرد؛ حافظ ابرو این رویداد را در ۷۳۸ ضبط کرده است.
حیله شیخ حسن چوپانی
تغاتیمور به همراه ارغونشاه ــ که در آن زمان حاکم طوس و مشهد بود ــ در رجب ۷۳۹ به سلطانیه رفتند و ارغونشاه به شیخ حسن بزرگ قول سرکوب چوپانیان را داد. هنگامی که شیخ حسن چوپانی از اران به اوجان آمد، با شیخ حسن بزرگ و تغاتیمور مکاتبه کرد و آن دو را به صلح دعوت نمود، اما از یک سو شیخ حسن بزرگ را از اتحاد با تغاتیمور بر حذر داشت و از سوی دیگر، تغاتیمور را به ازدواج با ساتی بیک تطمیع کرد و قول داد چوپانیان را به اطاعت او در آورد. شیخ حسن چوپانی از تغاتیمور خواست تا با او متحد شود و اتحادش را مکتوب کند، اما به محض دریافت مکتوب تغاتیمور، آن را برای شیخ حسن بزرگ فرستاد و او آن را به تغاتیمور نشان داد. تغاتیمور از شدت شرمساری شبانه به خراسان بازگشت. در ۷۴۲ شیخ علی کاون از برادرش، تغاتیمور، خواست تا او را برای فتح عراق عجم ــ که سلیمان خان حاکم آن جا و دست نشانده شیخ حسن چوپانی بود ــ بفرستد. اما به گفته قطبی اهری امیر سورغان، تغاتیمور را به تسخیر عراق عجم ترغیب کرده بود. به هر حال شیخ علی کاون در جنگ با ملک امیراشرف، برادر شیخ حسن چوپانی، در حوالی ابهر شکست خورد و به مازندران نزد تغاتیمور رفت، اما در ذیل جامع التواریخ، آمده است که شیخ علی کاون به خراسان رفت.
قیام سربداران
...