[ویکی فقه] بِگتِگینیان ، یکی از خاندانهای معتبر صاحب اقطاع ترکمان ، در قرن ششم هجری بوده اند.
آنان اگر چه از زیر سلطه همسایگان نیرومند خود کاملاً آزاد نشدند، مدت یک قرن ، اراضی وسیعی در بین النهرین علیا ـ بخشی در مشرق ، حدود اَربیل ؛ و مدتی کوتاه در مغرب ، حدود حران ـ در تملک داشتند.
بنیانگذار خاندان بگتگینیان
مؤسس این خاندان ، زین الدین علی کوچک بن بِگتِگین ، صاحب منصبی ترکمان بود که سرنوشتش از آغاز با سرنوشت امیر زنگی گره خورده بود. احتمالاً بر اثر شرکت در نبردهای آن امیر در سرزمین کردستان ، تملک شماری از نواحی زاب اکبر را تا اراضی حُمَیدی و کردنشین هکّاری ، در تکریت و شهرزور ، که اربیل در مرکز آنها قرار داشت ، به دست آورده بود. در ۵۳۹، پس از سرکشی آلپ ارسلان سلجوقی در موصل ، امیر زنگی فرماندهی نظامی آن شهر را نیز بدو سپرد. زین الدین ، علی رغم این قدرت ، نسبت به سیف الدین و قطب الدین ، جانشینان زنگی در موصل ، و وزیر ایشان جمال الدین اصفهانی (تا زمانی که مغضوب نشده بود) سرداری وفادار بود. قطب الدین شهرهای سِنجار و حَرّان را به سرزمینهای او ضمیمه کرد؛ حرّان به عوض حِمص در شام ، که یکی از برادران او ظاهراً آن را به نورالدین ، عموی قطب الدین و امیر حلب ، داده بود، تصرف شد. زین الدین در پایان عمر، همه اراضی خود را در ازای حق جانشینی انحصاری پسرش بر اربیل به قطب الدین واگذاشت . زین الدین به سن پیری در ۵۶۳ در گذشت و نامی نیک از بابت دلیری و درستکاری و ملایمت و حمایت از پارسایان بر جای نهاد.
سرگذشت مظفرالدین گوکبوری، فرزند زین الدین علی کوچک بن بگتگین
آوازه فرزندش ، مظفرالدین گوکبوری ، فراتر از او رفت . وی نخست به دست قایماز، حکمران اربیل (و سپس موصل )، به نفع برادر جوانتر خود، زین الدین یوسف ، از آن شهر بیرون رانده شد و در عوض قطب الدین ، حرّان را که پدر مظفرالدین گرفته بود، به او واگذار کرد. مظفرالدین سپس در فرصتی مساعد با صلاح الدین ایوبی متحد شد و صلاح الدین شهرهای رُها و سُمَیساط را بدو سپرد و او را به همسری یکی از خواهران خود در آورد. مظفرالدین از آن پس در بیشتر نبردهای صلاح الدین ، خصوصاً در فتح فلسطین و شام و پیکار با فرانکها (سومین جنگ صلیبی )، فعالیت برجسته ای داشت . گوکبوری در ۵۸۶، پس از مرگ برادرش یوسف ، سرزمین تحت تصرف خود، دیار مُضَر، را برای تقی الدین عمر، برادرزاده صلاح الدین ، تسلیم صلاح الدین کرد و عملاً به عنوان رئیس زنگیان حکومت سراسر ایالت اربیل را از او گرفت و آنجا را به مدت چهل و چهار سال تا سنّ هشتاد و یک سالگی در اختیار داشت ؛ و با توجه به سکّه هایی که ضرب کرده است ، پس از مرگ صلاح الدین خود را فقط تابع خلیفه می شمرد. گوکبوری در تمام پیکارهایی که آن زمان میان فرمانروایان بین النهرین علیا جریان داشت ، نقشی زیرکانه بازی کرد : نخست از ایوبیان در مقابل زنگیان ، و سپس از زنگیانِ ناتوان ، که دو دختر خود را به آنان داده بود، در برابر پسران العادل پشتیبانی کرد، و سرانجام در برابر جاه طلبیهای بدرالدین لؤلؤ ، وزیر و جانشین زنگیان که با اشراف ایوبی متحد بود، به مبارزه برخاست . گوکبوری که فرزند پسر نداشت و از دخالت همسایگان گوناگون بیمناک بود در پایان حیات ، امارت خویش را طبق وصیت به خلیفه واگذاشت و خلیفه نیز آنجا را تصرف کرد (۶۳۰).
آثار برجای مانده از گوکبوری
...
آنان اگر چه از زیر سلطه همسایگان نیرومند خود کاملاً آزاد نشدند، مدت یک قرن ، اراضی وسیعی در بین النهرین علیا ـ بخشی در مشرق ، حدود اَربیل ؛ و مدتی کوتاه در مغرب ، حدود حران ـ در تملک داشتند.
بنیانگذار خاندان بگتگینیان
مؤسس این خاندان ، زین الدین علی کوچک بن بِگتِگین ، صاحب منصبی ترکمان بود که سرنوشتش از آغاز با سرنوشت امیر زنگی گره خورده بود. احتمالاً بر اثر شرکت در نبردهای آن امیر در سرزمین کردستان ، تملک شماری از نواحی زاب اکبر را تا اراضی حُمَیدی و کردنشین هکّاری ، در تکریت و شهرزور ، که اربیل در مرکز آنها قرار داشت ، به دست آورده بود. در ۵۳۹، پس از سرکشی آلپ ارسلان سلجوقی در موصل ، امیر زنگی فرماندهی نظامی آن شهر را نیز بدو سپرد. زین الدین ، علی رغم این قدرت ، نسبت به سیف الدین و قطب الدین ، جانشینان زنگی در موصل ، و وزیر ایشان جمال الدین اصفهانی (تا زمانی که مغضوب نشده بود) سرداری وفادار بود. قطب الدین شهرهای سِنجار و حَرّان را به سرزمینهای او ضمیمه کرد؛ حرّان به عوض حِمص در شام ، که یکی از برادران او ظاهراً آن را به نورالدین ، عموی قطب الدین و امیر حلب ، داده بود، تصرف شد. زین الدین در پایان عمر، همه اراضی خود را در ازای حق جانشینی انحصاری پسرش بر اربیل به قطب الدین واگذاشت . زین الدین به سن پیری در ۵۶۳ در گذشت و نامی نیک از بابت دلیری و درستکاری و ملایمت و حمایت از پارسایان بر جای نهاد.
سرگذشت مظفرالدین گوکبوری، فرزند زین الدین علی کوچک بن بگتگین
آوازه فرزندش ، مظفرالدین گوکبوری ، فراتر از او رفت . وی نخست به دست قایماز، حکمران اربیل (و سپس موصل )، به نفع برادر جوانتر خود، زین الدین یوسف ، از آن شهر بیرون رانده شد و در عوض قطب الدین ، حرّان را که پدر مظفرالدین گرفته بود، به او واگذار کرد. مظفرالدین سپس در فرصتی مساعد با صلاح الدین ایوبی متحد شد و صلاح الدین شهرهای رُها و سُمَیساط را بدو سپرد و او را به همسری یکی از خواهران خود در آورد. مظفرالدین از آن پس در بیشتر نبردهای صلاح الدین ، خصوصاً در فتح فلسطین و شام و پیکار با فرانکها (سومین جنگ صلیبی )، فعالیت برجسته ای داشت . گوکبوری در ۵۸۶، پس از مرگ برادرش یوسف ، سرزمین تحت تصرف خود، دیار مُضَر، را برای تقی الدین عمر، برادرزاده صلاح الدین ، تسلیم صلاح الدین کرد و عملاً به عنوان رئیس زنگیان حکومت سراسر ایالت اربیل را از او گرفت و آنجا را به مدت چهل و چهار سال تا سنّ هشتاد و یک سالگی در اختیار داشت ؛ و با توجه به سکّه هایی که ضرب کرده است ، پس از مرگ صلاح الدین خود را فقط تابع خلیفه می شمرد. گوکبوری در تمام پیکارهایی که آن زمان میان فرمانروایان بین النهرین علیا جریان داشت ، نقشی زیرکانه بازی کرد : نخست از ایوبیان در مقابل زنگیان ، و سپس از زنگیانِ ناتوان ، که دو دختر خود را به آنان داده بود، در برابر پسران العادل پشتیبانی کرد، و سرانجام در برابر جاه طلبیهای بدرالدین لؤلؤ ، وزیر و جانشین زنگیان که با اشراف ایوبی متحد بود، به مبارزه برخاست . گوکبوری که فرزند پسر نداشت و از دخالت همسایگان گوناگون بیمناک بود در پایان حیات ، امارت خویش را طبق وصیت به خلیفه واگذاشت و خلیفه نیز آنجا را تصرف کرد (۶۳۰).
آثار برجای مانده از گوکبوری
...
wikifeqh: خاندان_بگتگینیان