[ویکی فقه] بَنومنجّم، یا آل منجم ، لقب و شهرت خاندانی اهل علم، فرزندان و نوادگان ابوعلی یحیی بن ابی منصور، منجم و ریاضی دان از ایرانیان قرن دوم و سوم که بویژه در دربار خلفای عباسی جایگاه والایی داشتند.
بنی منجم نخست به نجوم و علوم ریاضی گرایش داشتند، اما بعداً بیشتر در موسیقی و نیز ادب و شعر عربی نامی شدند. نیای بزرگ این خاندان ، ابان حسیس یا فیروزان (مشهور به ابومنصور)، منجم ِ منصور عباسی بود. فرزندش ، «بزیست » در روزگار مأمون اسلام آورد و نام خود را به یحیی بن ابی منصور (ترجمه بزیست پسر فیروزان ) تغییر داد. (ه د، ج۲، ص۶۹۷) یحیی ۴ پسر داشت : سعید، حسن ، محمد و علی . محمد در ادب عربی ، نجوم و موسیقی چیره دست بود و آثاری از جمله اخبار الشعراء، از خود بر جای گذاشت . همه افرادی که بعدها از این خاندان نامی شدند، از فرزندان علی بن یحیی بودند.قِفطی لقب بنومنجم را برای فرزندان موسی بن شاکر (بنوموسی) نیز به کار برده، اما یکی از نوادگان یحیی بن ابی منصور نَسَب خانوادگی خود را با لقب «بنومنجم» گردآورده است. با استناد به بیتی از صاحب بن عَبّاد (متوفی ۳۸۵) که ابن خَلَّکان آن را ذکر کرده، می توان نتیجه گرفت که دست کم در اواخر قرن چهارم، «بنومنجّم» برای خاندان یحیی بن ابی منصور، لقبی آشنا بوده است. عمده اشتهار بنومنجم به سبب پژوهش های نجومی ابوعلی یحیی بن ابی منصور، بزرگ این خاندان، در دربار مأمون است، اما آن ها در موسیقی و شعر و ادب نیز صاحب نظر بوده اند.
افراد مشهور بنومنجم
برخی از افراد مشهور و صاحب منصب خاندان بنومنجم عبارتند از:
← یحیی بن ابی منصور
(۱) ابن ابی الصلت، کتاب العمل بالاصطرلاب، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ش ۳/ ۶۳۶۱.(۲) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۶.(۳) ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، چاپ عباس اقبال، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۲۰ ش).(۴) ابن تغری بردی، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، قاهره (تاریخ مقدمه ۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).(۵) ابن خلّکان، وفیات الاعیان، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۶۸ـ ۱۹۷۷.(۶) ابن طاووس، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، نجف ۱۳۶۸.(۷) ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ترجمه و تحقیق رضا تجدد، تهران ۱۳۶۶ ش.(۸) علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، بیروت (بی تا).(۹) محمد بن احمد ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیه عن القرون الخالیه، چاپ ادوارد زاخائو، لایپزیگ ۱۹۲۳.(۱۰) محمد بن احمد ابوریحان بیرونی، کتاب التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، چاپ جلال الدین همائی، تهران ۱۳۶۲ ش.(۱۱) محمد بن احمد ابوریحان بیرونی، الجماهر فی الجواهر، چاپ یوسف الهادی، تهران ۱۳۷۴ ش.(۱۲) محمد بن احمد ابوریحان بیرونی، کتاب القانون المسعودی، حیدرآباد دکن ۱۳۷۳ـ ۱۳۷۵/ ۱۹۵۴ـ۱۹۵۶.(۱۳) محمد بن احمد ابوریحان بیرونی، کتاب تحدید نهایات الاماکن لتصحیح مسافات المساکن، ترجمه احمد آرام، تهران ۱۳۵۲ ش.(۱۴) محمد بن طاهر ابوسلیمان سجستانی، صوان الحکمه و ثلاث رسائل، چاپ عبدالرحمان بدوی، تهران ۱۹۷۴.(۱۵) دلیسی اونز اولیری، انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی، ترجمه احمد آرام، تهران ۱۳۴۲ ش.(۱۶) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.(۱۷) احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت (بی تا).(۱۸) محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و علی ابوزید، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.(۱۹) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۰.(۲۰) محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش.(۲۱) یوسف شوقی، رساله ابن المنجّم فی الموسیقی و کشف رموز کتاب الاغانی: تحقیق و شرح و تعلیق، قاهره ۱۹۷۶.(۲۲) شهمردان رازی، روضة المنجمین، چاپ عکسی از روی نسخه خطی کتابخانه ملک، با مقدمه و فهرست ها و اصطلاحات نجومی از جلیل اخوان زنجانی، تهران ۱۳۶۸ ش.(۲۳) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج ۷، چاپ احسان عباس، ج ۸، چاپ محمد یوسف نجم، ویسبادن ۱۴۰۲/۱۹۸۲.(۲۴) قدری حافظ طوقان، تراث العرب العلمی فی الریاضیات و الفلک، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۹۶۳).(۲۵) کورکیس عوّاد، «الاسطرلاب و مااُلِّف فیه من کتب و رسائل فی العصور الاسلامیه»، سومر، ج ۱۳، ش ۱ و ۲ (۱۹۵۷).(۲۶) علی بن یوسف قفطی، تاریخ الحکماء قفطی، ترجمه فارسی از قرن یازدهم هجری، چاپ بهین دارایی، تهران ۱۳۴۷ ش.(۲۷) عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی تا).(۲۸) ادوارد استوارت کندی، پژوهشی در زیج های دوره اسلامی، ترجمه محمد باقری، تهران ۱۳۷۴ ش.(۲۹) احمد بن علی مقریزی، کتاب المواعظ والاعتبار بذکر الخطط و الا´ثار، المعروف بالخطط المقریزیه، بولاق ۱۲۷۰، چاپ افست قاهره (بی تا).(۳۰) کارلو آلفونسو نالینو، تاریخ نجوم اسلامی، ترجمه احمد آرام، (تهران ۱۳۴۹ ش).(۳۱) رضاقلی بن محمدهادی هدایت، کتاب فرهنگ انجمن آرای ناصری، چاپ سنگی تهران ۱۲۸۸، چاپ افست تهران (بی تا).(۳۲) یحیی بن ابی منصور، الزیج المأمونی الممتحن، چاپ عکسی از روی نسخه خطی کتابخانه اسکوریال، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.(۳۳) ابن ابی اصیبعه ، احمد، عیون الانباء، به کوشش آوگوست مولر، قاهره ، ۱۲۹۹ق /۱۸۸۲م .(۳۴) ابن ابی عون ، ابراهیم ، التشبیهات ، به کوشش محمد عبدالمعید خان ، کیمبریج ، ۱۳۶۹ق /۱۹۵۰م .(۳۵) ابن رومی ، علی ، دیوان ، به کوشش حسین نصار، قاهره ، ۱۳۹۳ق /۱۹۷۳م .(۳۶) ابن شاکر کتبی ، محمد، عیون التواریخ ، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز ازنسخه چستربیتی .(۳۷) ابن مرتضی ، احمد، طبقات المعتزله، به کوشش زوزانا دیوالد ویلتسر، بیروت ، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۱م .(۳۸) ابن معتز، عبدالله ، دیوان ، به کوشش عزیز افندی زند، قاهره ، ۱۸۹۱م .(۳۹) بحتری ، ولید، دیوان ، به کوشش حسن کامل صیرفی ، قاهره ، ۱۹۷۳م .(۴۰) بیهقی ، علی ، تاریخ حکماء الاسلام ، به کوشش محمد کرد علی ، دمشق ، ۱۳۶۵ق /۱۹۴۶م .(۴۱) تحفة الوزراء، منسوب به عبدالملک ثعالبی ، به کوشش حبیب علی راوی و ابتسام مرهون صفار، بغداد، ۱۹۷۷م .(۴۲) محسن تنوخی ، الفرج بعد الشده، به کوشش عبود شالجی ، بیروت ، ۱۳۹۸ق /۱۹۷۸م .(۴۳) محسن تنوخی ، نشوار المحاضره، به کوشش عبود شالجی ، بیروت ، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م .(۴۴) عبدالملک ثعالبی ، خاص الخاص ، به کوشش حسن امین ، بیروت ، دار مکتبه الحیاه.(۴۵) عبدالملک ثعالبی ، خاص الخاص ، به کوشش صادق نقوی ، حیدرآباد دکن ، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۴م .(۴۶) عبدالملک ثعالبی ، یتیمه الدهر، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت ، دارالفکر.(۴۷) حاتمی کاتب ، محمد، الرساله الموضحه، به کوشش محمد یوسف نجم ، بیروت ، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۵م .(۴۸) حنین بن اسحاق ، رساله الی علی بن یحیی ، به کوشش مهدی محقق ، تهران ، ۱۳۷۹ش .(۴۹) شابشتی ، علی ، الدیارات ، به کوشش کورکیس عواد، بغداد، ۱۳۸۶ق /۱۹۶۶م .(۵۰) محمد صولی ، اخبار ابی تمام ، به کوشش خلیل محمود عساکر و دیگران ، بیروت ، المکتب التجاری .(۵۱) محمد صولی ، الاوراق ، قسم اخبار الراضی بالله و المتقی لله ، به کوشش ج هیورث دن ، قاهره ، ۱۳۵۴ق /۱۹۳۵م .(۵۲) طبری ، تاریخ .(۵۳) محمد مرزبانی ، معجم الشعراء، به کوشش عبدالستار احمد فراج ، بیروت ، ۱۳۷۹ق /۱۹۶۰م .(۵۴) محمد مرزبانی ، الموشح ، به کوشش محب الدین خطیب ، قاهره ، ۱۳۸۵ق .(۵۵) مسعودی ، علی ، مروج الذهب ، قم ، ۱۴۰۴ق .(۵۶) حموی، یاقوت ، معجم الادبا.(۵۷) Muh ¤ ammad b Dja ¦ b ¦ â r A L-Batta ¦ n ¦ â , Batta ¦ n i ¦ sive Albatenii Opus astronomicum , Arabice , ed C A Nallino, Rome ۱۸۹۹;.Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen(۵۸) Litteratur , Leiden ۱۹۴۳-۱۹۴۹, Supplementband , ۱۹۳۷- ۱۹۴۲;.(۵۹) Hartwig Derenborg, Les manuscrits arabes de L'Escurial , vol II, Paris ۱۹۴۱;.(۶۰) Dictionary of scientific biography , ed Charles Coulston Gillipie, New York ۱۹۸۱, sv "Yah ¤ ya ¦ ibn Ab ¦ â Mans ¤ u ¦ r" (by J Vernet) ;.(۶۱) Encyclopaedia Iranica , sv "Banu ¦ Monajjem" (by D Pingree) ;.(۶۲) EI ۱ , sv "yahya ¦ b ـ Al ¦ â (by H G Former) ;.(۶۳) EI ۲ , sv "Munadjdjim", (by M Fleischhammer) ;.(۶۴) Poul Kunitzsch, The Arabs and the stars: texts and traditions on the fixed stars, and their influence in Medieval Europe , Northampton ۱۹۸۹;.(۶۵) Ayd â n Say â l â , The observatory in Islam , Ankara ۱۹۶۰;.(۶۶) Fuat sezgin, Geschichte des arabischen Schrifttums , Leiden ۱۹۶۷-(۶۷)، H G، A History of Arabian Music، London، ۱۹۶۷.(۶۸) GAS.(۶۹) Kennedy، E S، A Survey of Islamic Astronomical Tables، Philadelphia، ۱۹۵۶.(۷۰) Suter، H، Die Mathematiker und Astronomen der Araber und ihre Werke، Leipzig، ۱۹۰۲.
بنی منجم نخست به نجوم و علوم ریاضی گرایش داشتند، اما بعداً بیشتر در موسیقی و نیز ادب و شعر عربی نامی شدند. نیای بزرگ این خاندان ، ابان حسیس یا فیروزان (مشهور به ابومنصور)، منجم ِ منصور عباسی بود. فرزندش ، «بزیست » در روزگار مأمون اسلام آورد و نام خود را به یحیی بن ابی منصور (ترجمه بزیست پسر فیروزان ) تغییر داد. (ه د، ج۲، ص۶۹۷) یحیی ۴ پسر داشت : سعید، حسن ، محمد و علی . محمد در ادب عربی ، نجوم و موسیقی چیره دست بود و آثاری از جمله اخبار الشعراء، از خود بر جای گذاشت . همه افرادی که بعدها از این خاندان نامی شدند، از فرزندان علی بن یحیی بودند.قِفطی لقب بنومنجم را برای فرزندان موسی بن شاکر (بنوموسی) نیز به کار برده، اما یکی از نوادگان یحیی بن ابی منصور نَسَب خانوادگی خود را با لقب «بنومنجم» گردآورده است. با استناد به بیتی از صاحب بن عَبّاد (متوفی ۳۸۵) که ابن خَلَّکان آن را ذکر کرده، می توان نتیجه گرفت که دست کم در اواخر قرن چهارم، «بنومنجّم» برای خاندان یحیی بن ابی منصور، لقبی آشنا بوده است. عمده اشتهار بنومنجم به سبب پژوهش های نجومی ابوعلی یحیی بن ابی منصور، بزرگ این خاندان، در دربار مأمون است، اما آن ها در موسیقی و شعر و ادب نیز صاحب نظر بوده اند.
افراد مشهور بنومنجم
برخی از افراد مشهور و صاحب منصب خاندان بنومنجم عبارتند از:
← یحیی بن ابی منصور
(۱) ابن ابی الصلت، کتاب العمل بالاصطرلاب، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ش ۳/ ۶۳۶۱.(۲) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۶.(۳) ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، چاپ عباس اقبال، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۲۰ ش).(۴) ابن تغری بردی، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، قاهره (تاریخ مقدمه ۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).(۵) ابن خلّکان، وفیات الاعیان، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۶۸ـ ۱۹۷۷.(۶) ابن طاووس، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، نجف ۱۳۶۸.(۷) ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ترجمه و تحقیق رضا تجدد، تهران ۱۳۶۶ ش.(۸) علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، بیروت (بی تا).(۹) محمد بن احمد ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیه عن القرون الخالیه، چاپ ادوارد زاخائو، لایپزیگ ۱۹۲۳.(۱۰) محمد بن احمد ابوریحان بیرونی، کتاب التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، چاپ جلال الدین همائی، تهران ۱۳۶۲ ش.(۱۱) محمد بن احمد ابوریحان بیرونی، الجماهر فی الجواهر، چاپ یوسف الهادی، تهران ۱۳۷۴ ش.(۱۲) محمد بن احمد ابوریحان بیرونی، کتاب القانون المسعودی، حیدرآباد دکن ۱۳۷۳ـ ۱۳۷۵/ ۱۹۵۴ـ۱۹۵۶.(۱۳) محمد بن احمد ابوریحان بیرونی، کتاب تحدید نهایات الاماکن لتصحیح مسافات المساکن، ترجمه احمد آرام، تهران ۱۳۵۲ ش.(۱۴) محمد بن طاهر ابوسلیمان سجستانی، صوان الحکمه و ثلاث رسائل، چاپ عبدالرحمان بدوی، تهران ۱۹۷۴.(۱۵) دلیسی اونز اولیری، انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی، ترجمه احمد آرام، تهران ۱۳۴۲ ش.(۱۶) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.(۱۷) احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت (بی تا).(۱۸) محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و علی ابوزید، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.(۱۹) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۰.(۲۰) محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش.(۲۱) یوسف شوقی، رساله ابن المنجّم فی الموسیقی و کشف رموز کتاب الاغانی: تحقیق و شرح و تعلیق، قاهره ۱۹۷۶.(۲۲) شهمردان رازی، روضة المنجمین، چاپ عکسی از روی نسخه خطی کتابخانه ملک، با مقدمه و فهرست ها و اصطلاحات نجومی از جلیل اخوان زنجانی، تهران ۱۳۶۸ ش.(۲۳) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج ۷، چاپ احسان عباس، ج ۸، چاپ محمد یوسف نجم، ویسبادن ۱۴۰۲/۱۹۸۲.(۲۴) قدری حافظ طوقان، تراث العرب العلمی فی الریاضیات و الفلک، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۹۶۳).(۲۵) کورکیس عوّاد، «الاسطرلاب و مااُلِّف فیه من کتب و رسائل فی العصور الاسلامیه»، سومر، ج ۱۳، ش ۱ و ۲ (۱۹۵۷).(۲۶) علی بن یوسف قفطی، تاریخ الحکماء قفطی، ترجمه فارسی از قرن یازدهم هجری، چاپ بهین دارایی، تهران ۱۳۴۷ ش.(۲۷) عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی تا).(۲۸) ادوارد استوارت کندی، پژوهشی در زیج های دوره اسلامی، ترجمه محمد باقری، تهران ۱۳۷۴ ش.(۲۹) احمد بن علی مقریزی، کتاب المواعظ والاعتبار بذکر الخطط و الا´ثار، المعروف بالخطط المقریزیه، بولاق ۱۲۷۰، چاپ افست قاهره (بی تا).(۳۰) کارلو آلفونسو نالینو، تاریخ نجوم اسلامی، ترجمه احمد آرام، (تهران ۱۳۴۹ ش).(۳۱) رضاقلی بن محمدهادی هدایت، کتاب فرهنگ انجمن آرای ناصری، چاپ سنگی تهران ۱۲۸۸، چاپ افست تهران (بی تا).(۳۲) یحیی بن ابی منصور، الزیج المأمونی الممتحن، چاپ عکسی از روی نسخه خطی کتابخانه اسکوریال، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.(۳۳) ابن ابی اصیبعه ، احمد، عیون الانباء، به کوشش آوگوست مولر، قاهره ، ۱۲۹۹ق /۱۸۸۲م .(۳۴) ابن ابی عون ، ابراهیم ، التشبیهات ، به کوشش محمد عبدالمعید خان ، کیمبریج ، ۱۳۶۹ق /۱۹۵۰م .(۳۵) ابن رومی ، علی ، دیوان ، به کوشش حسین نصار، قاهره ، ۱۳۹۳ق /۱۹۷۳م .(۳۶) ابن شاکر کتبی ، محمد، عیون التواریخ ، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز ازنسخه چستربیتی .(۳۷) ابن مرتضی ، احمد، طبقات المعتزله، به کوشش زوزانا دیوالد ویلتسر، بیروت ، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۱م .(۳۸) ابن معتز، عبدالله ، دیوان ، به کوشش عزیز افندی زند، قاهره ، ۱۸۹۱م .(۳۹) بحتری ، ولید، دیوان ، به کوشش حسن کامل صیرفی ، قاهره ، ۱۹۷۳م .(۴۰) بیهقی ، علی ، تاریخ حکماء الاسلام ، به کوشش محمد کرد علی ، دمشق ، ۱۳۶۵ق /۱۹۴۶م .(۴۱) تحفة الوزراء، منسوب به عبدالملک ثعالبی ، به کوشش حبیب علی راوی و ابتسام مرهون صفار، بغداد، ۱۹۷۷م .(۴۲) محسن تنوخی ، الفرج بعد الشده، به کوشش عبود شالجی ، بیروت ، ۱۳۹۸ق /۱۹۷۸م .(۴۳) محسن تنوخی ، نشوار المحاضره، به کوشش عبود شالجی ، بیروت ، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م .(۴۴) عبدالملک ثعالبی ، خاص الخاص ، به کوشش حسن امین ، بیروت ، دار مکتبه الحیاه.(۴۵) عبدالملک ثعالبی ، خاص الخاص ، به کوشش صادق نقوی ، حیدرآباد دکن ، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۴م .(۴۶) عبدالملک ثعالبی ، یتیمه الدهر، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت ، دارالفکر.(۴۷) حاتمی کاتب ، محمد، الرساله الموضحه، به کوشش محمد یوسف نجم ، بیروت ، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۵م .(۴۸) حنین بن اسحاق ، رساله الی علی بن یحیی ، به کوشش مهدی محقق ، تهران ، ۱۳۷۹ش .(۴۹) شابشتی ، علی ، الدیارات ، به کوشش کورکیس عواد، بغداد، ۱۳۸۶ق /۱۹۶۶م .(۵۰) محمد صولی ، اخبار ابی تمام ، به کوشش خلیل محمود عساکر و دیگران ، بیروت ، المکتب التجاری .(۵۱) محمد صولی ، الاوراق ، قسم اخبار الراضی بالله و المتقی لله ، به کوشش ج هیورث دن ، قاهره ، ۱۳۵۴ق /۱۹۳۵م .(۵۲) طبری ، تاریخ .(۵۳) محمد مرزبانی ، معجم الشعراء، به کوشش عبدالستار احمد فراج ، بیروت ، ۱۳۷۹ق /۱۹۶۰م .(۵۴) محمد مرزبانی ، الموشح ، به کوشش محب الدین خطیب ، قاهره ، ۱۳۸۵ق .(۵۵) مسعودی ، علی ، مروج الذهب ، قم ، ۱۴۰۴ق .(۵۶) حموی، یاقوت ، معجم الادبا.(۵۷) Muh ¤ ammad b Dja ¦ b ¦ â r A L-Batta ¦ n ¦ â , Batta ¦ n i ¦ sive Albatenii Opus astronomicum , Arabice , ed C A Nallino, Rome ۱۸۹۹;.Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen(۵۸) Litteratur , Leiden ۱۹۴۳-۱۹۴۹, Supplementband , ۱۹۳۷- ۱۹۴۲;.(۵۹) Hartwig Derenborg, Les manuscrits arabes de L'Escurial , vol II, Paris ۱۹۴۱;.(۶۰) Dictionary of scientific biography , ed Charles Coulston Gillipie, New York ۱۹۸۱, sv "Yah ¤ ya ¦ ibn Ab ¦ â Mans ¤ u ¦ r" (by J Vernet) ;.(۶۱) Encyclopaedia Iranica , sv "Banu ¦ Monajjem" (by D Pingree) ;.(۶۲) EI ۱ , sv "yahya ¦ b ـ Al ¦ â (by H G Former) ;.(۶۳) EI ۲ , sv "Munadjdjim", (by M Fleischhammer) ;.(۶۴) Poul Kunitzsch, The Arabs and the stars: texts and traditions on the fixed stars, and their influence in Medieval Europe , Northampton ۱۹۸۹;.(۶۵) Ayd â n Say â l â , The observatory in Islam , Ankara ۱۹۶۰;.(۶۶) Fuat sezgin, Geschichte des arabischen Schrifttums , Leiden ۱۹۶۷-(۶۷)، H G، A History of Arabian Music، London، ۱۹۶۷.(۶۸) GAS.(۶۹) Kennedy، E S، A Survey of Islamic Astronomical Tables، Philadelphia، ۱۹۵۶.(۷۰) Suter، H، Die Mathematiker und Astronomen der Araber und ihre Werke، Leipzig، ۱۹۰۲.
wikifeqh: خاندان_بنی منجم