خاطرات دیوان بیگی

[ویکی نور] خاطرات دیوان بیگی (میرزا حسین خان). کتاب از دو بخش و چند پیوست تشکیل شده است. در پایان تصاویرى از شخصیت ها و مهرها به همراه نمودارى از شجره خانواده دیوان بیگى کردستانى ذکر شده است.
این خاطرات که به قلم یکى از رجال سطوح میانى و متوسط دولت در عصر قاجار به رشته تحریر درآمده، به ویژه از جهت آگاهى بر حوادث غرب کشور کردستان و کرمانشاه، آمد و رفت حکام و نایب الایاله هاى آن جا و اقدامات مهم ایشان در دوران سلطنت ناصرالدین شاه از یک سو، و به دست آوردن اطلاعات دیگر و گاه فزون تر درباره تهران و برخى رجال دوران یاد شده، از سوى دیگر ارزشمند است. هر چند به دلیل این که نویسنده آن از سطح یک مامور ساده دیوانى، موقعیت و نفوذ بیشترى نیافته، لذا اطلاعات جزئى و اخبار تا کنون پنهان مانده اى در آن نمى توان یافت، لیکن پرتو دگرى است، بر شیوه زندگى و حکومت و نوع روابط موجود میان رعایا و حکام از یک سو و میان حکام و والیان و نایبان و سایر مقامات ادارى و صاحبان مناصب از جهت دیگر که نوع خود به عنوان یک ماخذ تاریخى ارزشمند و قابل استفاده است.
بخش نخست در برگیرنده خاطرات میرزا حسین خان از زمان تولد و طفولیت تا زمان فوت پدرش، میرزا رضاعلى است. این زمان از سال 1275 ه.ق که میرزا رضاعلى به منصب دیوان بیگى منصوب مى شود و صاحب خاطرات در سال بعد 1276ه.ق متولد مى گردد و هم زمان با سال یازدهم سلطنت ناصرالدین شاه بوده، آغاز مى شود و تا سال 1301ه.ق که پدرش دار فانى را وداع مى گوید، ادامه مى یابد. این بخش از خاطرات درباره حوادث کردستان و کرمانشاهان است. وى از آمدن و رفتن بیش از هشت حاکم یا نایب الایاله بر کردستان و کرمانشاهان در مدت بیست و شش سال یاد شده و حوادث ایام آن ها و اقدامات مهم ایشان صحبت مى کند. از جمله این حکام عبارت بوده اند از: امان الله خان ثانى مشهور به غلامشاه خان ملقب به ضیاء الملک؛ فرهاد میرزا معتمدالدوله پسر عباس میرزا نایب السلطنه و عموى ناصرالدین شاه، عبدالعلى میرزا احتشام الدوله، طهماسب میرزا مویدالدوله، امامقلى میرزا عمادالدوله برادر کوچکتر مویدالدوله، عمادالدوله ملقب به حشمت السلطنه، غلامرضاخان شهاب الملک ملقب به آصف الدوله، سلطان مراد میرزا حسام السلطنه، مسعود میرزا ظل السلطان، محمودخان ناصرالملک.
در این رفت آمد حکام، میرزا رضاعلى دیوان بیگى گاه مقام و مرتبتى عالى کسب مى کند و بر قدرت و حیطه نفوذش افزوده مى شود و گاه برعکس، مورد غضب قرار مى گیرد، دستگیر و زندانى شده و حتى دچار سوء قصد مى شود که شرح آن ها را فرزندش در خاطرات خانه پدرى بازگو کرده است.
اگر چه بخش زیادى از خاطرات را، گزارش از حوادث سیاسى کردستان و تلاش هاى حکام و ماموران دولتى تشکیل مى دهد؛ اما در عین حال اطلاعات ارزشمندى درباره آداب و رسوم مردم مثل عروسى و عزادارى، شیوه زندگى و روابط افراد، روابط مالک و رعیت، روابط و مبادلات اقتصادى اجتماعى، مجازات ها و جرایم، مراسم اعطاى خلعت و القاب، ایلات کردستان، مسائل سرحدى با عثمانى، توصیفى از طلق بستان، اشاره اى به مشایخ نقشبندیه از جمله آداب و شیوه زندگى و مراسم خاص آن ها و خانقاه ها و خوراک ایشان، اشاره اى به حوادث اروپا، یاغى گرى و شورش هاى محلى و بسیارى مطالب جزئى دیگر که از چینش آن ها در کنار یکدیگر تصویرى از زندگى مردم و شیوه حکومت دارى عصر قاجار در غرب کشور به دست مى آید.
بخش دوم شامل خاطرات نویسنده از دوران اقامت در تهران، از سال 1310 تا 1317 ه.ق است. میرزا حسین خان، پس از فوت پدر راهى تهران مى شود تا شغل مناسبى در دستگاه حکومت دست و پا کند. وى ابتدا به مرحوم میرزا یوسف مستوفى الممالک نزدیک شد. پس از آن مدتى را با فخ الملک اردلان گذرانید و سپس وکیل السلطنه برادر اتابک مربوط شد و با پسران اتابک حشر و نشر پیدا کرد و از این طریق در دستگاه امین السلطان به خدمت درآمد و در سفرهاى شاه، به ویژه در اطراف تهران؛ مانند جاجرود و فیروزکوه و دماوند جزو اردو بوده و بارها براى رفع امور حکومتى فیروزکوه به آن جا رفته است.

[ویکی فقه] خاطرات دیوان بیگی (کتاب). خاطرات دیوان بیگی از سال های ۱۲۷۵ تا ۱۳۱۷ ه. ق به کوشش ایرج افشار و محمد رسول دریاگشت صورت گرفته است. خاطرات دیوان بیگی سرگذشتی است، خودنوشت از میرزا حسین دیوان بیگی کردستانی، مشتمل بر سوانح زندگانی او در دوران اقامت کردستان و سپس از روزگار سکونتش در تهران ، به انضمام یادداشت های پراکنده ای که در سنوات گوناگون تا سال ۱۳۳۱ قمری نوشته است.
کتاب از دو بخش و چند پیوست تشکیل شده است. در پایان تصاویری از شخصیت ها و مهرها به همراه نموداری از شجره خانواده دیوان بیگی کردستانی ذکر شده است.
گزارش محتوا
این خاطرات که به قلم یکی از رجال سطوح میانی و متوسط دولت در عصر قاجار به رشته تحریر درآمده، به ویژه از جهت آگاهی بر حوادث غرب کشور کردستان و کرمانشاه ، آمد و رفت حکام و نایب الایاله های آن جا و اقدامات مهم ایشان در دوران سلطنت ناصرالدین شاه از یک سو، و به دست آوردن اطلاعات دیگر و گاه فزون تر درباره تهران و برخی رجال دوران یاد شده، از سوی دیگر ارزشمند است. هر چند به دلیل این که نویسنده آن از سطح یک مامور ساده دیوانی، موقعیت و نفوذ بیشتری نیافته، لذا اطلاعات جزئی و اخبار تا کنون پنهان مانده ای در آن نمی توان یافت، لیکن پرتو دگری است، بر شیوه زندگی و حکومت و نوع روابط موجود میان رعایا و حکام از یک سو و میان حکام و والیان و نایبان و سایر مقامات اداری و صاحبان مناصب از جهت دیگر که نوع خود به عنوان یک ماخذ تاریخی ارزشمند و قابل استفاده است.
← بخش نخست کتاب
کتاب از سه پیوست برخوردار است. در پیوست نخست بعضی یادداشت ها و اشعار پراکنده میرزا حسین خان دیوان بیگی که به تفاریق ایام نوشته شده، از سال ۱۳۰۱ تا ۱۳۳۱ ه. ق را در بر می گیرد، آورده شده است. در پیوست دوم هفده فرمان و حکم مربوط به میرزا رضاعلی نایب الوزاره و دیوان بیگی کردستان آمده که پیش از این، در جلد بیستم فرهنگ ایران زمین در سال ۱۳۵۳ نیز چاپ شده بودند. پیوست سوم شامل ۶۱ نامه از دیوان عدلیه اعظم به مهر عباسقلی معتمدالدوله جوانشیر و همچنین از حکامی، مانند عزیزخان سردار کل و حسام السلطنه و دیگران به میرزا رضاعلی دیوان بیگی و یا مربوط به او است. در صفحات پایانی عکس هایی از خانواده بیگی و تصویر اسناد چاپ شده و پس از آن فهرست های اعلام آمده است. در دفتر خاطرات دیوان بیگی بعضی یادداشت ها و اشعار پراکنده که توسط او به تفاریق ایام درج شده است که همه را برای مزید فایده در پیوست نخستین آورده شده است.
وضعیت کتاب
...