خاروانا ( کاروانا ) یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی و مرکز اداری بخش خاروانا در شهرستان ورزقان است. تا سال ۸۰یکی از بخش های شهرستان اهر بوده که بعداز شهرستان شدن ورزقان به این شهر الحاق شد، نام تاریخی این شهر ( کاروانا ) به معنی محلی برای کاروان است و جمعیتی بالغ بر ۳، ۳۵۳ نفر طبق آمار سرشماری سال ۱۳۹۵ می باشد.
این بخش از طرف شمال با کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان، از طرف جنوب با شهرستان مرند و شبستر، از شرق با بخش مرکزی ورزقان و از غرب با شهرستان جلفا بخش سیه رود هم مرز می باشد.
فاصله این بخش تا مرکز شهرستان ورزقان ۶۴ کیلومتر، مرز ارمنستان یعنی پایانه مرزی نوردوز ۳۰ کیلومتر ، با مرکز شهرستان جلفا ۷۵ کیلومتر و تا اهر۱۰۵کیلومتر و مرکز استان یعنی تبریز از مسیر ورزقان ۱۴۹ کیلومتر و از مسیر طرزم ـ قینر ۱۰۴ کیلومتر می باشد. بخش خاروانا شامل سه دهستان به نام های دیزمار مرکزی، ارزیل و جوشین، روستای میلق شهر و ۴۸ روستا و آبادی می باشد.
این شهر با وجود منابع و پتانسیل های زیاد از شهرهای مهاجر فرست و توسعه نیافته است. چیزی در حدود نود درصد جمعیت این شهر اکنون در تهران سکونت دارند. [ نیازمند منبع]
از گذشته های بسیار دور، شهر خاروانا مرکز بخش دیزمار بوده است. حمدالله مستوفی ( ۷۵۰–۶۸۰ ) در صفحه ۱۳۲ کتاب نزهة القلوب منطقه دیزمار را ولایت یکپارچه می داند. او دربارهٔ دیزمار می نویسد: «دیزمار ولایتی است در شمال تبریز کما بیش پنجاه پاره دیه بود و دوزال و کوردشت و قولان و هزار[=هراس و کاروانا ( خاروانا ) از معظمات آن. هوایش معتدل به گرمی و آبش از آن جبال برمی خیزد و فاضلابش در ارس می ریزد حاصلش غله و پنبه و انگور و میوه به همه انواع می باشد و پیشتر از همه جا رسد و نوباوه تبریز از آنجا باشدحقوق دیوانش چهل هزار و هشتصد دینار است». [لازم است ذکر شود که در زمان صفویه عشایر پیرعلیلوی رومی، مقدم، بایبردلو، سادات مصری کوه کمر و. . . در منطقه دیزمار در روستاهای جدیدالاحداث ساکن شدند. موج دوم مهاجرت از آن سوی ارس در زمان فتحعلی شاه قاجار روی داد که در آن زمان قاجار کرداحمد، عشایر پسیان سهرون و گل آخور، الیاسکانلو های دیزمار شرقی، چلبیانلو های لیلاب و مردانقم و. . . در آبادی هایی جدیدالاحداث ساکن شدند و دیزمار در گذشته نه چندان دور ۱۹۶ آبادی بزرگ و کوچک داشت. در جلد چهارم فرهنگ جغرافیائی ایران جمعیت دیزمار ارسباران ۴۱۲۳۰ نفر و تعداد آبادی های آن ۱۱۲ پارچه گزارش شده است. علاوه بر آن اویلق، اندریان، ایری بالا، کوه کمر، کمار بالا، سیه رود، خانه سر، جوشین، علی لر، مردانقم، مزرعهٔ شادی، شرف آباد و… را از آبادی های معروف دیزمار ارسباران معرفی نموده است. اما آنچه مسلم است در زمان نگارش کتاب مزبور ده ها روستای تاریخی دیزمار نظیر قینر، کهل، سار، ایوند، امند، ورکش، کلانکش، گنزنق، اولی کندی، مزرعه، زین آباد، موجمبار، لاری و… که در نزدیکی مرند به ویژه تبریز قرار دارند جزو شهرستان های مزبور به حساب آمده است که در حال حاضر پس از ارتقاء شبستر از بخش به شهرستان این روستاها بین شهرستان های تبریز، شبستر و مرند تقسیم شده است.
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفاین بخش از طرف شمال با کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان، از طرف جنوب با شهرستان مرند و شبستر، از شرق با بخش مرکزی ورزقان و از غرب با شهرستان جلفا بخش سیه رود هم مرز می باشد.
فاصله این بخش تا مرکز شهرستان ورزقان ۶۴ کیلومتر، مرز ارمنستان یعنی پایانه مرزی نوردوز ۳۰ کیلومتر ، با مرکز شهرستان جلفا ۷۵ کیلومتر و تا اهر۱۰۵کیلومتر و مرکز استان یعنی تبریز از مسیر ورزقان ۱۴۹ کیلومتر و از مسیر طرزم ـ قینر ۱۰۴ کیلومتر می باشد. بخش خاروانا شامل سه دهستان به نام های دیزمار مرکزی، ارزیل و جوشین، روستای میلق شهر و ۴۸ روستا و آبادی می باشد.
این شهر با وجود منابع و پتانسیل های زیاد از شهرهای مهاجر فرست و توسعه نیافته است. چیزی در حدود نود درصد جمعیت این شهر اکنون در تهران سکونت دارند. [ نیازمند منبع]
از گذشته های بسیار دور، شهر خاروانا مرکز بخش دیزمار بوده است. حمدالله مستوفی ( ۷۵۰–۶۸۰ ) در صفحه ۱۳۲ کتاب نزهة القلوب منطقه دیزمار را ولایت یکپارچه می داند. او دربارهٔ دیزمار می نویسد: «دیزمار ولایتی است در شمال تبریز کما بیش پنجاه پاره دیه بود و دوزال و کوردشت و قولان و هزار[=هراس و کاروانا ( خاروانا ) از معظمات آن. هوایش معتدل به گرمی و آبش از آن جبال برمی خیزد و فاضلابش در ارس می ریزد حاصلش غله و پنبه و انگور و میوه به همه انواع می باشد و پیشتر از همه جا رسد و نوباوه تبریز از آنجا باشدحقوق دیوانش چهل هزار و هشتصد دینار است». [لازم است ذکر شود که در زمان صفویه عشایر پیرعلیلوی رومی، مقدم، بایبردلو، سادات مصری کوه کمر و. . . در منطقه دیزمار در روستاهای جدیدالاحداث ساکن شدند. موج دوم مهاجرت از آن سوی ارس در زمان فتحعلی شاه قاجار روی داد که در آن زمان قاجار کرداحمد، عشایر پسیان سهرون و گل آخور، الیاسکانلو های دیزمار شرقی، چلبیانلو های لیلاب و مردانقم و. . . در آبادی هایی جدیدالاحداث ساکن شدند و دیزمار در گذشته نه چندان دور ۱۹۶ آبادی بزرگ و کوچک داشت. در جلد چهارم فرهنگ جغرافیائی ایران جمعیت دیزمار ارسباران ۴۱۲۳۰ نفر و تعداد آبادی های آن ۱۱۲ پارچه گزارش شده است. علاوه بر آن اویلق، اندریان، ایری بالا، کوه کمر، کمار بالا، سیه رود، خانه سر، جوشین، علی لر، مردانقم، مزرعهٔ شادی، شرف آباد و… را از آبادی های معروف دیزمار ارسباران معرفی نموده است. اما آنچه مسلم است در زمان نگارش کتاب مزبور ده ها روستای تاریخی دیزمار نظیر قینر، کهل، سار، ایوند، امند، ورکش، کلانکش، گنزنق، اولی کندی، مزرعه، زین آباد، موجمبار، لاری و… که در نزدیکی مرند به ویژه تبریز قرار دارند جزو شهرستان های مزبور به حساب آمده است که در حال حاضر پس از ارتقاء شبستر از بخش به شهرستان این روستاها بین شهرستان های تبریز، شبستر و مرند تقسیم شده است.
wiki: خاروانا