حکم معدوله

[ویکی فقه] حکم معدوله یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای حکم یا قضیه موجبه معدولة المحمول است.
کانت از دانشمندان غربی، تقسیم منحصر به فردی از احکام و قضایا انجام داده است که به اعتبار کمیت، کیفیت، رابطه یا نسبت و جهت است. او احکام را از لحاظ کیفیت بر سه قسم می داند:۱. احکام موجبه مانند: انسان فانی است؛۲. احکام سالبه مانند: روح فانی نیست؛۳. احکام معدوله مانند: این موجود غیر فانی است.
دیدگاه کانت
کانت، قضایا را از لحاظ هر مقوله به نحو ثلاثی تقسیم می کند، در صورتی که تقسیم بندی های منطق کلاسیک (صوری) چون مبتنی بر اصل امتناع تناقض و نفی حد وسط است، تقسیمات ثنائی است و بنابراین قضیه از لحاظ کمیت، تنها به دو قسم (کلی و جزئی) و از لحاظ کیفیت نیز به دو قسم (موجبه و سالبه) منقسم می شود که از ترکیب آنها محصورات چهارگانه حاصل می شود؛ بنابراین از لحاظ کیف، فرض شقّ سومی معقول نیست (قضایای معدوله هم یا سالبه اند یا موجبه)، اما منطق مورد نظرکانت چون به تطورات و دگرگونی های وجود هم ناظر است، بین سلب و ایجاب هم واسطه ای قائل است و در واقع، ناظر بدین امر است که فلان خصوصیت از سلب شروع می شود تا به تدریج تحقق یابد؛ پس بین وجود و عدم، فاصله ای است که همان تغیّر و صیرورت است؛ بنابراین در منطق متعالی به نوع سومی از قضیه هم توجه می شود که دالّ بر این قسم سوم باشد و آن، احکام معدوله است. اما چنان که منطقیان تاکید کرده اند افزودن این شقّ سوم یعنی قضیه معدولة المحمول و آن را قسیم موجبه و سالبه قرار دادن روا نیست، زیرا قضیه معدولة المحمول نیز یا موجبه است یا سالبه. در حقیقت باید گفت که قضایای معدوله از لحاظ معنا به قضایای سالبه ملحق می شود و از لحاظ صورت به قضایای موجبه.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، منطق صوری.