حوضه تاریم

حوضهٔ تاریم یا حوضه آبریز رود تاریم، حوضهٔ بستهٔ بزرگی است که سرزمینی به گستردگی ۱٬۰۲۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع را در بر می گیرد. [ ۱] این حوضه در استان خودگردان سین کیانگ در غرب جمهوری خلق چین جای گرفته است؛ از شمال به کوه های تیان شان و از جنوب به کوهستان کونلون می رسد. بیشتر آن را بیابان تکله مکان تشکیل می دهد. در گذشته قلمرو پادشاهی سکایی ختن بوده و سپس اویغور ها و جونگارها جای آنان را گرفته اند. امروزه اویغورها و تاجیک ها ( نامی که ایرانی زبانان چین را بدان می خوانند ) و چینی هایی که از سوی دولت مرکزی جابجا شده اند، در این سرزمین پراکنده اند. [ ۲]
تاریم یا تارم نامی ایرانی به معنی منطقهٔ گرم سیر است که بنا بر پژوهش احمد کسروی متضاد واژهٔ شمیران به معنی منطقه سردسیر است. [ ۳]
منطقه ای که اکنون سین کیانگ چین نام دارد از دیرباز گهوارهٔ رشد و نمو فرهنگ و تمدن ایرانی بوده است. این منطقه از این رو که خاوری ترین بخش «جهان ایرانی» و در حقیقت مرزبان خاوری آن بوده است، از اهمیت بسیاری برخوردار است. این منطقه در شرق آسیای میانه و شمال و جنوب بلندی های «تین شان» واقع شده است. در جنوب کوه های تین شان، حوضهٔ رود تاریم قرار دارد که در غرب به فلات پامیر محدود می شود. بیابان گستردهٔ تَکله مَکان در میان این منطقه واقع است. نام این منطقه در گذشته «تخارستان» و از روزگاران بسیار دور جایگاه تیره های ایرانی بوده است. هم چنین این منطقه از نخستین سده های میلادی به منزلهٔ بخشی از «جادهٔ ابریشم»، جهان ایرانی را به چین وصل می کرده است. مراکز مهم تمدن این منطقه پیرامون رود تاریم قرار داشته اند ( شهرهای کوچا، قراشهر، کاشغر و تورفان در شمال رود تاریم، و شهرهای ختن و یارکند در جنوب این رود ) . نظریه ای وجود دارد مبنی بر آن که آریایی های تخارستان شاخه ای از سکاها بوده اند و بازماندگان سکاهایی هستند که در سده های هفتم و هشتم پیش از میلاد، به مانند اسکیت ها و کیمری ها، به سمت غرب مهاجرت نکرده و در تخارستان باقی ماندند. در تاریخ های چینی از تخارها با عنوان «یوئه چی» نام برده شده است. بر پایهٔ این تاریخ ها، در سال ۱۷۶ پ. م. تخارها مورد حملهٔ هون ها قرار گرفتند و مجبور به ترک سرزمین خود و سکنا گرفتن در سرزمین بلخ یا باختر شدند. اما این کوچ به منزلهٔ برچیده شدن فرهنگ و تمدن آریایی در تخارستان نبود؛ تاریخ از ماندگاری این فرهنگ در تخارستان حکایت دارد. در پی رونق گرفتن «جادهٔ ابریشم»، در نخستین سده های میلادی، تخارستان به عنوان بخش از مسیر جادهٔ ابریشم، سه تمدن بزرگ ایران، هند و چین را به یک دیگر پیوند می داد. در طول تاریخ روابط بازرگانی رشد و غنای فرهنگی را نیز از پی خود به ارمغان آورده است. از این رو جای گاه فرهنگی تخارستان، به سبب پیوندهای اقتصادی این سه تمدن بزرگ، از شکوفایی چشم گیری برخوردار شد. هرتسفلد و هاکن، دو دانش مند نام بردار باستان شناس، معتقدند که در سده های چهارم تا هفتم میلادی، یک سبک فاخر هنری با الگوهای ساسانی – بودایی مانند همان سبکی که در کوشان وجود داشته است، در تخارستان نیز پا گرفت. با این حساب، رنه گروسه، دانش مند شهیر فرانسوی، معتقد است که در پایان سدهٔ هفتم میلادی، تخارستان به منزلهٔ «ایران بیرونی» بوده است.