حوزه علمیه قم

[ویکی فقه] حوزه علمیه عنوانی متأخر برای مراکز آموزش علوم دینی در میان امامیه است و حوزه علمیه قم پررونق ترین و بزرگ ترین حوزه های علمیه در عصر حاضر می باشد.
ابوبکر بن عبداللّه بن سعد بن مالک بن عامر اشعری (زنده در اواخر قرن اول)، محدّث و صحابی امام صادق علیه السلام از جمله این افراد است که از نسل او دانشمندان بسیاری پدید آمدند. نیای ابوبکر بن عبداللّه، سعد بن مالک، سرسلسله مهاجران خاندان اشعری به قم بوده است. یازده تن دیگر از فرزندان عبداللّه بن سعد اشعری نیز از راویان و محدّثان سده دوم هجری بوده اند از جمله: موسی بن عبداللّه بن سعد اشعری (زنده در ۱۱۴)، صحابی امام صادق که پیش گام تبلیغ و ترویج مذهب شیعه در قم بود یَسَع بن عبداللّه (زنده در ۱۱۴) از راویان امام صادق علیه السلام یعقوب بن عبداللّه (زنده در ۱۱۴) صحابی امام صادق ادریس بن عبداللّه (زنده در ۱۸۳)، صحابی امام صادق علیه السلام. یکی دیگر از دانشمندان اشعری در قرن دوم عبدالعزیز بن مهتدی بن محمد (زنده در ۱۸۳) بود.وی از جانب امام رضا علیه السلام وکالت داشته و نامش در اسنادِ دست کم شانزده حدیث در کتب اربعه حدیثی شیعه آمده است.
علمای شیعه قرن سوم
شمار علمای شیعه در قرن سوم هم چنان روی به افزایش داشته، چنان که بنا بر فهرست پیش گفته، ۴۴ تن در این قرن می زیسته اند.این رقم اگر در کنار شمار دانشمندان خاندان های دیگر از قرن سوم به بعد، مانند خاندان برقی، حِمْیَری، ابراهیم بن هاشم قمی، ابن مَتّیل/ مُتَّیْل، ابن بابویه و دیگر خاندان های دانش پرور نهاده شود، گسترش سریع حوزه قم را در قرون سوم به بعد به خوبی نشان می دهد.
← خاندان برقی
...

[ویکی شیعه] حوزه علمیه قم، مجموعۀ دست اندرکاران، مدارس دینی و مراجع مذهبی در شهر قم که آموزش، تربیت و پرورش طلاب علوم دینی شیعه و برخی وظایف دیگر مانند نظارت بر تبلیغات و امور دینی در جمهوری اسلامی ایران را بر عهده دارند. از هنگام پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ شمسی در ایران، حوزه علمیه قم به گونه غیررسمی بر کار دولت های جمهوری اسلامی نیز نظارت داشته و بسیاری از روحانیان آموزش دیده در این حوزه، مسئولیت های اجرایی و قضایی بر عهده گرفته اند.
پیشینه حوزه علمیه در قم به نخستین دهه های سده دوم هجری بازمیگردد و از دیرباز، همه شاخه های علوم دینی و مقدمات آنها در حوزه علمیه قم تدریس می شد و علوم قرآنی، کلام، تاریخ و جغرافیا، تراجم و علم رجال و علم حدیث از علوم متداول در آن بود و بخش قابل توجهی از فعالیت های کلامی حوزه قم، در چهارچوب مبارزه با اندیشه های انحرافی غلات سامان می یافت. سبب اصلی پیوند حوزه قم با مسائل اجتماعی و سیاسی به این خاطر بود که قم، شهری یکپارچه شیعه نشین بوده است. از این رو، هم والیان و هم قاضیان از میان شیعیان که اکثریت را در اختیار داشته اند، برگزیده می شدند.
حوزه علمی قم که به ویژه در سده های سوم و چهارم شکوه فراوان یافته بود، با رونق حوزه های مشابه دیگر در ری و سپس بغداد و به ویژه به علت قدرت یافتن سلجوقیان سنی مذهب در سده پنجم، شکوه پیشین خود را از دست داد. با حمله مغولان به قم و کاشان و خونریزی و ویرانی گسترده در این شهرها در سال ۶۲۱ق، حوزه قم نیز رو به زوال نهاد.

[ویکی اهل البیت] حوزه علمیه قم، مجموعۀ دست اندرکاران، مدارس دینی و مراجع مذهبی در شهر قم که آموزش، تربیت و پرورش طلاب علوم دینی شیعه و برخی وظایف دیگر مانند اخذ وجوهات شرعی و ساماندهی به هزینه کردن آن و نظارت بر تبلیغات و امور دینی کشور را بر عهده دارند. از هنگام پیروزی انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ شمسی در ایران، حوزه علمیه قم به گونه غیر رسمی بر کار دولتهای جمهوری اسلامی نیز نظارت داشته و بسیاری از روحانیان آموزش دیده در این حوزه، مسئولیتهای اجرایی و قضایی بر عهده گرفته اند. گسترش و افزایش مهاجرت اشعریان شیعی در قرن دوم، شهر قم را به یکی از شهرهای مسلمان نشین شیعه مذهب تبدیل کرد. در دو قرن نخست هجری، برخی از اصحاب امام صادق(ع) و امام رضا(ع) در این شهر حضور داشتند. خاندان برقی، حِمْیری، ابراهیم بن هاشم قمی، ابن مَتّیل/ مُتَّیل، ابن بابویه از خاندان های شیعی قرن سوم در قم بودند. علاوه بر خاندان های دانش پرور، آنچه بر رونق حوزه قم افزود، حضور پرشمار علویان و سادات در این شهر بود. قمی ها با امامان معصوم(ع) ارتباط نزدیک در قالب نامه نگاری داشتند.
در قم همه شاخه های علوم دینی و مقدمات آنها تدریس می شد و علوم قرآنی، کلام، تاریخ و جغرافیا، تراجم و علم رجال و علم حدیث از علوم متداول در حوزه علمیه قم بود و بخش قابل توجهی از فعالیت های کلامی حوزه قم، در چهارچوب مبارزه با اندیشه های انحرافی غلات سامان می یافت. سبب اصلی پیوند حوزه قم با مسائل اجتماعی و سیاسی به این خاطر بود که قم شهری یکپارچه شیعه نشین بوده است. ازاین رو هم والیان و هم قاضیان از میان شیعیان که اکثریت را در اختیار داشته اند، برگزیده می شدند.
حوزه علمیه قم قدیم که به ویژه در سده های سوم و چهارم شکوه فراوان یافته بود، با رونق حوزه های مشابه دیگر در ری و سپس بغداد و به ویژه به علت قدرت یافتن سلجوقیان سنّی مذهب در سده پنجم، از شکوه پیشین آن کاسته شد. با حمله مغولان به قم و کاشان و خونریزی و ویرانی گسترده در این شهرها در سال ۶۲۱ حوزه قم نیز روی به زوال نهاد. حمایت های کمابیش مداوم صفویان از علما و مذهب شیعه، که از عوامل رشد و رونق حوزه های شیعی در قزوین و اصفهان بود، شامل قم، نیز می شد. در سرتاسر دوره صفوی علمای شیعه و لو برای مدتی معین در قم اقامت و احتمالا تدریس کرده اند. در قرن سیزدهم نیز شماری از عالمان در قم به فعالیت علمی اشتغال داشتند که مهمترین و مشهورترین آنان شیخ ابوالقاسم قمی (متوفی ۱۲۳۱)، معروف به میرزای قمی، است.
قدمت بسیار زیاد حوزه علمیه قم، حاصل دیرینگی مذهب شیعه در این شهر است که با مهاجرت افراد قبیله اشعریون از کوفه به قم پیوند وثیق دارد. گسترش و افزایش مهاجرت اشعریان شیعی در سده دوم، شهر قم را به زودی به یکی از شهرهای مسلمان نشین شیعه مذهب تبدیل کرد. بررسی زندگی نامه محدّثان و علمای اهل تشیع که در سده دوم، یا حتی اول، در قم زندگی می کردند، نشاندهنده تکوین حوزه علمیه شیعی در این شهر از نخستین دهه های سده دوم هجری است. از فهرست ۹۱ تن از دانشمندان و محدّثان خاندان اشعری در قم در فاصله سده اول تا چهارم ۳۳ تن در قرن دوم می زیسته اند که این رقم خود نشان می دهد که از اواخر قرن اول و در طول قرن دوم حوزه قم کاملا فعال بوده است.
ابوبکربن عبداللّه اشعری (زنده در اواخر قرن اول)، محدّث و صحابی امام صادق(ع) از جمله دانشمندان خاندان اشعری در قم است که از نسل او دانشمندان بسیاری پدید آمدند. نیای ابوبکر بن عبداللّه، سعدبن مالک، سرسلسله مهاجران خاندان اشعری به قم بوده است. یازده تن دیگر از فرزندان عبداللّه بن سعد اشعری نیز از راویان و محدّثان سده دوم هجری بوده اند از جمله: موسی بن عبداللّه بن سعد اشعری (زنده در ۱۱۴)، صحابی امام صادق(ع) که پیشگام تبلیغ و ترویج مذهب شیعه در قم بود؛ یسَع بن عبداللّه (زنده در ۱۱۴) از راویان امام صادق(ع) یعقوب بن عبداللّه (زنده در ۱۱۴) صحابی امام صادق(ع)؛ ادریس بن عبداللّه (زنده در ۱۸۳)، صحابی امام صادق(ع). یکی دیگر از دانشمندان اشعری در قرن دوم عبدالعزیزبن مهتدی بن محمد (زنده در ۱۸۳) بود. وی از جانب امام رضا(ع) وکالت داشته و نامش در اسنادِ دستکم شانزده حدیث در کتب اربعه حدیثی شیعه آمده است.
شمار علمای شیعه در قرن سوم همچنان روی به افزایش داشته، چنانکه بنابر فهرست پیش گفته ۴۴ تن در این قرن می زیسته اند. این رقم اگر در کنار شمار دانشمندان خاندان های دیگر از قرن سوم به بعد، مانند خاندان برقی، حِمْیری، ابراهیم بن هاشم قمی، ابن مَتّیل/ مُتَّیل، ابن بابویه و دیگر خاندان های دانش پرور نهاده شود، گسترش سریع حوزه قم را در قرون سوم به بعد به خوبی نشان می دهد. سرسلسله و نخستین دانشمند خاندان برقی، ابوعبداللّه محمدبن خالدبن عبدالرحمان برقی (زنده قبل از ۲۲۰) از اصحاب امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) راوی و محدّث معروف سده دوم و اوایل قرن سوم بوده است. فرزند محمد بن خالد برقی، احمد بن محمد نامدارترین دانشمند این خاندان است.
مشهورترین فرد خاندان حمیری، ابوالعباس عبداللّه بن جعفر حِمیری (متوفی ح ۳۱۰)، از راویان امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) بوده که در کتب اربعه فقهی شیعی بیش از ۱۸۰ حدیث به نقل از وی آمده است. او کتاب های بسیاری از جمله قرب الاسناد را نوشته است. فرزندش، ابوجعفر محمد نیز از راویان سرشناس و موثق و صاحب تألیفاتی بوده و با امام عصر(عج) مکاتبه کرده است.
ابواسحاق ابراهیم بن هاشم قمی (زنده در ۲۴۷) نیز سرسلسله خاندانی علمی در حوزه قم بود. وی اصالتآ کوفی و شاگرد یونس بن عبدالرحمان و از پیشگامان علم حدیث در قم بود. وی را نخستین محدّثی دانسته اند که احادیث کوفیان را در قم نشر داده است. فرزندش، علی بن ابراهیم قمی محدّث و مفسری بسیار مشهور و از مشایخ کلینی بوده است.

[ویکی شیعه] حوزه علمیه قم (ابهام زدایی). حوزه علمیه قم می تواند ناظر به صفحات زیر باشد:

[ویکی فقه] حوزه علمیه قم (اخلاق). حوزه علمیه قم بزرگ ترین حوزه های علمیه شیعیان است که در شهر قم قرار دارد. این حوزه در قرن اخیر توسط عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۳۰۱ خورشیدی تجدید حیات شد به گونه ای وی را مؤسس حوزه علمیه قم نامیده اند. حوزه علمیه قم همان گونه که مرکز حفظ و حراست از فرهنگ شیعی بوده و محدثین بنامی را در خود پرورانده، مرکز پرورش و پالایش انسان های وارسته ای نیز بوده و همراه فراگیری علوم و فنون حوزوی به فراگیری اخلاق نیز توجه گسترده ای داشته است.
شهر قم از همان عصر حضور ائمه (علیهم السّلام) جایگاه فقیهان و دانشوران بلند مرتبه ای بوده است که هر یک از چهره های در خشان مکتب تشیع بوده اند و در نشر و پخش فرهنگ دینی و معارف قرآنی جزء پیشتازان این میدان محسوب می شده اند. این شهر همواره کاشانه خاندان رسالت بوده و از زبان پیشوایان دینی در بزرگی و عظمت این مکان مقدس و سرزمین مطهر سخنان فراوانی گفته شده است.
قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۷، ص۳۵۵.
در تاریخ معاصر در کنار اسوه های اخلاقی در حوزه علمیه قم و درروس اخلاقی که برگزار کردند عبارتند از:
← قمی، بافقی، حائری
۱. ↑ قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۷، ص۳۵۵.
...

[ویکی شیعه] حوزه علمیه قم (دوران جمهوری اسلامی). حوزه علمیه قم، پس از انقلاب اسلامی، سامان بهتری یافت. به فرمان امام خمینی، اعضای نخستین شورای مدیریت حوزه انتخاب شدند. مدارک حوزی معادل سازی شد.
در سال های اخیر، ساختار اداری حوزه به شورای عالی حوزه های علمیه، مرکز مدیریت حوزه های علمیه، مدیریت حوزه های علمیه استانی و شوراهای استانی تغییر کرده است. تعیین مدیر حوزه های علمیه از وظایف شورای عالی حوزه های علمیه است.
امروزه حوزه علمیه قم، مهمترین حوزه های علمیه شیعه به شمار می آید و افرادی از کشورهای مختلف در این حوزه فعالیت علمی دارند. حوزه علمیه در مناسبت های مذهبی، مبلغانی را به کشورهای مختلف اعزام می کند.