حواشی اخوند بر مجمع المسائل

[ویکی فقه] حواشی آخوند بر مجمع المسائل (کتاب). کتاب مجمع المسائل اثر یگانه دهر حضرت آیت الله میرزای شیرازی (م ۱۳۱۲ ق) است که جمع کثیری از فقها و من جمله آخوند خراسانی (م ۱۳۲۹ ق) برآن حاشیه نگاشته اند.
محمد حسن شیرازی معروف به میرزای شیرازی ، روز پانزدهم جمادی الاول ، ۱۲۳۰ ق، در شیراز متولد شد. در طفولیت، پدر را از دست داد و دایی اش، سید میرزا حسین، معروف به صدر الاشراف ، سرپرستی او را عهده دار گردید. میرزا حسین، بر آن بود که میرزا، در سلک اهل منبر درآید؛ بدین جهت او را به میرزا ابراهیم، خطیب بزرگ شیراز سپرد. پس از آن، به خواندن کتب متعارفه فقه و اصول اشتغال ورزید. در دوازده سالگی در درس شرح لمعه ، شرکت جست. میرزا، همیشه قبل از حضور در درس، درس را مطالعه می کرد و نظریات خود را می نوشت. پس از مدتی، اشکالات خود را به خدمت استاد آورد. استاد، پس از مطالعه آنها به وی گفت: «شیراز دیگر کسی ندارد که از او استفاده ببری! از این روی، لازم است به اصفهان که دار العلم است، مهاجرت کنی؛ زیرا استادانی هم چون شیخ محمد تقی صاحب هدایة المسترشدین ، حجة الاسلام سید محمد باقر شفتی صاحب مطالع الانوار ، و حاجی کرباسی ، صاحب الاشارات و المنهاج ، در آن جا به تدریس اشتغال دارند». میرزا، پس از مدتی تحصیل در شیراز، راهی اصفهان شد و در مدرسه صدر، حجره ای گرفت و به درس مشغول شد. وی، پس از ده سال تعلیم و تعلم در حوزه اصفهان ، عزم سفر به عتبات مقدسه کرد. در سال ۱۲۵۹ ق وارد کربلا و سپس نجف شد. میرزا پس از مدتی آرام و بی سر و صدا نجف را به قصد سامرا ترک کرد. مرحوم سید محسن امین ، پس از برشمردن علل متعددی که برای هجرت میرزا گفته اند، می نویسد: آن چه بیشتر گمان می رود این که سبب هجرت میرزا، مطلبی است بالاتر از اینها. او دقیق تر و گویاتر و دورترین چیزی است که به ذهن می آید و آن: قصد دوری گزیدن از دیگران بود. زیرا سامرا از مراکز علوم و مدعیان دانش به دور بود و میرزا می توانست در آن جا به خواسته هایش جامه عمل بپوشد. و مصاحبت با خواص، درد و رنج آفرین است و دوری از آنان، سبب راحت و تشکل است. امیر مؤمنان ، در نامه اش به مالک اشتر فرموده است: بالاترین زحمت برای حاکم از جانب خواص پیش می آید. و حوادث نجف و اختلاف دو گروه و یا مزاحمت بزرگان، از مقومات هجرت میرزا بود، نه علت اصلی. و چه بسا از مقومات هجرت، آباد کردن سامرا و گشایش امور زوار و برطرف کردن مشکلات آنان باشد
← توجه به محرومان
مجمع المسائل عنوان کتابی است که شیخ مهدی خراسانی در ۱۳۰۶ ق از رساله های مختلف، مطابق با فتوای حاج میرزا حسن شیرازی (م ۱۳۱۲ ق) تدوین کرده است. ظاهرا این رساله را حاج محمد حسن تاجرگزی اصفهانی، با خود در سفری به عتبات برده و در سامرا به امضای میرزای بزرگ شیرازی رسانده و در بازگشت به سال ۱۳۱۰ ق در ایران به چاپ رسانده است. او بعد از درگذشت میرزای شیرازی، همین کتاب را با حواشی برخی از بزرگان و فقها ، به نام مجمع الرسائل به چاپ رسانده است. مطالبی که آمد ترجمه گزارشی است که آقا بزرگ تهرانی در ذیل مدخل مجمع المسائل در الذریعه فرموده است. ولی آنچه ایشان در عنوان مجمع الرسائل آورده اند و از مقدمه محمد حسن تاجر گزی اصفهانی، بر همین کتاب هم فهمیده می شود، آن است که مجمع الرسائل تدوین اصفهانی است و ربطی به کتاب مجمع المسائل شیخ مهدی خراسانی ندارد. باز از مقدمه اصفهانی بر مجمع الرسائل دانسته می شود که در زمان میرزای شیرازی، این کتاب به عنوان مجمع المسائل و بعد از فوت او با حواشی فقهای بعد، به عنوان مجمع الرسائل نامیده شده است.
حواشی بر مجمع المسائل
جمع زیادی از فقها و مراجع بر مجمع المسائل حاشیه زده اند که نام برخی از ایشان چنین است: ۱. سید اسماعیل صدر اصفهانی (م ۱۳۳۸ ق) با نشانه «صدر». ۲. حاج میرزا محمد حسین تهرانی (م ۱۳۲۶ ق) با نشانه «حاجی». ۳. آخوند ملا محمد کاظم خراسانی (م ۱۳۲۹ ق) با نشانه «ظم الخراسانی». ۴. سید محمد کاظم طباطبایی یزدی ، صاحب عروة (م ۱۳۳۷ ق) با نشانه «ظم طبا». ۵. آقا شیخ محمد تقی اصفهانی معروف به آقا نجفی (م ۱۳۳۱ ق) با نشانه «محمدتقی». ۶. حاج شیخ محمدعلی ثقة الاسلام اصفهانی (م ۱۳۱۸ ق) با نشانه «محمدعلی». ۷. میرزا محمد تقی شیرازی (م ۱۳۳۸ ق) با نشانه «محمد تقی الشیرازی».
حواشی آخوند بر مجمع المسائل
...