حرباء

[ویکی فقه] حِرباء، از جانوران خزنده متعلق به جنس Chamaelo از تیره Chamaeleontidae. طول بدن این جانوران در انواع بالغ تا سی سانتیمتر هم می رسد و دُم، نصف طول بدن آن ها را تشکیل می دهد. ماده از نر بزرگ تر است.
از خصوصیات مهم این جانوران آن است که می توانند زبان خود را گاه تا دو برابر طول بدن و به سرعت بیرون ببرند و شکار را بگیرند. دارای حرکت کند، پاهای جفت انگشتی، دمِ پیچانِ شاخه گیر و چشمهایی با حرکات مستقل از هم اند. همچنین بر اثر برخی عوامل محیطی، از قبیل احساس ترس از دشمن، به رنگ چیزی که بر آن قرار گرفته اند درمی آیند. این جانوران بر شاخه درختان یا چیزهای مشابه می نشینند و با حرکت آفتاب تغییر جهت می دهند، چنان که همیشه رو به آفتاب اند. گونه هایی از این جنس در سوریه ، نواحی مدیترانه ، عربستان سعودی ، یمن ، و شمال و منطقه مرکزی ـ غربی افریقا وجود دارد به عقیده برخی، واژه حرباء، معرّبِ حُربا/ خُربای فارسی (به معنای خورشیدبان) است و این واژگان هم از واژه اَکَّدی Harbabilu گرفته شده اند. در آثاری که ایرانیان به زبان عربی یا فارسی تا قرن هفتم نوشته اند، از واژه حرباء استفاده کرده اند، اما از قرن هفتم به بعد، استفاده از واژه های آفتاب پرست و آفتاب گَردَک معمول شده است. عاشق در فرهنگ لسان الشعراء و بدرالدین ابراهیم واژه آفتاب پرست را برای گل نیلوفر و بوقلمون نیز به کار برده اند.
← الحشائش
(۱) ابن سینا. (۲) ابن فضل اللّه عمری، مسالک الأبصار فی ممالک الأمصار، سفر ۲۰، چاپ عکسی از نسخه خطی کتابخانه طوپقاپی سرای استانبول، مجموعه روان کوشکی، ش ۱۶۶۸، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۹/۱۹۸۹. (۳) ارسطو، اجزاءالحیوان، ترجمة (من الیونانیة الی العربیة) یوحنابن بطریق، چاپ عبدالرحمان بدوی، کویت ۱۹۷۸. (۴) ارسطو، طباع الحیوان، ترجمة یوحنابن بطریق، چاپ عبدالرحمان بدوی، کویت ۱۹۷۷. (۵) علی بن حسین انصاری شیرازی، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، چاپ محمدتقی میر، تهران ۱۳۷۱ش. (۶) داوودبن عمر انطاکی، تذکرة أولی الألباب (و) الجامع للعجب العُجاب، (قاهره) ۱۴۱۶/ ۱۹۹۶. (۷) تقی الدین محمدبن محمد اوحدی بلیانی، سرمه سلیمانی، چاپ محمود مدبری، تهران ۱۳۶۴ش. (۸) بدرالدین ابراهیم، فرهنگنامه زفان گویا و جهان پویا، فرهنگ لغات فرس (پنج بخشی)، چاپ حبیب اللّه طالبی، تهران ۱۳۸۱ش. (۹) عمروبن بحرجاحظ، کتاب الحیوان، چاپ عبدالسلام محمد هارون، مصر ۱۳۸۵ـ۱۳۸۹/ ۱۹۶۵ـ ۱۹۶۹، چاپ افست بیروت. (۱۰) موهوب بن احمد جوالیقی، المعرّب من الکلام الأعجمی علی حروف المعجم، چاپ احمد محمد شاکر، (قاهره) ۱۳۸۹/ ۱۹۶۹. (۱۱) حکیم مؤمن. (۱۲) بدیل بن علی خاقانی، دیوان، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۷۸ش. (۱۳) محمدبن موسی دمیری، حیاةالحیوان الکبری، قاهره ۱۳۹۰/۱۹۷۰، چاپ افست قم ۱۳۶۴ش. (۱۴) محمدبن ایوب دُنیسری، نوادر التبادر لتحفة البهادر، چاپ محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، تهران۱۳۵۰ش. (۱۵) دیوسکوریدس، هیولی الطب فی الحشائش و السموم، ترجمة اِصْطِفَن بن بَسیل و اصلاح حنین بن اسحاق، چاپ سزار ا دوبلر و الیاس تِرِس، تطوان ۱۹۵۲. (۱۶) محمدبن زکریا رازی، کتاب الحاوی فی الطب، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۴ـ ۱۳۹۳/ ۱۹۵۵ـ۱۹۷۳. (۱۷) احمد وصفی زکریا، حیوانات و طیور بلاد الشام فی سوریا و فلسطین و الاردن و لبنان، ضبط و تقدیم احمد غسّان سبانو، دمشق ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۱۸) مصلح بن عبداللّه سعدی، کلیات سعدی، چاپ محمدعلی فروغی، تهران ۱۳۶۳ش. (۱۹) محمدداود سلّوم، معجم الکلمات الأکَّدیة فی اللّغات الشرقیـّة القدیمة و الإغریقیة و اللّاتینیة، بیروت ۲۰۰۳. (۲۰) یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، چاپ حسین نصر، تهران ۱۳۷۳ش. (۲۱) شاکر هادی شکر، الحیوان فی الادب العربی، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۲۲) عاشق، فرهنگ لسان الشعراء، چاپ نذیر احمد، دهلی نو ۱۳۷۴ش. (۲۳) عقیلی علوی شیرازی. (۲۴) ادوار غالب، الموسوعة فی علوم الطبیعة، بیروت ۱۹۸۸. (۲۵) زکریا بن محمد قزوینی، عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات (تحریر فارسی)، چاپ نصراللّه سبوحی، (تهران) ۱۳۶۱ش. (۲۶) ابراهیم قوام فاروقی، شرفنامه منیری، یا، فرهنگ ابراهیم، چاپ حکیمه دبیران، تهران ۱۳۸۵ش. (۲۷) مسعود سعد سلمان، دیوان، چاپ غلامرضا رشید یاسمی، تهران ۱۳۶۲ش. (۲۸) امین فهد معلوف، معجم الحیوان، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۲۹) رفائیل نخله، غرائب اللغة العربیة، بیروت ۱۹۶۰. (۳۰) G C Akani , O K Ogbalu , and L Luiselli, "Life-history and ecological distribution of chameleons (Reptilia , Chamaeleonidae) from the rain forests of Nigeria: conservation implications", Animal biodiversity and conservation, vol ۲۴, no۲ (۲۰۰۱). (۳۱) Aristoteles, The complete works of Aristotle, ed Jonathan Barnes , Princeton , N J ۱۹۹۵. (۳۲) E N Arnold, "A key and annotated check list to the lizards and amphisbaenians of Arabia", in Fauna of Saudi Arabia, vol۸ , ed W Buttiker and F Krupp, Basle, Switzerland: Pro Entomologia c/o Natural History Museum , ۱۹۸۶. (۳۳) Anthony Herrel , Jay J Meyers , and Peter Aerts , "Functional implications of supercontracting muscle in the chameleon tongue retractors", The Journal of experimental biology, vol۲۰۴ (۲۰۰۱). (۳۴) Henry George Liddell and Robert Scott , A Greek-English lexicon, Oxford ۱۹۷۷.